การทอผ้ากับกะเหรี่ยงเป็นของคู่กัน แม้ว่าปัจจุบันจะมีการเปลี่ยนแปลงในเรื่องของการแต่งกาย แต่กะเหรี่ยงส่วนใหญ่ยังคงรักษาวัฒนธรรมการทอผ้า โดยใช้เครื่องทอผ้าแบบเข็มขัดคาดอยู่ด้านหลัง การทอผ้าของกะเหรี่ยงไม่ว่าจะเป็นกลุ่มใด ส่วนใหญ่จะมีโครงสร้างลวดลายการทอผ้าที่เหมือนกัน อุปกรณ์ที่ใช้ในการทอผ้ากะเหรี่ยง อำเภอบ้านไร่ จังหวัดอุทัยธานี ได้แก่ กี่เอว สำหรับลักษณะโครงสร้างลวดลาย เทคนิคการผลิตและการจัดหมวดหมู่ผ้าทอ สรุปได้ว่า ลักษณะโครงสร้างหลักของผ้าทอมี 2 แบบคือ การทอแบบธรรมดา ซึ่งเป็นการทอผ้าเป็นผืนนำไปตัดเย็บเป็นชุดของเด็กหญิงกะเหรี่ยง แบบที่สองคือการทอแบบลวดลาย ผ้าที่กะเหรี่ยงนิยมทอใช้ส่วนใหญ่จะมีลวดลายประกอบ ซึ่งนำมาตัดเย็บเป็นของใช้และเครื่องนุ่งห่มต่างๆ โดยแต่ละประเภท มีลักษณะการทอที่ไม่เหมือนกัน เราสามารถสังเกตได้ว่าผู้ทอ กำลังทอผ้าเพื่อนำไปใช้ประโยชน์อะไร โดยพิจารณาจากลักษณะของลวดลาย สีและขนาดของผ้าที่ทอ

ศึกษาโครงสร้างลวดลายผ้าทอกะเหรี่ยง อำเภอบ้านไร่ จังหวัดอุทัยธานี

ไม่มี

กะเหรี่ยง

ไม่ปรากฏชัดเจน

พ.ศ.2545

กะเหรี่ยงในอำเภอบ้านไร่ จังหวัดอุทัยธานี เดิมอยู่กระจายตัวตามแนวเขาถนนธงไชย ตั้งแต่จังหวัดประจวบคีรีขันธ์ขึ้นมาถึงสุดเขตแดนภาคเหนือแต่ถูกพม่าขับไล่ ในระยะแรกมีกะเหรี่ยงอพยพเข้ามาตั้งชุมชนเพียง 5-8 หลังคาเรือน ต่อมาในปี พ.ศ. 2531 มีกะเหรี่ยงอพยพเข้ามาสร้างที่อยู่อาศัยอีกประมาณ 90-100 หลังคาเรือนจนทำให้ปัจจุบันมีประชากรเพิ่มขึ้นอีกประมาณ 300-400 หลังคาเรือน (หน้า 6,43-44)

กะเหรี่ยงเลือกที่ตั้งหมู่บ้านในบริเวณที่ลุ่มก้นกระทะหรือที่ราบเชิงเขาหรือหุบเขาที่อยู่ใกล้แหล่งน้ำ(หน้า 43) การปลูกเรือนของกะเหรี่ยง ไม่นิยมปลูกให้อยู่ในแนวเดียวกัน แม้จะสร้างเรือนหันเข้าหากัน แต่ประตูจะวางในตำแหน่งที่ไม่ตรงกันและจะไม่ปลูกเรือนขวางตะวัน หัวหน้าครอบครัวจะเป็นผู้เลือกสถานที่ที่จะปลูกเรือน(หน้า 44)

กลุ่มตัวอย่างที่ใช้ในการศึกษาคือผู้ประกอบอาชีพทอผ้า ในอำเภอบ้านไร่ จังหวัดอุทัยธานี ที่มีความชำนาญพิเศษและมีอาชีพการทอผ้าไม่น้อยกว่า 10 ปี จำนวน 10 คน(หน้า 40) ปัจจุบันกะเหรี่ยงในอำเภอบ้านไร่ จังหวัดอุทัยธานีมีทั้งหมด 4 หมู่บ้าน แต่ละหมู่บ้านจะมีประชากรประมาณ 300 - 400 คน(หน้า 44)

กะเหรี่ยงในอำเภอบ้านไร่ จังหวัดอุทัยธานีประกอบอาชีพการทำไร่ ทำนา เลี้ยงสัตว์และทอผ้าในยามที่ว่างจากการเก็บเกี่ยวพืชผลทางการเกษตร ประชากรส่วนใหญ่ประกอบอาชีพทำไร่เป็นหลักเนื่องจากสภาพพื้นที่และสภาพภูมิอากาศเอื้ออำนวย พืชที่นิยมปลูก ได้แก่ ข้าว ข้าวโพดและอ้อย ส่วนสัตว์ที่เลี้ยงได้แก่ หมู เป็ดและไก่ เพื่อใช้ในพิธีกรรมทางศาสนาของกะเหรี่ยง(หน้า 44)

ไม่มีข้อมูล

การเลือกผู้นำชุมชนของกะเหรี่ยงในอำเภอบ้านไร่ จังหวัดอุทัยธานี มีวิธีการเลือกโดยสรรหาผู้เฒ่าผู้แก่ในชุมชนมาเป็นผู้นำหมู่บ้าน (หน้า 44)

กะเหรี่ยงในอำเภอบ้านไร่ จังหวัดอุทัยธานี ส่วนใหญ่นับถือศาสนาพุทธ(หน้า 44)

การถ่ายทอดกรรมวิธีการทอผ้าของชาวกะเหรี่ยงให้กับเด็กผู้หญิง จะเริ่มสอนตั้งแต่อายุ 7 -10 ปี โดยเริ่มจากการทอสิ่งของเครื่องใช้ง่ายๆ ก่อน(หน้า 10)

ไม่มีข้อมูล

หญิงกะเหรี่ยงจะปลูกฝ้าย ปั่นฝ้ายและจะทอเป็นผืนผ้าในช่วงเดือนธันวาคมถึงเดือนมีนาคมเพื่อใช้ในชีวิตประจำวันและใช้ในงานพิธีกรรมต่างๆ สีที่ใช้ในการย้อมผ้าเป็นสีที่ได้จากธรรมชาติ เช่น จากเปลือกไม้ รากไม้และใบไม้ ลวดลายจะมีความเป็นเอกลักษณ์เฉพาะตนเนื่องจากสตรีกะเหรี่ยงทุกคนทอผ้าใช้เอง โดยมีเครื่องทอผ้าที่สามารถปรับความสั้นยาวได้ตามขนาดรูปร่างของผู้ทอ ซึงเรียกว่า "กี่เอว" ลวดลายในการทอผ้าจะได้จากสภาพแวดล้อมทางธรรมชาติ เช่น ต้นไม้ พืชผักและสัตว์ต่างๆ ในท้องถิ่นและเป็นสัญลักษณ์ที่บ่งบอกถึงความเป็นไปของสังคมอีกด้วย วัสดุที่ใช้ในการทอผ้าส่วนใหญ่เป็นวัสดุที่ผลิตขึ้นเอง(หน้า 10,21) ผ้าของกะเหรี่ยงส่วนใหญ่จะมีลวดลายประกอบ ทั้งนี้ขึ้นอยู่กับการนำไปใช้ประโยชน์ ความนิยมเกี่ยวกับการการประกอบลวดลายในผ้าแต่ละผืนเพื่อนำไปตัดเย็บแต่ละชนิดจะไม่เหมือนกัน เช่น ชุดหญิงสาวจะมีลวดลายขวางลำตัวบริเวณเหนืออกเล็กน้อย ส่วนผ้าซิ่นสำหรับหญิงที่แต่งงานแล้วจะมีลวดลายสลับสีตลอดทั้งตัวและเสื้อก็จะทอลวดลายบริเวณไหล่อย่างสวยงาม (หน้า 24) ผ้าทอกะเหรี่ยงส่วนใหญ่มีหน้าแคบ เสื้อผู้ชายกะเหรี่ยงจะเป็นตัวตรงเลยเอว คอแหลมและช่องด้านข้างสามารถสอดแขนออกมา ไม่มีการตัดเย็บเป็นรูปแบบอื่น ส่วนเสื้อสตรีมีทั้งเป็นตัวเสื้อตัวเดียวและต่อยาวลงมาเป็นกระโปรง นอกจากนี้สีเสื้อยังสามารถจำแนกสถานภาพของสตรีได้อีกด้วย(หน้า 26) การจัดกลุ่มลวดลาย สามารถจำแนกได้เป็น 3 กลุ่ม ได้แก่ ลายที่เกิดจากการทอจกหรือยกดอก แบ่งลวดลายออกเป็น ลายที่เลียนแบบจากพืชผัก ผลไม้ เช่น ลายเมล็ดฟัก ลายดอกหมาก ลายต้นไม้ ลายที่เลียนแบบจากสัตว์ เช่น ลายแมงมุม ลายผีเสื้อ ลายปากนก ลายเต่า ลายตะขาบ ส่วนลายอื่นๆ ได้แก่ ลายที่เกิดจากการสังเกตจากสิ่งรอบตัวหรือการผสมผสานระหว่างลายทำให้เกิดลวดลายใหม่ๆ รวมทั้งรูปทรงเรขาคณิต เช่น ลายขอบตา ลายพันแข้ง ลายตะกร้าและลายซิกแซก เป็นต้น ลายมัดหมี่หรือลายตาคาด ด้ายที่ย้อมด้วยวิธีนี้สามารถนำไปทอเป็นด้ายยืน ลักษณะลายที่ปรากฏจะคล้ายสายน้ำไหลบนผ้าซิ่นของผู้หญิงหรือโสร่งของผู้ชาย ลายปัก เป็นการสร้างลวดลายบนผืนผ้าหลังจากที่ทอผ้าเสร็จ โดยใช้ด้ายสีแดงเป็นหลักแต่สลับด้วยสีเหลืองและสีเขียว หรืออาจจะมีการแทรกลูกเดือยระหว่างด้ายสีต่างๆ เช่น ลายแมงมุม ลายจิงโจ้น้ำ ลายตะกร้า ลายกิ่งก้านของปล้องไม้ไผ่ ลายตานกฮูก เป็นต้น(หน้า 30-36) การทอผ้าของกะเหรี่ยงไม่ว่าจะเป็นกลุ่มใด ส่วนใหญ่จะมีโครงสร้างลวดลายการทอที่เหมือนกัน ไม่ว่าจะเป็นเสื้อผู้หญิงหรือผู้ชาย ลักษณะโครงสร้างลวดลายและเทคนิคการผลิต การจัดหมวดหมู่ของผ้าทอกะเหรี่ยง อำเภอบ้านไร่ จังหวัดอุทัยธานี มีลักษณะโครงสร้างลวดลาย 2 ชนิดคือ การทอแบบธรรมดาหรือการทอลายขัด เป็นวิธีการทอผ้าขั้นพื้นฐาน ใช้สำหรับทอผ้าเพื่อเย็บชุดเด็กหญิงของกะเหรี่ยง มีโครงสร้างหลักโดยการสอดด้ายขวางเข้าไประหว่างด้ายยืนแยกสลับกัน ขึ้น 1 ลง 1 หรือขึ้น 2 ลง 2 ตามจำนวนของเส้นด้ายที่เรียงไว้ขณะขึ้นเครื่องทอ ผ้าที่ได้จะมีสีเดียวกันทั้งผืน เนื้อผ้าสม่ำเสมอ การทอแบบลวดลาย ผ้าที่กะเหรี่ยงทอไว้ใช้ส่วนใหญ่จะมีลวดลาย โดยแต่ละผืนที่นำมาตัดเย็บเป็นเครื่องนุ่งห่มแต่ละชนิดจะไม่เหมือนกัน ซึ่งสามารถสังเกตได้ว่าผู้ทอผ้า ทอผ้าเพื่อใช้ในประโยชน์อะไรได้โดยการสังเกตจาก ลักษณะของลวดลาย สีและขนาด(หน้า 65) ปัจจุบันการสร้างบ้านของกะเหรี่ยงในอำเภอบ้านไร่ มี 2 ลักษณะได้แก่ เรือนกะเหรี่ยงแบบชนบทและเรือนกะเหรี่ยงแบบชานเมือง เรือนแบบชนบทจะเป็นเรือนเครื่องผูกปลูกด้วยไม้ไผ่และแฝก ยกพื้นสูงมีชายคาคลุมตลอดทั้งบ้าน ตัวเรือนแบ่งเป็น 3 ส่วน ได้แก่ ส่วนชาน ส่วนเตาไฟและส่วนเก็บของ เตาไฟจะอยู่กึ่งกลางห้อง เวลานอนพ่อแม่จะนอนด้านในสุดของตัวเรือน ลูกสาวและลูกเล็กๆ จะนอนข้างเตาไฟฝั่งตรงข้ามพ่อแม่ อีกด้านหนึ่งของเตาไฟเป็นที่สำหรับแขกนอน ลูกชายหากอยู่ในวัยหนุ่มจะอยู่นอกห้อง(หน้า 45)

ไม่มีข้อมูล

ไม่มีข้อมูล

ปัจจุบันการทอผ้าของกะเหรี่ยงเริ่มลดน้อยลงเนื่องจากการเปลี่ยนแปลงทางสังคมและความเชื่อที่ว่า หญิงทุกคนจะต้องทอผ้าได้นั้นเริ่มลดลงเนื่องจากเยาวชนรุ่นใหม่ต้องได้รับการศึกษาจึงเป็นผลให้เกิดการเปลี่ยนแปลงในวัฒนธรรมการทอผ้า(หน้า 44)

ไม่มีข้อมูล

ไม่มี

ภาพ - แผนที่แสดงการกระจายตัวของประชากรกะเหรี่ยง(หน้า7) - สภาพโดยทั่วไปของหมู่บ้านกะเหรี่ยง(หน้า8) - สภาพและลักษณะโดยทั่วไปของชุมชนกะเหรี่ยง(หน้า9) - รูปทรงบ้านที่อยู่อาศัยของกะเหรี่ยง(หน้า9) - การหีบฝ้าย(หน้า17) - เครื่องปั่นฝ้าย(หน้า17) - เครื่องพันด้ายให้เป็นไจ(หน้า18) - อุปกรณ์ต่างๆในการทอผ้า(หน้า20) - เครื่องทอผ้าแบบคาดหลัง(หน้า22) - การแต่งกายหญิงกะเหรี่ยง(หน้า25) - การแต่งกายของสตรีกะเหรี่ยงที่แต่งงานแล้ว(หน้า25) - ลายต้นไม้(หน้า30) - ลายดอกทานตะวัน(หน้า30) - ลายขาแมงมุม(หน้า32) - ลายซิกแซก(หน้า34) - ลายผสม(หน้า35) - การปักลายป้องไม้ไผ่มีกิ่งก้าน(หน้า36) - การปักด้ายสีผสมลูกเดือย(หน้า37) - แผนภูมิสังคมมิติแสดงถึงการถ่ายทอดความรู้กระบวนการทอผ้า(หน้า45) - แผ่นหนังสำหรับการคาดด้านหลัง(หน้า47) - ไม้สำหรับพันผ้า(หน้า48) - ไม้กระทบ(หน้า49) - ชุดการแต่งกายของหญิงกะเหรี่ยง อำเภอบ้านไร่ จังหวัดอุทัยธานี(หน้า53) - เสื้อของสตรีกะเหรี่ยง อำเภอบ้านไร่ จังหวัดอุทัยธานี(หน้า54) - เสื้อของสตรีกะเหรี่ยง อำเภอบ้านไร่ จังหวัดอุทัยธานี(หน้า55) - เสื้อของสตรีกะเหรี่ยง อำเภอบ้านไร่ จังหวัดอุทัยธานี(หน้า56) - ชุดของหญิงสาวชาวกะเหรี่ยง อำเภอบ้านไร่ จังหวัดอุทัยธานี(หน้า57) - ผ้าซิ่นของสตรีกะเหรี่ยง อำเภอบ้านไร่ จังหวัดอุทัยธานี(หน้า58) - เสื้อและผ้าซิ่นของสตรีกะเหรี่ยง อำเภอบ้านไร่ จังหวัดอุทัยธานี(หน้า59) - วิธีการทอลูกเดือยประกอบลงบนผืนผ้า(หน้า60) - การทอผ้าประกอบกระจุกด้ายของกะเหรี่ยง(หน้า61)