| |
Princess Maha Chakri Sirindhorn Anthropology Centre
Ethnic Groups Research Database |
|
Record |
 |
 |
| Subject |
ไทใหญ่,หัตถกรรม,ลวดลายการต้องกระดาษ,แม่ฮ่องสอน,ภาคเหนือ |
| Author |
อนุสรณ์ บุญเรือง |
| Title |
การศึกษาลวดลายการต้องกระดาษโดยใช้สิ่วตอกของกลุ่มไทยใหญ่ ในเขตอำเภอขุนยวม จังหวัดแม่ฮ่องสอน |
| Document Type |
อื่นๆ |
Original Language of Text |
ภาษาไทย |
| Ethnic Identity |
ไทใหญ่ ไต คนไต,
|
Language and Linguistic Affiliations |
ไท(Tai) |
Location of
Documents |
ห้องสมุดศูนย์มานุษยวิทยาสิรินธร, สำนักหอสมุดมหาวิทยาลัยเชียงใหม่, ห้องสมุดคณะวิจิตรศิลป์ มหาวิทยาลัยเชียงใหม่ |
Total Pages |
129 |
Year |
2545 |
| Source |
รายงานประกอบวิชา หลักสูตรศิลปะบัณฑิต (ศิลปะไทย) ภาควิชาศิลปะไทย คณะวิจิตรศิลป์ มหาวิทยาลัยเชียงใหม่ |
| Abstract |
จากการศึกษาพบลวดลายต้องกระดาษประมาณ 100 ลายที่มีลักษณะคล้ายลวดลายของการฉลุโลหะ เนื่องจากมีที่มาจากแหล่งเดียวกัน คือ การประดับตกแต่งสถาปัตยกรรมในพุทธศาสนา ทำให้ผู้พบเห็นเกิดความศรัทธาในพุทธศาสนามากยิ่งขึ้น การฉลุลวดลายต้องกระดาษส่วนใหญ่จะสร้างลวดลายให้รวมอยู่ในแผ่นเดียวกัน และมีเทคนิคการต้องลายโดยการใช้ลิ่มหรือสิ่วตอกลงบนกระดาษให้เกิดลวดลายที่อ่อนช้อยตามแบบที่ร่างขึ้น ทั้งนี้ ช่างฝีมือได้ยึดคติและความเชื่อทางพุทธศาสนาผสมผสานกับจินตนาการในการสร้างสรรค์ลวดลาย จนกลายเป็นเอกลักษณ์เฉพาะตัวของช่างฝีมือแต่ละคน |
|
| Focus |
ศึกษาลวดลาย ประโยชน์ใช้สอย ตลอดจนความเป็นมา และความเชื่อที่เกี่ยวข้องกับศิลปะการต้องกระดาษของกลุ่มไทใหญ่ในอำเภอขุนยวม จังหวัดแม่ฮ่องสอน (หน้า ค) |
|
| Ethnic Group in the Focus |
ชนเผ่าไทยใหญ่ที่บ้านเมืองปอน บ้านขุนยวม บ้านดง และบ้านต่อแพ ในเขตอำเภอขุนยวม จังหวัดแม่ฮ่องสอน (หน้า 36) |
|
| Language and Linguistic Affiliations |
|
| Study Period (Data Collection) |
ระหว่างเดือนพฤศจิกายนถึงธันวาคม 2545 (ง) |
|
| History of the Group and Community |
เดิมไทใหญ่ตั้งถิ่นฐานอยู่ที่อาณาจักรเมืองมาว ภายใต้การปกครองของราชวงศ์เจ้ายูน ราวพุทธศตวรรษที่ 20 จึงถูกบุเรงนองปราบลงและตกอยู่ภายใต้อิทธิพลของพม่า ต่อมาในสมัยพระเจ้ากาวิละเป็นเจ้าเมืองเชียงใหม่ราวต้นพุทธศตวรรษที่ 24 ได้ยก ทัพไปตีเมืองต่างๆ ทางตอนเหนือและกวาดต้อนคนไทในรัฐฉาน ไทยอง ลั้วะ หรือละว้ามาเป็นจำนวนมาก (หน้า 9) จนกระทั่งอังกฤษเข้ายึดครองพม่าเป็นเมืองขึ้น รัฐไทใหญ่จึงกลายเป็นส่วนหนึ่งของพม่าภายใต้ชื่อรัฐฉาน มีพรมแดนติดต่อกับล้านนา ทำให้เกิดการอพยพเข้ามาตั้งชุมชนที่บ้านโป่งหมู ก่อนจะเป็นเมืองแม่ฮ่องสอนที่มีชานกะเลเป็นเจ้าเมืองคนแรก (หน้า 1, 4-6) |
|
| Economy |
ชนเผ่าไทใหญ่ส่วนมากประกอบอาชีพรับจ้างทำป่าไม้ (หน้า 15) |
|
| Political Organization |
จังหวัดแม่ฮ่องสอนแบ่งการปกครองส่วนท้องถิ่นออกเป็นอำเภอเมืองแม่ฮ่องสอน อำเภอปาย อำเภอขุนยวม อำเภอแม่ลาน้อย อำเภอแม่สะเรียง อำเภอสบเมย และกิ่งอำเภอปางมะผ้า (หน้า 3) |
|
| Belief System |
กลุ่มไทใหญ่นับถือศาสนาพุทธและเทพหรือผีเจ้าเมือง โดยเชื่อว่าเมื่อเจ้าฟ้าหรือหัวหน้ากลุ่มเสียชีวิตวิญญาณจะยังวนเวียนปกครองดูแลชาวบ้านอยู่ บริเวณชุมชนจึงต้องมีวัดและหอเจ้าเมือง ความศรัทธาในพุทธศาสนายังก่อให้เกิดการสร้างสรรค์ ศิลปหัตถกรรมและสถาปัตยกรรมเนื่องในศาสนาเพื่อเป็นพุทธบูชา จนกระทั่งเกิดเป็นลวดลายต้องกระดาษที่สะท้อนถึงความ เชื่อและเอกลักษณ์ของกลุ่มไทใหญ่ นอกจากนี้ยังมีธรรมเนียมนิยมในการส่งกุลบุตรเข้าศึกษาพระธรรมคำสั่งสอนตั้งแต่เยาว์วัยเรียกว่า บวชลูกแก้วหรือปอยส่างลอง (หน้า 4,6-7)
ศิลปะการต้องลวดลายกระดาษมีความเกี่ยวข้องสัมพันธ์กับประเพณีของไทใหญ่ในกรณีศึกษา เช่น ประเพณีการตาย จะมีการลากปราสาทล้อหรือปราสาทเหลิม ต้องลายด้วยกระดาษสีต่างๆ เพื่อแสดงความเคารพบูชาแก่ศพ (หน้า 11) ปอยจองพารา คืองานสร้างปราสาทจำลองด้วยไม้ไผ่และการต้องลวดลายกระดาษเป็นรูปสัตว์ต่างๆ เพื่อรับเสด็จพระพุทธเจ้าจากสวรรค์ชั้นดาวดึงส์ในวันออกพรรษา โดยเชื่อว่าจะทำให้ครอบครัวอยู่เย็นเป็นสุข (หน้า 6, 11) งานปอยเขาวงกต ดัดแปลงจากปราสาทจองพารา 5 หลังหรือปราสาท 8 หลังโดยจะจัดในช่วงเดือน 12 เป็นต้น (หน้า 13-14) |
|
| Education and Socialization |
จากการสัมภาษณ์ช่างฝีมือที่สร้างสรรค์ลวดลายงานต้องกระดาษพบว่า กระบวนการเรียนรู้เกิดจากความคิดและจินตนาการของตัวช่างเอง หรือเป็นการดัดแปลงมาจากลายประดับตกแต่งสถาปัตยกรรมภายในวัด บ้างก็เรียนรู้จากตำราของอาจารย์ และจากการศึกษาเมื่อครั้งบวชเรียน เช่น ตำราของครูจิเวอ่วน บ้านแม่ลาน้อย และแบบฝึกหัดเขียนลวดลายต้องกระดาษ ซึ่งลวดลายที่ช่างส่วนใหญ่ทำเป็นตำราไว้จะประกอบด้วยลวดลายแบบสลับซับซ้อนและลายธรรมดา โดยจะใช้ลายธรรมดาสำหรับการเริ่มเรียนในตอนแรก ๆ หรือเวลาลูกหลานมาช่วยเขียนลายก็จะให้เริ่มเขียนลายง่ายๆ ก่อน (หน้า 41, 44, 52) |
|
| Art and Crafts (including Clothing Costume) |
การต้องลาย หมายถึง การฉลุลายโดยใช้วัสดุปลายแหลม เช่น ลิ่มหรือสิ่ว ลวดลายการต้องกระดาษในกรณีศึกษาจึงหมายถึงลวดลายที่เกิดจากการฉลุลายโดยใช้สิ่วตอกลงบนกระดาษ ที่มาของลวดลายดังกล่าวเกี่ยวข้องกับเรื่องราวทางพุทธศาสนา ธรรมชาติ และสิ่งแวดล้อม รวมถึงเรื่องราวของระบบจักรวาล ความอุดมสมบูรณ์ และการดำรงชีวิต ซึ่งปรากฏเป็นสัญลักษณ์ต่างๆ เช่น ดอกบัว ส่วนลวดลายสำคัญที่ช่างนำมาผูกลาย เช่น ลายพรรณพฤกษา ลายกนก ลายเครือเถา และลายเครือแบบยุโรป ในกระบวนการต้องลายช่างจะร่างภาพลงบนกระดาษให้มีขนาดเท่าของจริง แล้วนำไปร่างลงบนกะดาษที่จะทำการต้องลายโดยใช้ลิ่มหรือสิ่วและอาจใช้ตะปูในการเสริมลวดลายให้เด่นชัดมากขึ้น หรืออาจสร้างแม่แบบกระดาษแข็งและแม่แบบโลหะเพื่อความสะดวกในการต้องลายบนกระดาษ (หน้า 16-18)
ลวดลายต้องกระดาษที่ใช้ประดับตกแต่งสถาปัตยกรรมจำลอง อาทิ เขาวงกต ปราสาทศพ จองพารา ศาสนสถาน และวัตถุไทยทาน ได้แก่ ลายกะหรุ่งตอง ใช้ประดับที่มุมทั้งสี่ด้านของยอดจองหรือส่วนฐานของจองพารา ส่วนใหญ่จะเป็นลายพรรณพฤกษา และลวดลายแปดแล่งในกรอบของกะหรุ่งตอง ลายดอกสะเจ๊ะ การใช้งานขึ้นอยู่กับลายกะหรุ่งตอง ลายพอง ลักษณะเป็นแถวกระดาน ส่วนใหญ่จะเป็นลายดอกไม้ ลายก้านขดในกรอบสี่เหลี่ยมผืนผ้า ลายหม่านกาง ใช้ประดับส่วนยอดของจองพารา ส่วนมากจะเป็นลายรูปสัตว์หิมพานต์ ลายจิ่งพู มีลักษณะคล้ายดอกบัวหรือเพชร ใช้ประดับส่วนยอดสุดของจองพารา ลายจ่ากะหราด (จักกะหราด) ลักษณะคล้ายดอกสะเจ๊ะและกะหรุ่งตอง แต่จะเป็นลายก้านขดอย่างเดียว รวมถึงลายมุขหน้า ลายหมอกโกง ลายมุขอ่า ลายดอกประดับมุข ลายดอกประดับเสามุม และลายปานซอย (หน้า 125-126) |
|
| Folklore |
ความเป็นมาของประเพณีปอยเหลิมกล่าวว่าในสมัยพุทธกาลพระภิกษุอเสนนาระกะเป็นผู้ที่สร้างสมบุญบารมีมากและมีความตั้งใจที่จะเข้าสู่นิพพานจึงไปเข้าเฝ้าพระพุทธเจ้า พระองค์ทรงชี้แนะให้พระอเสนนาระกะปฏิบัติธรรม ครั้นเวลาผ่านไป 7 เดือนก็บรรลุเป็นพระอรหันต์และเข้าสู่นิพพาน เทวดาฝ่ายหนึ่งมีความเห็นว่าควรจะตั้งศพไว้เช่นเดิมเพื่อให้พุทธศาสนิกชนได้กราบไหว้บูชา อีกฝ่ายหนึ่งเห็นว่าควรจะเผาศพแล้วเก็บอัฐิไว้สักการบูชา เทวดาทั้งสองฝ่ายจึงแย่งกันชักลากล้อปราสาท พระพุทธเจ้าจึงตรัสสั่งให้พระสาวกเข้าป่าไปจัดพิธีศพและเผาร่างพระอเสนนาระกะ จากนั้นจึงเก็บอัฐิมาก่อเป็นสถูปไว้สักการบูชา (หน้า 9-10)
ย้อนหลังไปในสมัยพุทธกาลตอนที่พระพุทธเจ้าเสด็จไปโปรดพุทธมารดาบนสวรรค์ชั้นดาวดึงส์เป็นเวลา 3 เดือน เมื่อพระองค์เสด็จลงมายังโลกมนุษย์ในวันแรม 1 ค่ำ เดือน 11 ชาวเมืองสังฆัสสะต่างแสดงความยินดีด้วยการประดับตกแต่งปราสาทจำลองไว้หน้าบ้านเพื่อเป็นการต้อนรับ จึงเป็นที่มาของประเพณีจองพารา (หน้า 11)
ความเป็นมาของประเพณีปอยเขาวงกตเกี่ยวข้องกับมหาเวสสันดรชาดกตอนที่พระองค์ถูกเนรเทศออกจากเมือง และเดินทางไปบำเพ็ญบารมีที่เขาวงกตซึ่งมีหนองดอกบัวอยู่ทั้ง 4 ด้าน ด้วยเหตุนี้งานประเพณีปอยเขาวงกตจึงมีการสร้างปราสาท 5 หลัง โดยสมมติให้ปราสาทยอดกลางเป็นอาศรมของพระเวสสันดร ส่วนปราสาทอีก 4 หลังแทนหนองดอกบัว (หน้า 13)
ตำนานของจองพารา 8 หลัง กล่าวว่ามีมหาเศรษฐี 8 ท่านในสมัยพุทธกาลได้สร้างปราสาทถวายแด่พระพุทธเจ้า 8 หลัง ได้แก่ เชตุวันวิหาร บุพผารามมหาวิหาร เวฬุวันมหาวิหาร มหาวรรณมหาวิหาร เมกกะทายะวรรณมหาวิหาร กัณฑารมมหาวิหาร กุสินารามหาวิหาร และนิโครธารามมหาวิหาร จนกระทั่งกลายเป็นประเพณีการสร้างปราสาทถวายเป็นพุทธบูชาของกลุ่มไทใหญ่ โดยจะจัดขึ้นในวัน 13-15 ค่ำ เดือน 12 (หน้า 14) |
|
| Ethnicity (Ethnic Identity, Boundaries and Ethnic Relation) |
ไทใหญ่อพยพมาจากรัฐฉาน เป็นกลุ่มไตเช่นเดียวกับไทลื้อ ไทเขิน ไทเหนือ มีภาษาและวัฒนธรรมคล้ายคลึงกับคนไทย นิยมเรียกตนเองว่าไตหรือกนไตหรือไตหลง หมายถึง ไตหลวง พม่าเรียกชานหรือฉานแปลว่าสยาม ชาวล้านนาเรียกเงี้ยว มีนัยในเชิงดูหมิ่นดูแคลน (หน้า 5) ไทใหญ่และพม่าจึงมีวัฒนธรรมคล้ายคลึงกัน โดยเฉพาะการนับถือพุทธศาสนา จะต่างกันบ้างก็ในเรื่องของภาษาและความหมายของภาษา ส่งผลให้เกิดการสร้างสรรค์งานศิลปกรรมเพื่อเป็นพุทธบูชา เช่น การประดิษฐ์ลวดลายฉลุโลหะหรือปานซอย การต้องกระดาษประดับสถาปัตยกรรมและวัตถุที่มีความวิจิตรบรรจง (หน้า 39) |
|
| Social Cultural and Identity Change |
|
| Map/Illustration |
ผู้วิจัยได้ใช้รูปภาพและภาพลายเส้นประกอบการนำเสนอข้อมูลเชิงพรรณนา เช่น
ลวดลายการต้องกระดาษจากเอกสารตำราของนายป๊ะ ยอดเมืองงาย (หน้า 46)
ลวดลายแม่แบบของลายต้องกระดาษที่เป็นลวดลายก้านขด (หน้า 48)
งานการต้องลายกระดาษตกแต่งพระวิหารวัดเมืองปอน (หน้า 52)
ลายใบสัปปะรด (หน้า 66) ลวดลายมุขหน้า (หน้า 67)
ลวดลายดอกสะเจ๊ะ (หน้า 70, 106) ลายจ่ากะหราด (หน้า 76)
ลายปานซอย (หน้า 77, 114) ลายหม่านกาง (หน้า 78)
ลายมุขอ่า (หน้า 80, 96) และลายดอกรังผึ้ง (หน้า 85, 97) |
|
|
ค้นหาแบบละเอียด
