วิทยานิพนธ์นี้มีวัตถุประสงค์เพื่อการศึกษาการเปลี่ยนแปลงทางวัฒนธรรมและประเพณีของชาวมอญและปัจจัยสำคัญที่มีผลต่อการเปลี่ยนแปลงและการธำรงรักษาเอกลักษณ์ทางวัฒนธรรมของมอญในหมู่บ้านเจดีย์ทอง จากการศึกษาพบว่าชาวมอญในหมู่บ้านเจดีย์ทองมีการเปลี่ยนแปลงวัฒนธรรมมาสู่สังคมไทยอย่างต่อเนื่อง ซึ่งเกิดจากปัจจัยหลายๆอย่าง ทั้งจากการปฏิรูปการศึกษา หรือการพัฒนาประเทศไปสู่ความทันสมัยที่ทำให้วิถีการดำรงชีวิตของคนในชุมชนเปลี่ยนแปลงไป อย่างไรก็ตามการประเพณีทางศาสนามีการเปลี่ยนแปลงน้อยมาก เนื่องจากในหมู่บ้านนี้มีเจดีย์ที่เป็นที่เคารพสักการะและมีผู้นำชุมชนที่เคร่งครัดในด้านศาสนา (หน้า ง)

การเปลี่ยนแปลงทางวัฒนธรรมและประเพณีชาวมอญและปัจจัยสำคัญที่มีผลต่อการเปลี่ยนแปลงและการธำรงรักษาเอกลักษณ์ทางวัฒนธรรมของชาวบ้านในหมู่บ้านเจดีย์ทอง ต.คลองควาย อ.สามโคก จ.ปทุมธานี (หน้า จ.)

ไม่มี

ผู้เขียนได้ศึกษากลุ่มคนเชื้อชาติ“มอญ” ที่อาศัยอยู่ในหมู่บ้านเจดีย์ทอง จังหวัดปทุมธานี ซึ่งจากภูมิหลังทางประวัติศาสตร์นั้น มอญเคยมีอารยธรรมและอาณาจักรอันรุ่งเรือง แต่ต้องสูญเสียเอกราชให้แก่พม่าถึง 2 ครั้ง และไม่สามารถฟื้นตัวอีกตั้งแต่ปีพ.ศ. 2300 ทำให้สภานภาพชาวมอญในปัจจุบันเป็นเพียงชนกลุ่มน้อยที่กระจัดกระจายอยู่ตามส่วนต่างๆของภูมิภาคเอเชียตะวันออกเฉียงใต้ และชนชาติมอญก็ได้อพยพเข้าสู่ประเทศไทยอย่างต่อเนื่องตั้งแต่การเสียเอกราชครั้งที่ 2 (หน้า 1-2)

มอญ เป็นชนชาติที่มีทั้งภาษาพูดและภาษาเขียนเป็นของตนเอง เนื่องจากเป็นชนชาติเก่าแก่และเคยมีอารยธรรมรุ่งเรืองและเคยอาศัยอยู่ในประเทศอินเดีย มอญจึงได้ประดิษฐ์อักษรมอญขึ้นจากการปรับปรุงจากแบบอักษรปัจจลวะของอินเดียฝ่ายใต้ ชาวไทยเองก็ยังได้นำตัวอักษรมอญมาแปลงเขียนภาษาไทยเมื่อราว พ.ศ. 400 และได้มีการยืมคำมอญบางคำมาใช้อีกด้วย ในฐานะที่มอญเป็นชนกลุ่มน้อยในประเทศไทยนั้น สิ่งหนึ่งที่เป็นปัจจัยสำคัญที่แสดงถึงวัฒนธรรมและเอกลักษณ์ทางชาติพันธุ์ที่แตกต่างจากคนไทยก็คือภาษามอญ ซึ่งในอดีตชาวมอญสามารถรักษาเอกลักษณ์ดังกล่าวไว้ได้อย่างดี เนื่องจากการอยู่รวมกันเป็นกลุ่มและค่อนข้างโดดเดี่ยวจากสังคมภายนอก ต่อมาเมื่อต้องติดต่อกับสังคมภายนอกมากขึ้น รวมทั้งจากการปฏิรูปการศึกษาทำให้ต้องใช้ภาษาไทยมากขึ้น และภาษามอญก็ค่อยๆเสื่อมไปจนมอญบางกลุ่มในปัจจุบันไม่สามารถพูดและเขียนภาษามอญได้ (หน้า 1-2, 4, 14-15) สำหรับภาษามอญในหมู่บ้านเจดีย์ทองในปัจจุบันจะถูกใช้สื่อสารในชีวิตประจำวันเฉพาะคนรุ่นเก่าที่มีอายุตั้งแต่ 50 ปีขึ้นไปเท่านั้น และมีผู้ที่สามารถอ่านและเขียนภาษามอญได้ในหมู่บ้านไม่ถึง 5 คน ส่วนใหญ่จะสามารถพูดได้เท่านั้น เพราะในอดีตผู้หญิงจะไม่ได้รับการศึกษา ผู้ชายเท่านั้นที่ได้เรียนภาษามอญในวัด ส่วนผู้หญิงนั้นจะใช้ภาษาพูดในชีวิตประจำวัน ส่วนคนรุ่นใหม่ก็ได้รับการศึกษาในโรงเรียนสังกัดกระทรวงศึกษา จึงใช้ภาษาไทยสื่อสาร และไม่สนใจศึกษาภาษามอญเพราะภาษามอญไม่สามารถนำไปใช้ในการประกอบอาชีพได้ ผู้เขียนจึงให้ข้อสังเกตว่าในอนาคตภาษามอญอาจสูญหายไปจากชุมชน (หน้า 87-88, 127)

ผู้เขียนได้ศึกษาโดยเข้าสนามวิจัย 3 ระยะ คือ ระยะที่ 1 สร้างความสัมพันธ์คุ้นเคยกับชาวบ้านมอญ และศึกษาข้อมูลพื้นฐานของหมู่บ้าน เป็นเวลา 3 เดือน ระยะที่ 2 ศึกษาชุมชน สัมภาษณ์เกี่ยวกับการเปลี่ยนแปลงทางสังคมและวัฒนธรรม และการธำรงเอกลักษณ์ทางวัฒนธรรมของชาวมอญ เป็นเวลา 4 เดือน ระยะที่ 3 ทบทวนข้อมูล สัมภาษณ์เพิ่มเติมและสรุปข้อมูล เป็นเวลา 5 เดือน

1) ภูมิหลังทางประวัติศาสตร์ของชนชาติมอญ ชนชาติมอญเป็นชนชาติเก่าแก่และเคยมีอารยธรรมรุ่งเรืองอยู่ในดินแดนแหลมอินโดจีนในอดีต จากหลักฐานทางประวัติศาสตร์แสดงให้เห็นว่าอารยธรรมของมอญเริ่มต้นตั้งแต่ 41 ปีก่อนพุทธศักราช ในระยะแรกชาวมอญอาศัยอยู่ในประเทศอินเดีย ต่อมาได้สร้างเมืองใหม่อยู่บริเวณพม่าตอนล่าง ตามแนวบริเวณฝั่งตะวันออกของแม่น้ำอิระวดีที่เมืองสะเทิม ทวันเท ทะละ และหงสาวดี จากการที่เมืองสะเทิมติดต่อค้าขายกับอินเดียจึงทำให้เกิดการสั่งสมอารยธรรมจนเจริญรุ่งเรืองอย่างมากโดยเฉพาะด้านการค้า วัฒนธรรมและศาสนา ต่อมาพม่าซึ่งกำลังเจริญเติบโตได้ทำสงครามกับมอญเพื่อรวบรวมดินแดนทางภาคใต้ อาณาจักรมอญตกเป็นของพม่าในปี พ.ศ. 1600 เป็นต้นมา และเป็นเหตุให้วัฒนธรรมของมอญแพร่กระจายไปสู่ชนชาติพม่าและชนกลุ่มน้อยอื่นๆ ในบริเวณใกล้เคียง ในปีพ.ศ. 1830 มอญยึดเมืองเมาะตะมะคืนมาจากพม่า และสถาปนาเป็นเมืองหลวงจนสร้างความรุ่งเรืองทางวัฒนธรรมและค้าขายจนถือเป็นยุคทองของมอญใน พ.ศ. 1966-2082 ทั้งนี้พม่ากำลังตกอยู่ในภาวะยุ่งเหยิงภายในไม่มารบกวนมอญมากนัก จึงเป็นโอกาสให้มอญทำนุบำรุงประเทศเต็มที่ แต่มอญก็สูญเสียเอกราชให้แก่พม่าอีกครั้งเมื่อปีพ.ศ. 2082 และถูกปราบจนไม่มีโอกาสฟื้นตัวได้อีกเลยตั้งแต่ พ.ศ. 2300 เป็นต้นมา หลังการสูญเสียเอกราชใน พ.ศ. 2300 ชนชาติมอญได้อพยพเข้าสู่ประเทศไทยอย่างต่อเนื่อง และตั้งถิ่นฐานอยู่ในพื้นที่ต่างๆในประเทศไทย การตั้งถิ่นฐานในประเทศไทยส่วนใหญ่จะอยู่ริมแม่น้ำ โดยเฉพาะแม่น้ำทางตอนเหนือของกรุงเทพฯ แม่น้ำท่าจีนและแม่น้ำแม่กลอง มอญที่เข้ามาสมัยอยุธยามักตั้งบ้านเรือนอยู่แถบชานพระนครและบริเวณติดต่อกับจังหวัดนนทบุรี พอถึงสมัยกรุงธนบุรีก็ได้โปรดเกล้าฯให้มอญที่เข้ามาครั้งนั้นไปอยู่ที่ปากเกร็ด แขวงเมืองนนทบุรี และสามโคก แขวงเมืองปทุมธานี ต่อมามอญอีกกลุ่มหนึ่งอพยพหนีพม่าเข้ามาอีก และได้แยกย้ายออกมาเป็นหลายสาย เข้ามาทางตากและอุทัยธานีเป็นต้น (หน้า 1-2, 36-40) 2) ภูมิหลังทางประวัติศาสตร์ของหมู่บ้านเจดีย์ทอง ปทุมธานี เดิมชื่อเมืองสามโคก เป็นที่ตั้งถิ่นฐานของชาวมอญมาแต่โบราณ ในสมัยสมเด็จพระเจ้าปราสาททอง ปี พ.ศ. 2175 และสมัยสมเด็จพระนารายณ์มหาราชได้ทรงโปรดให้ชาวมอญที่อพยพมาจากเมืองเมาะตะมะไปตั้งถิ่นฐานที่บ้านสามโคก เขตอำเภอสามโคกในปัจจุบัน และต่อมาก็มีครอบครัวมอญย้ายมาเพิ่มอีก ใน พ.ศ. 2353 ในสมัยพระบาทสมเด็จพระพุทธเลิศหล้านภาลัย ทรงเสด็จประพาสเมืองสามโคก ชาวเมืองได้นำดอกบัวหลวงถวายอย่างเนืองแน่น พระองค์จึงได้พระราชทานนามเมืองให้ว่า “ปทุมธานี” และมีการสร้างศาลากลางจังหวัดขึ้นปีใหม่ในปี พ.ศ. 2461 และทำให้มีชื่อจังหวัดว่าปทุมธานีมาจนถึงปัจจุบัน หมู่บ้านเจดีย์ทองเป็นชุมชนมอญแห่งหนึ่งในอำเภอสามโคก ลักษณะเด่นของหมู่บ้านนี้คือ การมีวัดเจดีย์ทองซึ่งเป็นศูนย์รวมจิตใจและการประกอบพิธีกรรมทางศาสนาของชาวบ้าน เจดีย์ทองมีลักษณะทางสถาปัตยกรรมแบบพม่า สันนิษฐานว่าวัดนี้ถูกสร้างในตอนต้นกรุงรันตโกสินทร์ (หน้า 74-76)

หมู่บ้านเจดีย์ทองตั้งอยู่ติดแม่น้ำเจ้าพระยา ชาวบ้านจึงตั้งบ้านเรือนอยู่ติดริมแม่น้ำเป็นส่วนใหญ่ ประกอบกับในอดีตชาวมอญในหมู่บ้านนี้ยึดอาชีพค้าขายทางเรือ บางส่วนก็อาศัยอยู่ในเรือด้วย เมื่อการคมนาคมทางบกมีความเจริญขึ้น และอาชีพค้าขายทางเรือหมดความนิยม ผู้คนก็เริ่มขยายการตั้งบ้านเรือนขึ้นมาบนฝั่งและห่างจากฝั่งมากขึ้น บ้านเรือนในอดีตส่วนใหญ่เป็นบ้านทรงไทยเป็นไม่ใช้ตะปูแต่ใช้สลักตามวิธีปลูกบ้านแบบโบราณของไทยแต่ปัจจุบันเหลือบ้านลักษณะนี้เพียงไม่กี่หลัง ส่วนใหญ่เป็นแบบสมัยใหม่มากขึ้น มีข้อสังเกตคือบ้านเรือนที่ติดแม่น้ำหรือใกล้แม่น้ำจะมีลักษณะยกใต้ถุนสูงมากกว่าปกติเพื่อเตรียมป้องกันน้ำท่วมหรือแม่น้ำล้นฝั่งในฤดูฝน แทบจะทุกบ้านจะมีศาลพระภูมิอย่างน้อย 1 หลัง บางบ้านมี 2 หลัง ซึ่งแสดงถึงลักษณะทางวัฒนธรรมของชาวมอญในการนับถือผีบ้านผีเรือน ศาลพระภูมิบางหลังมีสภาพเก่าพอๆกับตัวบ้านหรือมากกว่า จึงอาจสรุปได้ว่ามีการตั้งขึ้นพร้อมกับการปลูกบ้านครั้งแรก (หน้า 81-82)

จากฐานข้อมูลขององค์การบริหารส่วนตำบล (อบต.) ประชากรหมู่บ้านเจดีย์ทองมีทั้งสิ้นประมาณ 734 คน ผู้ชาย 358 คน ผู้หญิง 376 คน มีจำนวนครัวเรือนทั้งหมด 136 ครัวเรือน เป็นคนไทยเชื้อสายมอญประมาณร้อยละ 90 และส่วนใหญ่เป็นมอญที่เกิดในชุมชนนี้ ส่วนหนึ่งเป็นผู้ที่ย้ายมาจากชุมชนอื่น การแต่งงานกับคนในชุมชนเป็นปัจจัยสำคัญในการอพยพเข้าตั้งถิ่นฐานในหมู่บ้านนี้ (หน้า 76)

ในอดีตชาวบ้านชุมชนบ้านเจดีย์ทองส่วนใหญ่ประกอบอาชีพทำการเกษตรเป็นหลักตามสภาพสังคมในขณะนั้น ต่อมาชาวบ้านนิยมทำอาชีพค้าขายทางเรือโดยอาศัยแม่น้ำเจ้าพระยาเป็นเส้นทางคมนาคมในการติดต่อกับชุมชนต่างๆ ชาวมอญจะล่องเรือไปขายสินค้าถึงทางภาคเหนือไกลถึงพิษณุโลก สุโขทัย สินค้าที่นำไปขายมักจะเป็นเครื่องปั้นดินเผา หม้อ โอ่ง จานชาม กระทั่งของกินของใช้ เช่น จาก ฟืน ส่วนอาหารได้แก่ เต้าเจี้ยว ไตปลา เป็นต้น วิธีการหาสินค้าเช่นเครื่องปั้นดินเผา คือไปรับจากกลุ่มมอญในราชบุรีและปากเกร็ด ส่วนของกินของใช้เป็นของจากภายในท้องถิ่น สินค้านั้นอาจเปลี่ยนแปลงตามฤดูกาล เช่นช่วงเก็บเกี่ยวชาวมอญก็จะไปรับซื้อข้าวแถบนครสวรรค์และนำมาขายให้คนเมืองหลวงและย่านรังสิต การเดินทางค้าขายทางเรือใช้เวลานานแรมเดือน บางคนจึงนำครอบครัวไปด้วย และอาศัยหลับนอนอยู่บนเรือ ต่อมาเมื่อการคมนาคมสะดวกขึ้น มีถนนหลายสาย บางครอบครัวจึงเปลี่ยนไปใช้รถยนต์เป็นพาหนะ แต่สินค้าส่วนใหญ่ก็ยังคงเป็นเครื่องปั้นดินเผา โอ่ง อ่าง ฯลฯ โดยฝีมือชาวมอญเช่นเดิม และจากการเปลี่ยนพาหนะทำให้การค้าขายขยายขอบเขตไปถึงภาคอีสาน และทำให้เกิดการผสมกลมกลืนทางวัฒนธรรมกับคนไทยในภูมิภาคอื่นมากขึ้น เช่นการชอบพอและแต่งงานกับคนต่างหมู่บ้านที่ไม่ใช่คนมอญ อย่างไรก็ตามการค้าขายทางเรือก็ไม่ได้ถูกยกเลิกในทันที แต่การค้าขายทางเรือเริ่มค่อยๆ ลดความสำคัญลง เมื่อระบบการศึกษาแผนใหม่มีการพัฒนามากขึ้น ชาวมอญในชุมชนบางคนได้ศึกษาถึงระดับอุดมศึกษาทำให้โครงสร้างอาชีพชาวมอญรุ่นปัจจุบันมีอาชีพทางราชการ ทำงานในบริษัทห้างร้านของเอกชนมากขึ้น ต่อมาอาชีพการค้าขายทางเรือและรถในปัจจุบันเกือบจะหมดไปจากหมู่บ้านเพราะระบบการศึกษาแผนใหม่และโอกาสในการเลือกประกอบอาชีพนั่นเอง (หน้า 78-79)

ลักษณะครอบครัวของมอญทั่วไปในอดีตนั้นไม่ต่างจากของไทยมากนัก มีลักษณะเป็นครอบครัวใหญ่และนิยมมีบุตรจำนวนมาก เคารพนับถือผู้อาวุโสในครอบครัว และมักนิยมแต่งงานกับคนเชื้อชาติเดียวกัน (หน้า 61) ส่วนในชุมชนหมู่บ้านเจดีย์ทองนั้น วัดเจดีย์ทองนับเป็นองค์กรทางสังคมที่มีความสำคัญในการรักษาวัฒนธรรมชุมชนและเป็นศูนย์รวมทางจิตใจ วัดเจดีย์ทองเป็นวัดมอญเก่าแก่ สัณนิษฐานว่ามีการสร้างขึ้นในช่วงตอนต้นกรุงรัตนโกสินทร์โดยชาวมอญที่อพยพหนีพม่ามาจากเมืองเมาะตะมะ วัดเจดีย์ทองมีบทบาทในการรักษาประเพณีวัฒนธรรมของชุมชนอย่างต่อเนื่อง โดยเฉพาะด้านการสอนภาษามอญ และการศึกษาพระพุทธศาสนาตามแบบนิกายรามัญ และการรักษาประเพณีต่างๆ เช่น การทำบุญสงกรานต์ การส่งข้าวแช่ การตักบาตรพระร้อย เป็นต้น (หน้า 82, 121-122)

ไม่มีข้อมูล

มอญนับถือพุทธศาสนาเช่นเดียวกับไทย แต่พระมอญมีวัตรปฏิบัติที่เคร่งครัดกว่า และได้มีบทบาทต่อการปฏิรูปศาสนาในประเทศไทยในสมัยรัชกาลที่ 3 จนเกิดคณะสงฆ์ “ธรรมยุตินิกาย” ขึ้น นอกเหนือจากความเชื่อในพุทธศาสนาแล้วมอญยังนับถือผี มีการแบ่งประเภทของผีที่มอญนับถือเป็น 3 กลุ่มใหญ่ๆ คือ 1) ผีสิง คือ ผีไม่ดีที่นำความเจ็บป่วย อุบัติเหตุมาให้ 2) ผีบ้านผีเรือน คือ ผีที่คุ้มครองบ้านเรือน ส่วนใหญ่เป็นผีประจำตระกูล มอญมักตั้งศาลพระภูมิในบริเวณบ้าน เพื่อเป็นที่อยู่ของผีบ้านผีเรือน และ 3) ผีเจ้าพ่อและเจ้าแม่ เป็นผีบรรพบุรุษของคนในหมู่บ้าน เป็นที่เคารพสักการะและมีการตั้งศาลไว้ในอาณาเขตหมู่บ้าน และบวงสรวงทุกปีโดยมีคนทรงเป็นผู้ประกอบพิธีและเป็นสื่อกลางในการติอต่อเจ้าพ่อเจ้าแม่ นอกจากนี้มอญบางกลุ่มยังมีความเชื่อเกี่ยวกับผีของสัตว์ต่างๆ โดยเฉพาะเกี่ยวกับเต่าอีกด้วย ประเพณีและวัฒนธรรมของชาวมอญมักจะมีความเกี่ยวพันกับศาสนาความเชื่อและการนับถือผี ทั้งในการประกอบพิธีกรรมต่างๆ ประเพณีทางศาสนา รวมไปถึงการละเล่น เช่น การเล่นเข้าผีก่อนเทศกาลสงกรานต์ (หน้า 41, 62-72) ชุมชนหมู่บ้านเจดีย์ทองเป็นชุมชนมอญที่มีความยึดมั่นในพุทธศาสนาอย่างมาก ยังคงมีความศรัทธาและเคร่งครัดในหลักพระพุทธศาสนา โดยปกติจะมีการประชุมเพื่อทำวัตรในตอนเย็นประมาณ 16 นาฬิกาของทุกวันที่ศาลาวัดเจดีย์ทอง และจะมีการสวดเป็นภาษามอญ โดยผู้อาวุโสที่มีความรู้ในทางพุทธศาสนาจะผลัดเปลี่ยนขึ้นมาเป็นผู้นำในการประกอบกิจกรรมนี้ ส่วนความเชื่อในเรื่องการนับถือผีนั้น ในอดีตมีประเพณีการรับผี สืบทอดผีประจำประกูล ในรุ่นต่อๆมาความเชื่อเรื่องผีค่อยๆเสื่อมคลายลง ประกอบกับการที่การนับถือผีนั้นขัดแย้งกับหลักพุทธศาสนาที่ชาวบ้านยึดถืออย่างเคร่งครัด ปัจจุบันนี้การนับถือผีจึงเกือบสูญหายไปจากชุมชนและไม่มีการประกอบพิธีกรรมเกี่ยวกับผีแล้ว (หน้า 123)

ในอดีตเด็กผู้ชายในหมู่บ้านเจดีย์ทองได้รับการศึกษาจากวัด ซึ่งมีการเรียนการสอนภาษามอญโดยเจ้าอาวาสเป็นผู้สอน ส่วนเด็กผู้หญิงจะไม่ได้รับการศึกษา ต่อมามีระบบการศึกษาแผนใหม่เข้ามาทำให้เด็กในชุมชนเข้าเรียนในโรงเรียนสังกัดกระทรวงศึกษา เยาวชนในหมู่บ้านเจดีย์ทองมักไปเรียนที่โรงเรียนสามัคคียาราม และเด็กจะต้องใช้ภาษาไทยในการสื่อสาร ทำให้ไม่มีความรู้ภาษามอญและไม่สนใจศึกษาเพราะภาษามอญไม่สามารถนำไปประกอบอาชีพได้ (หน้า 87-88) เยาวชนบางคนไปศึกษาต่อในระดับที่สูงขึ้น เมื่อจบออกมาก็ไปประกอบอาชีพรับราชการ หรือทำงานในบริษัทเอกชน กล่าวได้ว่าระบบการศึกษาแผนใหม่ได้ทำให้เกิดการเปลี่ยนแปลงวิถีชีวิตของคนในหมู่บ้าน และเกิดช่องว่างในเรื่องประเพณีและวัฒนธรรม กระบวนการสืบทอดทางวัฒนธรรมขาดช่วงไป โดยเฉพาะในเรื่องการใช้ภาษามอญ (หน้า 117-118) นอกจากนี้ความเจริญด้านสื่อสารมวลชนและการบันเทิงรูปแบบต่างๆ ก็มีส่วนทำให้ไม่มีคนสนใจวัฒนธรรมดั้งเดิมเช่นการเล่นสะบ้า ร้องทะแยมอญ โดยเฉพาะคนหนุ่มสาวมักสนใจดูภาพยนต์ วีดีโอมากกว่า รวมทั้งมีการรับข่าวสารภายนอกจากโทรทัศน์และหนังสือพิมพ์ ซึ่งทำให้ชาวบ้านได้รับวัฒนธรรมจากภายนอกได้ง่ายขึ้น (หน้า 125)

ในด้านการดูแลสุขภาพของมอญในชุมชนเจดีย์ทองในอดีตนั้นก็เหมือนกับมอญโดยทั่วไป คือ มีการรักษากับหมอแผนโบราณผสมผสานกับความเชื่อ จนเกิดเป็นรูปแบบวัฒนธรรมที่สำคัญอย่างหนึ่งของมอญ ตัวอย่างเช่นประเพณีการเกิด สมัยก่อนหญิงมอญจะทำคลอดกับหมอตำแย เมื่อเด็กคลอดออกมาแล้ว หมอตำแยจะตัดสายสะดือด้วยไม้ไผ่รวกที่บางและสะอาด และล้วงปากเด็กเพื่อเอาน้ำคร่ำและเมือกต่างๆออก แล้วตบก้นให้เด็กร้อง จากนั้นจะห่อผ้าเด็กและนำไปวางบนเบาะในกระด้ง บางครอบครัวจะจัดมะพร้าว 1 ลูก กล้วย 1 หวี และเงินทองใส่ถุงวางไว้ในกระด้งเพื่อรับขวัญเด็ก ชาวมอญเชื่อว่าช่วงที่เด็กคลอดใหม่จะมีผีบ้านผีเรือนผีประจำตระกูลมาคุ้มครอง ขณะเดียวก็มีความเชื่อว่าอาจมีผีอื่นจะมาทำร้ายเด็กจึงนำกิ่งพุทราไปไว้หน้าประตูบ้านกันผีต่างๆ และมีผ้ายันต์ผูกติดไว้ที่หัวเปลของเด็ก หลังจากคลอดเด็ก แม่เด็กจะต้องอยู่ไฟเพื่อฟื้นฟูร่างกาย จำนวนวันที่อยู่ไฟมักเป็นวันคี่ คือ 7, 9, 11 วัน ทั้งนี้เพราะเชื่อว่าวันคู่ไม่ดี ผู้ที่อยู่ไฟจะต้องเข้ากระโจมอบสมุนไพรจากการต้มน้ำมะขาม ใบส้มป่อย ผักบุ้งและสมุนไพรอื่นๆ ระหว่างอยู่ไฟจะต้องกินยาสมุนไพรเพื่อขับน้ำคาวปลาและนำอิฐมอญเผาให้ร้อนแล้วห่อผ้ามาวางทับตามร่างกาย ปัจจุบัน ความเจริญก้าวหน้าด้านการแพทย์และสาธารสุขทำให้ชาวบ้านนิยมไปทำคลอดที่โรงพยาบาลซึ่งมีความเสี่ยงน้อยกว่าทำกับหมอตำแย เมื่อเกิดเจ็บป่วยาวบ้านก็ไปรักษาที่โรงพยาบาลหรือซื้อยารับประทานเอง ไม่นิยมไปรักษากับหมอแผนโบราณหรือให้หมอผีปัดเป่าอีกต่อไป (หน้า 62-63, 89-91, 134)

การแต่งกาย ในอดีตการแต่งกายของมอญโดยทั่วไปคล้ายพม่า โดยเฉพาะผู้ชายซึ่งชอบนุ่งโสร่ง หรือ “สะล่ง” ในภาษามอญ เสื้อเป็นแบบคอกลมผ่าอกตลอด แขนทรงกระบอก มีเมื้อตัวสั้นแบบเจ็กเก็ตสวมทับอยู่ข้างนอก และโพกผ้าที่ศีรษะ แต่ต่อมาก็หันมาไว้ผมแบบคนไทย ส่วนผู้หญิงนุ่งผ้า “กานิน” คล้ายกับสะล่งของผู้ชายแต่เล็กกว่า มักเป็นสีพื้น หรือตาเล็กๆ หรือเรียกว่า “ผ้าตาโถง” เมื่อมีงานผู้หญิงจะมีผ้าคล้องคอ ส่วยผมมักจะไว้ยาวและเกล้าเป็นมวยแบบพม่า แต่จะเกล้าไปข้างหลัง ไม่เกล้าสูงเหมือนพม่า (หน้า 60) ส่วนในหมู่บ้านเจดีย์ทองในปัจจุบัน การแต่งกายของคนในชุมชนมีการเปลี่ยนแปลงไปตามยุคสมัย โดยเฉพาะเมื่อออกไปทำงานหรือสมาคมกับคนนอกชุมชน แต่คนสูงอายุยังคงแต่งกายแบบมอญอยู่ และช่วงที่มีงานเทศกาลสำคัญ เช่น สงกรานต์ ผู้หญิงจะแต่งกายแบบมอญออกมาร่วมงาน (หน้า 132-133) ศิลปะและนันทนาการ ประเพณีวัฒนธรรมของมอญนั้นมีอิทธิพลต่อสังคมไทยในหลายๆด้าน รวมทั้งด้านศิลปะวัฒนธรรม เช่น ดนตรี อักษรศาสตร์และวรรณคดี ฯลฯ ด้านดนตรีนั้น ไทยได้รับเอาเครื่องดนตรีของมอญ อย่างปี่พาทย์มอญ และเพลงมอญมาบรรเลง คนไทยในปัจจุบันรู้จักปี่พาทย์มอญว่าเป็นเครื่องดนตรีที่ใช้บรรเลงในงานศพ แต่อันที่จริงมอญใปี่พาทย์มอญทั้งในงานมงคลและอวมงคล ด้านอักษรศาสตร์ก็คือ ไทยได้เอาแบบอักษรมอญมาแปลงเป็นอักษรไทยเมื่อราวพ.ศ. 400 และได้ยืมคำบางคำมาใช้ ส่วนด้านวรรณคดี ในสมัยรัตนโกสินทร์ ได้มีการแปลพงศาวดารมอญเป็นกวีนิพนธ์เรื่อง ราชาธิราช เป็นเรื่องราวตั้งแต่เริ่มสร้างเมืองเมาะตะมะ รายละเอียดส่วนใหญ่เป็นเรื่องสงครามระหว่างเจ้าราชธิราช (มอญ) กับเจ้าฝรั่งมังฆ้อง (พม่า) วรรณคดีเรื่องนี้มีความสนุกสนานและมีสาระ ให้ภาพความเป็นอยู่ของชาวมอญ และมีคติความเชื่อเกี่ยวกับไสยศาสตร์ปรากฎในวรรณคดีไทยบางเรื่องอีกด้วย (หน้า 46-48) ด้านนาฎศิลป์ มอญมีมอญรำหรือรำมอญ หรือที่คนมอญเรียกว่า “หัวตะเปิ้น” ซึ่งมีความหมายว่าเป็นมหรสพ หรือการแสดงที่ใช้ตะโพนเป็นหลัก ผู้รำต้องใช้จังหวะตะโพนมอญเป็นแนวทางหลักของการรำหน้าทับของการตีตะโพนมอญ โดยปกติการรำมอญมักจะรำเพื่อแสดงความเคารพ ไม่ใช้รำเพื่อความรื่นเริงอย่างเดียว โดยเฉพาะในงานศพพระหรือผู้ที่เป็นที่เคารพนับถือชาวบ้านจะมารำเพื่อเคารพผู้ตายเป็นครั้งสุดท้าย ปัจจุบันการแสดงมอญรำใช้ในงานต้อนรับแขกและงานศพของผู้มีเกียตริ แต่ก็หาดูได้ยากแล้ว การละเล่นพื้นบ้านของมอญมักจะเกี่ยวกับงานประเพณีหรือเทศกาล เช่นการเล่นสะบ้า นิยมเล่นในช่วงเทศกาลสงกรานต์ ซึ่งชุมชนมอญที่พระประแดงยังคงมีการเล่นกันอย่างแพร่หลาย หรือการจุดลูกหนูซึ่งเดิมเป็นประเพณีที่ใช้ในงานเผาศพพระภิกษุสามเณร แต่ต่อมาก็มีการนำมาเล่นในวันสงกรานต์ด้วย (หน้า 69-72) ส่วนในชุมชนเจดีย์ทองก็เคยมีการเล่นสะบ้าและทะแยมอญในอดีต แต่ก็ไม่มีผู้สืบทอดและไม่ได้รับความนิยมในปัจจุบัน โดยเฉพาะทะแยมอญ เป็นเพราะผู้ชายรู้ภาษามอญจากการที่ได้เรียนในวัด ส่วนผู้หญิงไม่รู้ภาษามอญจึงไม่สามารถเล่นต่อเพลงมอญกันได้ การละเล่นนี้จึงกลายเป็นการแสดงอย่างหนึ่งที่อาจจัดขึ้นตามงานวัดในตัวจังหวัดเท่านั้น แม้ต่อมาจะมีการนำเพลงอีแซวในภาคกลางมาดัดแปลงร้องเป็นเพลงรำวง ก็ไม่ได้รับความนิยมในปัจจุบันเช่นกัน กล่าวคือหมู่บ้านเจดีย์ทองมีการสูญเสียทางวัฒนธรรมเร็วมาก ขณะที่ชุมชนมอญบางพื้นที่ยังคงมีอยู่ เช่นการละเล่นสะบ้าที่ อ.พระประแดง การเบ่นปี่พาทย์มอญที่ อ.เมืองปทุมธานี ส่วนหนึ่งเป็นเพราะสถานที่ตั้งของชุมชนอยู่ใกล้เขตเมืองและศูนย์กลางความเจริญนั่นเอง (หน้า 101, 135)

มุขปาฐะที่ปรากฏในงานเขียนนี้มักเกี่ยวข้องกับประเพณีความเชื่อและพิธีกรรมของมอญ เช่น ในอดีตมีเรื่องเล่าเกี่ยวกับผีที่มาคุ้มครองเด็กเกิดใหม่ เล่าว่า “..มีงูเห่าขนาดใหญ่มาล้อมกระด้งที่เด็กนอน แต่ไม่ได้ทำร้ายใคร เมื่อจุดธูปบอกก็เลื้อยหายไป..” ชาวบ้านจึงเชื่อว่าเป็นผีงูที่จะมาคุ้มครองรักษาเด็ก (หน้า 90) ส่วนประเพณีตักรบาตรน้ำผึ้ง ที่ชาวไทยไม่มีประเพณีนี้แต่มอญเชื่อว่าจะได้อานิสงส์จากการตักบาตรน้ำผึ้งมากนั้นก็สืบเนื่องมากจากตำนานที่ว่า ในสมัยพระทีปังกรพุทธเจ้ามีพระปัจเจกโพธิรูปหนึ่งกำลังอาพาธ ต้องการน้ำผึ้งมาผสมยา ขณะไปบิณฑบาตรที่หมู่บ้านป่าแห่งหนึ่งก็มีชายชาวบ้านยากจนคนหนึ่งถวายน้ำผึ้งด้วยจิตศรัทธา ด้วยตนนั้นไม่มีอาหารอื่นเก็บไว้ จึงได้เกิดการอัศจรรย์ น้ำผึ้งเพิ่มพูนขึ้นจนล้นบาตร หญิงชาวบ้านคนหนึ่งเห็นก็รีบนำผ้ามาถวายเพราะเกรงว่าน้ำผึ้งจะเปื้อนมือพระโพธิปัจเจก ทั้งสองคนจึงได้อานิสงส์ในการถวายทานครั้งนี้ ต่อมาได้เกิดเป็นผู้มีอำนาจ มั่งคั่งและงดงามในชาติต่อมา (หน้า 109)

ทางราชการของไทยในอดีตไม่ได้ถือว่าคนมอญเป็นชาวต่างด้าว คนมอญมีฐานะเท่าเทียมกับคนไทย มีฐานะเป็นไพร่หลวงและต้องรับราชการเช่นเดียวกับคนไทย และในสมัยต่อมาก็ไม่มีการแยกจากคนไทยในการทำสำมะโนประชากร รวมทั้งไทยมีนโยบายในการปกครองชนกลุ่มน้อยโดยมุ่งการผสมกลมกลืนทางวัฒนธรรม มอญเองมีความคล้ายคลึงกับคนไทยทั้งรูปร่างหน้าตา การนับถือศาสนาและลักษณะชีวิตความเป็นอยู่ จึงไม่มีความแตกต่างกันมากนัก ความสัมพันธ์ระหว่างคนมอญกับไทย จึงเป็นความสัมพันธ์แบบยอมรับกัน ถือว่าเป็นพวกเดียวกัน ไม่มีอคติต่อกัน และจากการที่มอญเคยมีอารยธรรมรุ่งเรืองมาก่อน ทำให้ชนชาติมอญมีบทบาทและความสำคัญต่อสังคมไทยในหลายๆด้าน ได้แก่ ด้านสถาบันการปกครอง ด้านการศาสนา ด้านศิลปวัฒนธรรมและประเพณี ด้านการศึกษา และด้านเศรษฐกิจ (หน้า 2-4, 19-20)

จากเอกสารประกอบการเขียนอื่นๆ แสดงให้เห็นถึงปัจจัยในการสูญเสียเอกลักษณ์วัฒนธรรมของชาติพันธุ์มอญ ได้แก่ ความทันสมัย ความเป็นเมือง ความเป็นอุตสาหกรรม แผนพัฒนาเศรษฐกิจแห่งชาติและสื่อมวลชน เหล่านี้ล้วนเป็นปัจจัยจากภายนอกที่สร้างผลกระทบต่อวัฒนธรรมของชนชาติมอญ แต่ก็ยังคงมีความต้องการที่จะรักษาเอกลักษณ์ทางวัฒนธรรมโดยผู้นำในด้านต่างๆของชุมชนโดยการสนับสนุนงานประเพณีต่างๆ นอกจากนี้ยังมีผู้นำเสนอว่า ความคล้ายคลึงกันทางประชากรและสังคมวัฒนธรรมและความสัมพันธ์เชิงบวกของคนมอญกับคนไทยก็เป็นปัจจัยทำให้เกิดการผสมกลมกลืนทางวัฒนธรรมและทำให้มอญไม่สามารถดำรงความเป็นกลุ่มชาติพันธุ์มอญไว้ได้ เช่น การที่ต้องติดต่อสมาคมกับคนไทยทำให้ชาวมอญต้องใช้ภาษาไทย ยิ่งเมื่อมีการปฏิรูปการศึกษา ภาษามอญก็ค่อยๆเสื่อมไป และการแต่งงานกับคนไทยและย้ายไปอยู่รวมกับคนไทย ทำให้มีโอกาสที่จะผสมกลมกลืนเป็นไทยมากขึ้น (หน้า 13-15) หมู่บ้านเจดีย์ทองนั้นมีวิวัฒนาการและการสืบทอดวัฒนธรรมมอญมาอย่างต่อเนื่อง ในยุคที่การติดต่อสื่อสารจำกัด กล่าวคือมอญก็จะติดต่อกันเฉพาะชุมชนมอญด้วยกันนั้น มอญสามารถรักษาเอกลักษณ์ทางวัฒนธรรมได้อย่างเข้มแข็ง ต่อมาเมื่อสังคมเจริญก้าวหน้าขึ้น กระบวนพัฒนาประเทศก็ก่อให้เกิดการทำลายวัฒนธรรมและความเชื่อดั้งเดิมของชุมชนไทยทั้งหมด รวมทั้งชุมชนเชื้อสายมอญ ถึงแม้ว่าชาวบ้านในหมู่บ้านเจดีย์ทองนั้นยังคงมีความสำนึกว่าตนเองมีเชื้อสายมอญอยู่ และยังมีความพอใจและภาคภูมิใจในเชื้อชาติมอญอยู่ แต่ก็มีการเปลี่ยนแปลงด้านวิถีชีวิตและได้สูญเสียเอกลักษณ์ทางวัฒนธรรมส่วนใหญ่ไปแล้ว เช่น ความเชื่อเรื่องการนับถือผี การละเล่นต่างๆ และโดยเฉพาะอย่างยิ่งเรื่องภาษามอญที่เกือบจะสูญหายไปจากชุมชนเนื่องจากไม่มีการเรียนการสอนภาษามอญในปัจจุบันและไม่มีคนสนใจที่จะศึกษา วัฒนธรรมที่ยังคงรักษาไว้ได้ก็คือส่วนที่เป็นประเพณีเกี่ยวข้องกับพุทธศาสนาเท่านั้น อย่างไรก็ตามผู้เขียนไม่ได้สรุปว่าการแต่งงานและรูปร่างตาหน้าที่มีความคล้ายคลึงกับคนไทยนั้นเป็นปัจจัยหนึ่งที่ทำให้เกิดการสูญเสียทางเอกลักษณ์ทางวัฒนธรรมของชุมชนเจดีย์ทอง แต่เป็นเรื่องของสภาพแวดล้อมที่เจริญก้าวหน้า ความทันสมัย และศักยภาพของชุมชนในการรักษาเอกลักษณ์ทางวัฒนธรรม ที่เป็นปัจจัยในการสูญเสียเอกลักษณ์นั้น (หน้า 128, 131-137, 141-146)

ไม่มี

ผู้เขียนได้ใช้แผนที่แสดงที่ตั้งของชุมชน ใช้ตารางแสดงข้อมูลโดยละเอียดและการสรุปข้อมูล และมีรูปภาพประกอบคำอธิบายแสดงถึงพิธีกรรม ประเพณีและวิถีชีวิตของชาวมอญในหมู่บ้านเจดีย์ทอง (ดูสารบัญตารางและสารบัญรูปภาพหน้า ช, v)