"ลีซอ" เป็นชื่อที่คนไทยใช้เรียกชาวเขาเผ่าหนึ่งซึ่งนิยมตั้งบ้านเรือนอยู่ในที่สงบห่างไกล เนื่องจากนิยมปลูกฝิ่น เรียกตนเองว่า "ลีซู" นิยมปลูกบ้านเรือนติดพื้นดิน บ้านของลีซอมีประตูเข้าด้านหน้าประตูเดียวเรียกว่า "ประตูผีออก" มีประเพณีห้ามหญิงสาวที่ออกเรือนไปแล้วกลับเข้าบ้านทางประตูนี้โดยไม่มีสามีพามา หญิงลีซอนิยมแสกผมกลางเกล้ามวยแล้วโพกผ้าสีดำผืนใหญ่ ความสุขของชายลีซอคือ "การดื่มสุรา ดื่มน้ำชา รับประทานอาหารและร่วมประเวณี" ชายหญิงลีซอไม่ถือเรื่องการมีเพศสัมพันธ์กันก่อนแต่งงาน มีประเพณีพาหนีแล้วจึงมาสู่ขอ เมื่อแต่งงานแล้วหญิงต้องไปอยู่บ้านฝ่ายชาย ลีซอนิยมบุตรชายมากกว่าบุตรสาว ลีซูประกอบอาชีพปลูกฝิ่น ไม่ชำนาญด้านการล่าสัตว์เหมือนมูเซอแดง นิยมเพาะปลูกข้าวไว้พอบริโภคภายในครอบครัวทั้งยังทำไร่ข้าวโพดไว้ใช้เลี้ยงหมูและไก่ ลีซอนับถือผีและดวงวิญญาณบรรพบุรุษ มีการตั้งแท่นบูชาเรียกว่า "ตาบิ" มีผู้นำทางศาสนาหรือหมอผีประกอบพิธีกรรมต่าง ๆ มีการเซ่นบูชาผีฟ้า ประเพณีที่สำคัญ เช่น การทำบุญทานศาลา งานกินฟ้าหรือกินวอ (งานฉลองปีใหม่) งานเต้นรำของลีซอเรียกว่า "เอี๊ยหยาม่า" หรือ "เทียวโก" ถือเป็นการพลีกรรมถวายผีฟ้าและผีเรือน พิธีเรียกขวัญหรือ "โซฮาคู"

ศึกษาสภาพสังคม วิถีชีวิต วัฒนธรรมและความเชื่อของชนเผ่าลีซู

ไม่มีข้อมูล

แข่ลีซอ ผู้วิจัยเรียกว่า "ลีซู"

แข่ลีซอ เรียกตนเองว่า "ลีซู " ชาวไทยเรียกว่า "ลีซอ" ชาวจีนเรียกเพี้ยนเป็น "ลีโซ" หรือ "ลีซือ" ส่วนคำเรียก "แข่ลีซอ" เป็นชื่อที่ชาวไทยใหญ่และไทย-จีนใช้เรียกชนเผ่านี้ "แข่" แปลว่า ชาวจีนกลางตามความหมายของไทยใหญ่ (หน้า 285) ลีซอรู้ภาษาจีนฮ่อ มูเซอ ก้อ ไทยใหญ่และภาษาท้องถิ่นทางภาคเหนือของไทย มีคำนำหน้านามว่า "อา" ซึ่งใช้ได้ทั้งผู้หญิงและผู้ชาย ในขณะที่ฝ่ายหญิงมีคำลงท้ายว่า "ม่า" เสมอ คำต่อท้ายนามสำหรับฝ่ายชายคือ "ผ่า" หากมีเชื้อสายจีนฮ่อมักใช้ว่า "เลา" (หน้า 291-292)

ไม่มีข้อมูล

ถิ่นฐานเดิมของลีซูอยู่ต้นน้ำสาละวิน ต่อมาได้อพยพไปอยู่ทางทิศตะวันตก ในรัฐกะฉิ่น แม่น้ำมายกะ กระจัดกระจายตามหุบเขาของลำน้ำเมา (ส่วยลี่) เหนือเมืองเตงเยน กระจัดกระจายทางทิศตะวันออกถึงฝั่งแม่น้ำโขง อพยพไปยังทิศใต้ของรัฐฉาน (ไทยใหญ่) พม่า ลาวเหนือและไทย ลีซูเป็นชนชาติที่นิยมการผจญภัย จึงมักเร่ร่อนไปไกลจากถิ่นเดิม ลีซูในประเทศไทยอพยพมาจากเขตเชียงตุงและเมืองปั่นเมื่อ 50 ปีมานี้ ลีซูบ้านสันกำแพง อ.แม่จันเดิมเคยอยู่บนเขาหมอกฟ้าเมืองเลิน (ในเขต เมืองว้า ทิศตะวันตกเฉียงเหนือของเมืองเชียงตุง) ภายหลังย้ายเข้ามาอยู่บนดอยน้ำขากแล้วจึงอพยพมาอยู่ อ.แม่จัน จ.เชียงราย เมื่อ 50 ปีมานี้ (หน้า 286-287) ลีซอตระกูลลีจาและตระกูลเลาลีเป็นตระกูลใหญ่ที่สืบสายมาจากพวกจีนฮ่อ (มณฑลยูนนาน) พวกสืบสายเลือดจีนผสมลีซอ ถือขนบเคร่งครัดกว่าพวกลีซอแท้ (หน้า 285-288)

ลีซูมักตั้งบ้านเรือนในที่สงบ บนเขาสูงตามที่ลาดตอนกลางระหว่างเขา สามารถใช้กำบังลมได้ บ้านลีซูปลูกอยู่ใกล้กัน หมู่บ้านหนึ่งมีประมาณ 15-50 หลังคาเรือนตัวบ้านลีซูส่วนใหญ่อยู่ติดกับพื้นดิน บางหมู่บ้านในเขตอำเภอเชียงดาวยกพื้นสูงจากพื้นดินเล็กน้อย เสาบ้านทำด้วยไม้ไผ่ หลังคามุงด้วยใบคาพาดบนคานไม้ไผ่เรียงเป็นรูปตาราง ปล่อยชายยาวลงมาเกือบจรดพื้นดิน ทุกบ้านกั้นรั้วสานจากไม้ไผ่สูงแค่บั้นเอว บริเวณบ้านประกอบด้วยตัวบ้านหลังเล็ก เล้าไก่ ยุ้งข้าว โรงม้า มีลำไม้ไผ่ใช้แทนท่อประปาเป็นรางรองรับน้ำจากบนเขาลงมาใช้ภายในหมู่บ้านทั่วทุกครัวเรือน มีประตูทางเข้าด้านหน้าประตูเดียวเรียกว่า "ประตูผีออก" ภายในบ้านมีเตาไฟตั้งติดพื้นดินสุมไว้ตลอดเวลา ใช้หุงต้มและให้ความอบอุ่น และเตาไฟสำหรับต้มสุราและต้มอาหารให้สัตว์เลี้ยง ภายในบ้านลีซอจึงมักอบอวลไปด้วยควันไฟ และมีกาน้ำชาซึ่งมีน้ำร้อนเสมอ ในบ้านแบ่งห้องเป็นห้องนอนเจ้าของบ้าน ห้องนอนเด็กและผู้หญิง ห้องรับแขก ระหว่างห้องนอนเจ้าของบ้านและห้องนอนแขกมีพื้นดินโล่งกั้นกลาง มีแท่นบูชาดวงวิญญาณบรรพบุรุษ ติดห้องนอนเป็นที่ว่างเก็บเครื่องใช้ไม้สอยต่าง ๆ หากเป็นครอบครัวใหญ่จะมีหลายห้อง หากเป็นครอบครัวเล็กจะมีเพียง 3 ห้อง คือ ห้องรับแขก ห้องเจ้าของบ้านกับห้องเด็ก ห้องผู้หญิงอย่างละห้อง ด้านนอกมีแคร่สำหรับใช้ตากพริก ข้าวโพด (หน้า 288 - 290)

ชนเผ่าลีซู อาศัยอยู่ในเขตสิบสองปันนา ยูนนานตอนใต้ และเขตเมืองเชียงตุง รัฐฉานตอนใต้ของพม่า โดยเฉพาะที่แสนหวีมีชาวลีซู 20,000 คน ประมาณปี พ.ศ. 2504 ในภาคเหนือของไทย มีลีซูหลายตระกูล เช่น ตระกูลซิมพ้ง, สือผ่า (ไม้) งวาผ่า (ปลา) เสนมู เสนมี่ เช่งว้อง เลาลีหรือลีจา เป็นต้น ลีซูบ้านน้ำดัง ต.เมืองแหงมี 54 หลังคาเรือน ตำบลเมืองคองมี 72 หลังคาเรือนอยู่ในเขตเชียงตุง รัฐฉานของพม่า ต่อมาย้ายมาอยู่ อ.ฝาง อ.เชียงดาว จ.เชียงราย ลีซูใน อ. แม่จัน (พ.ศ. 2505) มี 6 หมู่บ้าน บ้านห้วยส้านมี 50 หลังคาเรือน บ้านแม่มอน 38 หลังคาเรือน จำนวนประชากรลีซอในประเทศไทยมี 20,000 คน ราว 50 หมู่บ้าน หมู่บ้านหนึ่ง ๆ มี 15-50 หลังคาเรือน (หน้า 286-288)

ลีซูประกอบอาชีพปลูกฝิ่นอยู่บนไหล่เขาสูง อากาศเย็น ไม่ชำนาญด้านการล่าสัตว์เหมือนมูเซอแดง เพาะปลูกข้าวไว้พอบริโภคภายในครอบครัว ข้าวของลีซูเป็นข้าวไร่เมล็ดกลมรี ไม่เหนียวติดกันเหมือนข้าวเหนียวของไทยเหนือ หากนึ่งแล้วปั้นเป็นก้อนได้ และทำไร่ข้าวโพดไว้ใช้เลี้ยงหมูและไก่ หรือนำมาหมักต้มกลั่นเป็นสุราในฤดูฝนมีการปลูกพริก มันฝรั่ง ฝ้าย ผักกาด กะหล่ำปลี ฟักแฟงและพืชผักต่าง ๆ หญิงลีซูขยันทำงานมากกว่าชาย มักตื่นมาตำข้าว ตักน้ำ ให้อาหารสัตว์แต่เช้าตรู่ ยามสายก็ออกไปไร่ ว่างจากงานในไร่ก็ปั่นฝ้าย หีบฝ้าย ย้อมผ้า ทอผ้า และเก็บฟืน ลีซูชอบอาหารรสจืด นิยมเนื้อหมูมากกว่าเนื้อสัตว์ประเภทอื่น ทานข้าวด้วยตะเกียบและนิยมดื่มน้ำชาร้อน ๆ ส่วนน้อยที่สูบฝิ่น ลีซูนิยมเคี้ยวหมากมากกว่า (หน้า 294, 295-296, 304)

ชายหญิงลีซูมีการร้องเพลงเกี้ยวพาราสีกันในยามค่ำคืน ฝ่ายชายจะดีดพิณ "ซือบือ" ไปบ้านฝ่ายหญิงเป็นการเที่ยวสาว หญิงชายลีซูมักมีเพศสัมพันธ์กันก่อนแต่งงานถือเป็นเรื่องปกติ หญิงอาจผ่านมือชายที่หล่อนพอใจมาแล้วหลายคนจนมีบุตร แต่ชายผู้เป็นสามีกลับไม่ถือสา คิดว่าได้กำไรและบุตรที่ได้มาถือเป็น "ลูกผีให้" ธรรมเนียมลีซูนิยมนำหญิงมาอยู่ที่บ้านตน บางคนก็ไปกู้ยืมเงินมาเป็นเงินค่าตัวหญิงสาวเรียกว่า "เยงฮอ" วันแต่งงานจึงชำระครบถ้วน หากฝ่ายหญิงไปอยู่บ้านฝ่ายชายต้องเสียค่าสินสอดเป็นจำนวนสูงกว่า แต่หากชายไปอยู่บ้านรับใช้บิดามารดาฝ่ายหญิงจะเสียเงินน้อยกว่า ลีซูมักแต่งงานกันตั้งแต่อายุยังน้อย ลีซูนิยมบุตรชายมากกว่าบุตรสาว ไม่นิยมแต่งงานกับพวกม้ง แต่ยอมแต่งกับมูเซอ ผู้ชายลีซอมีภรรยาได้ 2-3 คน หญิงผู้เป็นภรรยาต้องทำงานหนักกว่าชาย พิธีแต่งงานเรียกว่า "กินฟ้า" หรือ "อุดู้แถ่ " มีการฆ่าหมู และต้มกลั่นสุราข้าวโพดไว้เลี้ยงชาวบ้าน มีงานเต้นรำดีดพิณเป่าแคนน้ำเต้า ผู้เฒ่าทำพิธีผูกด้ายข้อมือแล้วกล่าวให้พร หากครอบครัวใดมีบุตรสาวเพียงคนเดียว ชายหนุ่มต้องไปอยู่ที่บ้านหญิงสาวเพื่อสืบแซ่สกุล ครอบครัวที่มีบุตรชายคนโตต้องนำภรรยามาอยู่ที่บ้านบิดามารดา เพราะบุตรคนโตเป็นผู้สืบแซ่รับมรดก เมื่อสามีตาย ผู้เป็นภรรยาต้องรับใช้บิดามารดาฝ่ายสามีตลอดไป ลีซูมีการหย่าร้างน้อยกว่ามูเซอ แต่มากกว่าม้งและเย้า หากฝ่ายชายขอหย่าร้างต้องเสียค่าปรับไหม (หน้า 300-304)

ลีซูบางหมู่บ้านเคยถูกฮ่อผู้ลี้ภัยบางกลุ่มรบกวน ในปี พ.ศ. 2498 พวกฮ่อได้แย่งม้าของหัวหน้าเผ่าลีซูบ้านสันกำแพง อ.แม่จัน จ.เชียงรายไป หัวหน้าเผ่าเสียใจมากจึงอพยพไปอยู่ที่อื่น โดยปกติสาเหตุการอพยพเกิดจากการแตกแยกทางความคิดในกลุ่มเดียวกัน หรือถูกรบกวนจากคนต่างเผ่า (หน้า 312)

ลีซู นับถือผีซึ่งมีทั้งผีดีและผีร้าย เช่น ผีน้ำเรียกว่า "อิยาเน" ผีไร่ เรียกว่า "อามิเน่" ผีป่าเรียกว่า "เน่ด่ามา" มักเซ่นด้วยไก่และสุรา มีหมอผีทำพิธีขับไล่ปัดเป่าให้ออกจากร่างหากเจ็บป่วย ผีที่ลีซูเกรงกลัวคือ "ผีหลวง" อยู่บนยอดเขาสูง มีการสร้างศาลไว้ หากผีหลวงโกรธเคืองมักจะโยนก้อนหินใหญ่ลงมา หรืออาจบันดาลให้เกิดฟ้าร้องฟ้าผ่า ลมพายุรุนแรงพัดบ้านเรือน ต้องหักเชือดและหักคอไก่เป็นเครื่องเซ่น น้อยคนจะรอดชีวิตนอกจากนี้ลีซูยังนับถือดวงวิญญาณบรรพบุรุษ มีแท่นบูชาเรียกว่า "ตาบิ" และนับถือ ผีเมือง (ผีหมู่บ้าน) จัดเป็นผีที่คอยคุ้มภัยอันตรายมีศาลประทับบนเนินเขานอกหมู่บ้าน มีพิธีเลี้ยงผีในเทศกาลขึ้นปีใหม่ หรือเมื่อมีเหตุผิดปกติ เช่น โรคระบาดในหมู่บ้านเป็นต้น ลีซูมีผู้นำทางศาสนาหรือหมอผีเป็นผู้ประกอบพิธี ลีซูมักมีเครื่องรางแขวนคอกันทุกคน หรือเครื่องรางมักผ่านการปลุกเสกเก็บไว้ในถุงผ้า (หน้า 298-300) กรณีที่มีเด็กชายคลอดใหม่ จะรับขวัญเซ่นดวงวิญญาณผีบรรพบุรุษด้วยหมูกับไก่อย่างละตัว มีการทำพิธีผูกข้อมือเด็กและยกบุตรให้เป็นบุตรบุญธรรมเรียกว่า "ฉิงเจีย" นอกจากนี้ยังมีพิธีเซ่นบูชาผีฟ้าพญาอินทร์พญาคำ มีการนำแผ่นไม้วางพาดข้างทางเรียกว่า "ทานสะพานให้ผีเดิน" พิธีงานกินฟ้า หรือ "กินวอ" เป็นงานเลี้ยงเทศกาลปีใหม่ของลีซู วันก่อนปีใหม่เรียกว่า "ซีลุ" (วันเตรียม) จะมีการทำขนม "ปาปาตี" หรือ "การตำข้าวปุก" การเต้นรำเป็นพลีกรรมถวายผีฟ้าผีเรือนเรียกว่า "เอี๊ยหยาม่า" หรือ "เทียวโก" พิธีเรียกขวัญเรียกว่า "โซฮาคู" มีการผูกข้อมือ "ซือย่าฉั่ว" ให้แก่คนป่วย (หน้า 305, 306, 307, 309, 310)

ไม่มีข้อมูล

ลีซูเมื่อมีผู้ป่วย ลีซูมีวิธีรักษาโรคแผนโบราณด้วยการมักเรียกขวัญและผูกเส้นด้าย พร้อมฆ่าหมูตั้งเครื่องเซ่น หมอผีจะปักกิ่งไม้ 4 กิ่งรอบตัวผู้ป่วย และทำพิธีปัดเป่าขับไล่ภูตผีปีศาจ มีการผูกด้ายที่ข้อมือ "ซือย่าฉั่ว" หรือเรียกขวัญ "โซฮาคู" สวมกำไลข้อมือและห่วงคอเงิน หากป่วยเป็นไข้รากสาด ลำไส้ มาเลเรีย เจ็บอก มักมีการทำบุญทานศาลา ทานสะพาน ฆ่าไก่หรือหมูโดยเซ่นผีปักกระดูกไก่ นอกจากนี้ยังมีการสูบฝิ่นระงับปวด และรู้จักนำสมุนไพรรากไม้มาต้มดื่มเป็นยา ยาแผนปัจจุบันที่รู้จักคือยาแก้ปวดศีรษะและยาควินิน (หน้า 310)

การแต่งกายของลีซู หญิงนิยมหวีผมแสกกลาง เกล้ามวยไว้ด้านหลัง โพกผ้าดำผืนใหญ่ มักสวมเสื้อคลุมยาวลงมาถึงน่องหรือใต้หัวเข่า นุ่งกางเกงขากว้างหลวม ๆ นิยมใช้ผ้าสีฟ้า มีรอยแหวกข้างจากเอวหน้า บริเวณเอวคาดผ้าสีดำผืนใหญ่ เหน็บซ่อนปลาย แขนเสื้อติดผ้าแถบเป็นบั้ง ๆ หลากสี หญิงลีซูนิยมใช้สีฉูดฉาดกว่าทุกเผ่า เมื่อมีงานฉลองจะใส่เสื้อกั๊กสั้นแค่เอวทำด้วยกำมะหยี่สีดำ ประดับกระดุม เหรียญเงิน ดอกจัน มีตุ้มหูเงินเป็นวงกลม 2 ข้าง ร้อยสายสร้อยสีขาว บ้างก็ร้อยไหมพรมเป็นสาย มีสนับแข้งเย็บเป็นปลอกสองสี ใช้ผ้าโพกศีรษะปล่อยชายห้อยหลัง เครื่องแต่กายหญิงลีซูในไทยคล้ายคลึงกัน ส่วนหญิงลีซูในพม่ามีเครื่องประดับน้อยกว่า ชายลีซูสวมกางเกงขากว้างสั้นแค่เข่า เสื้อเอวสั้น แขนยาวผ่าอกข้าง นิยมสีฉูดฉาดประดับกระดุมเงิน กางเกงนิยมใช้สีฟ้า สีเขียวหรือสีดำ ชายตัดผมสั้น โพกผ้าผืนใหญ่ สวมหมวกกลมสีดำอย่างหมวกแม้วหรือจีนฮ่อ ที่ขาดไม่ได้เครื่องดนตรีที่นิยมเล่นเป็นประจำคือ พิณสามสาย "ซือบือ" นอกจากนี้ยังมีคูลู กลองยาว ฆ้องและแคน เป็นต้น (หน้า 292-293) ลีซอมีการเต้นรำฉลองในเทศกาลปีใหม่ ทั้งยังมีการเล่นโยนลูกช่วงและร้องเพลงเกี้ยวกัน การเต้นรำเพื่อเป็นการพลีกรรมถวายให้ผีฟ้า ผีเรือนเรียกว่า "เอี๊ยหยาม่า" หรือ "เทียวโก"หากใครมัวเอียงอายไม่ยอมออกไปเต้นรำ มักจะถูกจับทาหน้าด้วยดินหม้อหรือเอาสุรากรอกปาก เอาน้ำสาดฉุดไปร่วมเต้นรำ (หน้า 309)

ไม่มีข้อมูล

ลีซอเรียกตนเองว่า "ลีซู" จีนเรียกเพี้ยนเป็น "ลีซือ" หรือ "ลีโซ" ส่วนชาวไทยใหญ่เรียกลีซอว่า "แข่ลีซอ" มีรูปร่างลักษณะคล้ายมูเซอมากกว่าจีน การแต่งกายของหญิงลีซอก็นิยมใช้สีฉูดฉาดกว่าชาวเขาทุกเผ่า ลีซอมีอัธยาศัยไมตรีต่อเพื่อนบ้านเป็นอย่างดี ขยันในการทำมาหากิน ใช้จ่ายอย่างประหยัด และมักรับประทานอาหารอย่างประหยัด ต้อนรับแขกด้วยน้ำชา สุราอาหารอย่างดี บ้างก็นำฝิ่นมาให้สูบ เล่นการพนัน นิยมแต่ง-กายประดับประดาหรูหราเต็มยศในงานฉลองปีใหม่ หญิงทำงานมากกว่าชาย เมื่อมี งานฉลองปีใหม่หญิงลีซอมักจะใส่เสื้อกั๊กหรือเสื้อไม่มีแขนสั้นแค่เอวสีดำสวมทับ นิยมโพกผ้าสีดำผืนใหญ่ มีเครื่องดนตรีที่เป็นเอกลักษณ์ประจำเผ่าเรียกว่า " ซือบือ" ลักษณะคล้ายพิณ 3 สาย มีคันยาว กะโหลกเล็กหุ้มด้วยหนังตะกวด ใช้ดีดเล่นในเวลากลางคืน ลีซอนิยมอาหารรสจืด ต่างจากมูเซอที่นิยมอาหารรสเผ็ดร้อน ขนบธรรมเนียมของลีซอจะคล้ายคลึงกับแม้วและเย้ามากกว่าลาฮูหรืออาข่า เพราะได้รับอิทธิพลจากชาวจีน (หน้า 285, 291-294, 308)

ไม่มีข้อมูล

การเต้นรำเลี้ยงสุราอาหารของลีซอเมื่อถึงงานปีใหม่ (หน้า 313) ลีซอกรีดฝิ่น (หน้า 314) การเต้นรำรอบเสาไม้ไผ่บูชาผีฟ้าในงานปีใหม่ (หน้า 315) ฤดูหนาวยามสายในหมู่บ้านลีซอ (หน้า 315) หญิงลีซอ (หน้า 316, 318) ครกตำข้าว สถานที่เกี้ยวกันของหนุ่มสาว (หน้า 317) แข่ลีซอ (หน้า 317) หญิงลีซอซักผ้าที่รางน้ำไม้ไผ่ในหมู่บ้าน/ลีซอที่บ้านเมืองดอง อ.เชียงดาว จ.เชียงใหม่ (หน้า 319)