การเปลี่ยนแปลงสภาพเศรษฐกิจ สังคม การเมืองการปกครองของลัวะบ้านเมืองก๊ะในปัจจุบันแสดงให้เห็นว่ามีการปรับตัวให้เข้ากับวัฒนธรรมหรือการกลืนกลายทางวัฒนธรรม (acculturation) ระหว่างวัฒนธรรมลัวะกับล้านนาไทย กล่าวคือ ทั้งสองฝ่ายเป็นทั้งผู้ให้และผู้รับวัฒนธรรมโดยไม่รู้ตัว ไม่มีการบังคับ หรือไม่มีข้อกำหนดใด ๆ แน่ชัด โดยจะมีลักษณะเป็นการเรียนรู้จากจิตใต้สำนึก ทั้งสองฝ่ายต่างก็พยายามปรับตัวเข้าหากัน หรือทำตนให้เหมาะสมกับวัฒนธรรมนั้น ระยะต่อมาจึงเกิดการผสมกลมกลืนกันขึ้น เช่น ลัวะบ้านเมืองก๊ะได้พัฒนารูปแบบการเกษตรแบบไร่เลื่อนลอย เป็นการทำนาแบบขั้นบันไดตามแบบอย่างชาวไทยล้านนา ส่วนชาวไทยล้านนาก็ได้รับความเชื่อเรื่องการปลูกบ้านจากลัวะ ได้แก่ การปลูกบ้านต้องลงเสามงคล (เสาเอก) ก่อน และมีการทำหลังคาจั่ว มีไม้ไขว้ เรียกว่า "กาแล" เป็นต้น (หน้า 156, 172-173)

ศึกษาลักษณะทางเศรษฐกิจ สังคม การเมืองการปกครองและการปรับตัวของลัวะกับสังคมล้านนา

ผู้เขียนศึกษาค้นคว้าเรื่องการปรับตัวของลัวะให้เข้ากับวัฒนธรรมไทยในภาคเหนือของประเทศไทย โดยใช้แนวคิดทฤษฎีการผสมผสานทางวัฒนธรรม (หน้า 26) วิเคราะห์การแลกเปลี่ยนถ่ายทอดวัฒนธรรมซึ่งกันและกัน ทั้งทางด้านเศรษฐกิจ สังคม การเมืองการปกครอง ตลอดจนขนบธรรมเนียมประเพณีต่าง ๆ ระหว่างวัฒนธรรมไทยล้านนากับวัฒนธรรมลัวะ เช่น ชาวล้านนาได้รับความเชื่อ และประเพณีอย่าง ประเพณีการอยู่ไฟ (อยู่เดือน) ของสตรีหลังการคลอดบุตร ความเชื่อเรื่องผีต่าง ๆ ได้แก่ ผีบ้าน ผีบรรพบุรุษ ความเชื่อเรื่องการปลูกบ้านหลังคาจั่วทำไม้ไขว้ (กาแล) มาจากลัวะ เป็นต้น ส่วนลัวะบ้านเมืองก๊ะได้รับเอาวัฒนธรรมล้านนาไทยไปปฏิบัติ เช่น การทำนาแบบขั้นบันได ระบบการชลประทานเหมืองฝาย เสื้อผ้าเครื่องแต่งกาย การยอมรับนับถือศาสนาพุทธ ตลอดจนพิธีกรรมต่าง ๆ เป็นต้น การยอมรับวัฒนธรรมที่ต่างฝ่ายต่างเป็นทั้งผู้ให้และผู้รับ โดยไม่จำเป็นว่าจะต้องสมดุลย์กันนี้ เป็นกระบวนการที่จัดได้ว่าแบบยุคลวิธี (two-way process) (หน้า 156, 172)

ลัวะบ้านเมืองก๊ะ หมู่ที่ 5 ตำบลสะลวง อำเภอแม่ริม จังหวัดเชียงใหม่ (หน้า 13)

ภาษาลัวะบ้านเมืองก๊ะเป็นภาษาในตระกูลออสโตรเอเชียติค (Austro-Asiatic) กลุ่มข่าโล๊ะ (Khalo) หรือพะโล๊ะ (Plalo) แตกต่างไปจากภาษาลัวะบ้านบ่อหลวง อำเภอฮอด และบ้านอุ้มผาย อำเภอแม่สะเรียง จังหวัดเชียงใหม่ ภาษาลัวะบ้านเมืองก๊ะสามารถใช้พูดคุยกันรู้เรื่องเพียง 2 หมู่บ้าน คือ บ้านเมืองก๊ะ และบ้านปางไฮ อีกทั้งยังใช้พูดคุยกับลัวะซึ่งอาศัยอยู่ที่เมืองเชียงตุง ประเทศพม่าได้ด้วย ในอดีตลัวะไม่มีภาษาเขียนมีแต่ภาษาพูด ต่อมาเมื่อมีการนับถือพุทธศาสนา จึงได้นำเอาอักษรไทยยวนมาใช้ในการบันทึกภาษาเขียน ปัจจุบัน คนรุ่นใหม่ลัวะบ้านเมืองก๊ะที่ไปศึกษาในโรงเรียนของรัฐ ใช้ภาษาคำเมืองพูดคุยกันในหมู่บ้าน เพราะละอายที่จะพูดภาษาลัวะ มีเพียงผู้อาวุโสที่ยังใช้ภาษาลัวะอยู่ (หน้า 92-94, 123, 162)

ผู้เขียนเก็บรวบรวมข้อมูลโดยใช้แบบสอบถามสัมภาษณ์ตั้งแต่วันที่ 25 พฤศจิกายน - 9 ธันวาคม พ.ศ. 2527 และเก็บรวบรวมข้อมูลโดยวิธีการสังเกตการณ์อย่างมีส่วนร่วมตั้งแต่เดือน มกราคม - มิถุนายน พ.ศ. 2528 (หน้า 29)

ลัวะเข้ามาตั้งถิ่นฐานที่บ้านเมืองก๊ะเมื่อใดนั้นไม่มีหลักฐานปรากฎ มีแต่เรื่องเล่าของขุนหลวงวิรังคะ ซึ่งเป็นหัวหน้าของคนเผ่าลัวะ ได้นำทัพเข้าทำสงครามกับอาณาจักรหริภุญชัย (ลำพูน) ของพระนางจามเทวี กษัตริย์ชนเผ่ามอญ แต่พ่ายแพ้พระนางจามเทวี ในที่สุดก็สิ้นชีวิตลง ดังนั้น นามมงคลหมู่บ้านเมืองก๊ะ จึงหมายถึงเมืองของขุนหลวงวิรังคะ เพราะคำว่า "วิรังคะ" เรียกให้สั้นลงเป็น "ก๊ะ"(คะ) อีกทั้งยังมีหอผี (ศาล) ของขุนหลวงวิรังคะ ตั้งอยู่ที่หน้าวัดเมืองก๊ะวนาราม นอกจากนั้นทางทิศตะวันตกของหมู่บ้านมีผาสูง ชาวบ้านเรียกว่า "ผาเวียง" และห่างจากหมู่บ้านไปทางทิศตะวันตกเฉียงใต้ประมาณ 3 กิโลเมตรจะมีร่องน้ำเป็นทางยาวมีรูปลักษณะคล้ายคูเมืองเป็นรูปสี่เหลี่ยมอยู่กลางป่าทึบ ชาวบ้านเรียกว่า "เวียงหินแมน" บริเวณใกล้เคียงหมู่บ้านมีซากโบราณสถานเป็นวัดร้างหลายแห่ง ส่วนดอยคว่ำหล้อง เชื่อว่า เป็นสถานที่ฝังศพขุนหลวงวิรังคะซึ่งอยู่ทางทิศใต้ของหมู่บ้าน (หน้า 35-42)

ชุมชนบ้านเมืองก๊ะตั้งอยู่บนที่ราบสูงหุบเขาในเขตป่าสงวนแห่งชาติ (หน้า 35) หมู่บ้านเมืองก๊ะมีบ้านเรือนจำนวน 27 หลังคาเรือน ปัจจุบันมีบ้านลัวะเพียง 2 หลังคาเรือน ที่ปลูกบ้านแบบลัวะ โดยปลูกบ้านด้วยไม้ไผ่ยกพื้นสูง หลังคามุงด้วยหญ้าคาคล่อมลงมาเกือบติดพื้นดิน มีห้องโถงเดียว ใช้เป็นห้องครัวและห้องนอน สำหรับบ้านอีก 25 หลังคาเรือน ปลูกบ้านแบบบ้านคนเมือง สร้างด้วยไม้จริง แยกห้องเป็นสัดส่วน มีห้องนอน และห้องครัว (หน้า 164)

ลัวะบ้านเมืองก๊ะ หมู่ที่ 5 ตำบลสะลวง อำเภอแม่ริม จังหวัดเชียงใหม่ มีประชากรทั้งสิ้นจำนวน 113 คน แบ่งเป็นครอบครัวได้จำนวน 27 หลังคาเรือน (หน้า 13)

ลักษณะเศรษฐกิจบ้านเมืองก๊ะเป็นเศรษฐกิจแบบยังชีพ ไม่ต้องพึ่งพาอาศัยสังคมภายนอกมากนัก สามารถเลี้ยงตนเองได้ด้วยการรวมตัวกันเป็นชุมชน ชาวบ้านสามารถหาอาหารได้จากการล่าสัตว์ เช่น หมูป่า เก้ง กวาง ตะกวด ไก่ป่า เป็นต้น อีกทั้งยังหาพืชผักได้จากบริเวณทุ่งนา และชายป่า เช่น เห็ด หน่อไม้ รากไม้ ส่วนบริเวณรอบบ้าน จะปลูกพืชผักสวนครัว เช่น ต้นหอม ขิง ตะไคร้ มะกรูด และมะนาว เป็นต้น อาชีพที่สามารถเพิ่มรายได้ในครัวเรือน คือ การทำใบตองมวนยาสูบ การทำตอกมัดเมี่ยง การทอผ้าและเกษตรกรรม มีการทำนาแบบขั้นบันไดควบคู่ไปกับการทำไร่ข้าวเลื่อนลอย พืชที่ใช้ในการเพาะปลูก คือข้าวเหนียว มีกลุ่มแลกเปลี่ยนแรงงานในการผลิตที่เรียกว่า "การลงแขก" (การเอามื้อ) ใช้แรงงานคน สัตว์ และที่ดิน ไม่ใช้แรงงานรับจ้าง ผลผลิตทางการเกษตรมีปริมาณเพียงพอสำหรับบริโภค และขายไปยังหมู่บ้านใกล้เคียงบ้างเล็กน้อย แต่มีปัญหาด้านการคมนาคมไม่สะดวกในฤดูฝน ส่งผลให้รายได้ถัวเฉลี่ยในครัวเรือนมีเพียง 4,200 บาท/ปี อีกทั้งในหมู่บ้านไม่มีตลาดประจำ ชาวบ้านจึงซื้อสินค้าจากพ่อค้าเร่คนเมือง (หน้า 69, 44-47,159-161) นอกจากนี้หมู่บ้านเมืองก๊ะยังมีระบบสินเชื่อและให้กู้ยืม จากการตั้งกลุ่มอาชีพ เช่น กลุ่มเกษตรกร กลุ่มแม่บ้าน โดยได้รับการสนับสนุนส่งเสริมจากเจ้าหน้าที่ของรัฐบาลและเอกชน เข้ามาดำเนินงานพัฒนาชุมชนและส่งเสริมอาชีพ (หน้า 75-76)

ระบบครอบครัวลัวะบ้านเมืองก๊ะเป็นแบบครอบครัวขยาย มีสมาชิกอยู่รวมกัน 3 รุ่น (generation) ได้แก่ รุ่น ปู่ ย่า ตา ยาย รุ่นลูก และรุ่นหลาน มีครอบครัวหลายครอบครัวอยู่ร่วมกันหรือบางครอบครัวก็อยู่ภายในหลังคาบ้านเดียวกัน ลัวะแต่งงานแบบผัวเดียวเมียเดียว (monogamy) เคร่งครัดต่อการมีสามีและภรรยาเดียว และไม่เชื่อในการหย่าร้าง หลังจากแต่งงานฝ่ายหญิงจะไปอยู่อาศัยกับฝ่ายชาย และนับถือผีบรรพบุรุษฝ่ายชาย บุตรชายคนโตจะเป็นผู้แยกครอบครัวไปตั้งบ้านเรือนใหม่เมื่อแต่งงาน ส่วนบุตรชายคนสุดท้องเป็นผู้รับมรดก และเลี้ยงดูพ่อแม่ มีการแบ่งงานกันทำในครอบครัวตามเพศและอายุ ผู้ชายมีหน้าที่ทำไร่ไถนาและล่าสัตว์ ผู้หญิงมีหน้าที่เก็บผัก ตัดฟืน และทำงานในบ้าน ส่วนงานเพาะปลูกเก็บเกี่ยวทั้งสองฝ่ายช่วยกันทำ รวมทั้งสมาชิกในวัยแรงงานทุกคนในครอบครัวด้วย ด้านพิธีกรรมต่าง ๆ ผู้ชายทำหน้าที่รับผิดชอบทั้งหมด (หน้า 79) รูปแบบสังคมบ้านเมืองก๊ะเป็นแบบสังคมพลังน้ำที่มีการรวมตัวกันจัดสร้างชลประทานขนาดเล็ก และจัดตั้งองค์กรบริหารงานกันเองในชุมชน ผลิตสิ่งของบริโภคเอง ไม่ต้องพึ่งพาระบบตลาด ระบบเหมืองฝายจัดทำขึ้นโดยไม่ต้องพึ่งพาชนชั้นปกครองเข้ามาจัดการ (หน้า 78)

ลักษณะการเมืองการปกครองบ้านเมืองก๊ะ เป็นไปตามรูปแบบการบริหารตามพระราชบัญญัติลักษณะการปกครองท้องที่ ประกอบด้วยผู้ใหญ่บ้าน และคณะกรรมการหมู่บ้าน (กม.) ผู้ใหญ่บ้านเป็นผู้นำทางการ มีภารกิจสำคัญ คือ เข้าร่วมประชุมประจำเดือนที่ที่ว่าการอำเภอแม่ริม เพื่อรับทราบนโยบาย คำสั่งต่างๆ ของรัฐบาล จากนั้นก็มาแจ้งให้ลูกบ้านทราบในการประชุมหมู่บ้าน เช่น การเข้ารับตรวจเลือกเข้ารับราชการทหาร การเสียภาษีบำรุงท้องที่ เป็นต้น นอกจากนี้ผู้ใหญ่บ้านยังเป็นผู้รักษากฎระเบียบของหมู่บ้าน มีการนำเอากฎหมายมาปรับใช้กับขนบธรรมเนียม จารีตประเพณีดั้งเดิมของหมู่บ้าน ผู้ใหญ่บ้านมีอำนาจหน้าที่ไกล่เกลี่ข้อพิพาทในหมู่บ้าน เป็นหัวหน้าแรงงานกลุ่มแลกเปลี่ยนแรงงานต่าง ๆ ที่ทำกิจกรรมในหมู่บ้าน เช่น การลงแขกปลูกข้าว ปลูกบ้าน การสร้างและซ่อมแซมเหมืองฝาย รูปแบบการปกครองภายในหมู่บ้าน ประกอบด้วยคณะกรรมการหมู่บ้าน จำนวน 9 ฝ่าย ดังนี้ ฝ่ายปกครอง ฝ่ายรักษาความสงบ ฝ่ายการศึกษาและวัฒนธรรม ฝ่ายสาธารณสุข ฝ่ายพัฒนา ฝ่ายส่งเสริมการเกษตร ฝ่ายสวัสดิการและสังคม ฝ่ายการคลัง ฝ่ายส่งเสริมอาชีพ นอกจากนี้ ยังมีเจ้าหน้าที่จากทางราชการช่วยเหลือส่งเสริมอาชีพชาวบ้านเมืองก๊ะ มีการจัดตั้งกลุ่มอาชีพต่าง ๆ เพื่อเพิ่มรายได้และฐานะทางเศรษฐกิจด้วย (หน้า 124-125, 168-169)

ลัวะบ้านเมืองก๊ะนับถือพุทธศาสนาควบคู่ไปกับความเชื่อเรื่องผีสางเวทมนตร์ วัดเมืองก๊ะวนารามเป็นศูนย์กลางของหมู่บ้านในการดำเนินกิจกรรมต่าง ๆ ทั้งทางด้านศาสนา สังคม การเมืองการปกครอง และนันทนาการ ชาวบ้านมักไปส่งอาหารถวายพระที่วัดในฤดูเข้าพรรษาทุกวัน (หน้า 97-98) ส่วนความเชื่อเรื่องการนับถือผีบรรพบุรุษ (ขุนหลวงวิรังคะ) นั้นยังปรากฏอยู่ใน ช่วงเดือน 9 ของทุกปี ชาวบ้านจะทำพิธีเซ่นบวงสรวงวิญญาณขุนหลวงวิรังคะ โดยมีความเชื่อว่าท่านจะสามรถปกป้อง คุ้มครองลัวะบ้านเมืองก๊ะได้ (หน้า 109-112) ด้านกิจกรรมทางการเกษตรนั้น จะมีความผูกพันกับความเชื่อและพิธีกรรม ได้แก่ พิธีกรรมตั้งแต่พิธีการไถ หว่าน และ ดำนา พิธีกรรมการเก็บเกี่ยว พิธีกรรมการนำข้าวขึ้นยุ้งฉาง พิธีกรรมการนวดข้าว และการเรียกขวัญข้าว โดยมีความเชื่อว่า การประกอบพิธีดังกล่าว เป็นการขอให้อำนาจสิ่งศักดิ์สิทธิ์ทั้งหลายช่วยป้องกันมิให้ภัยธรรมชาติ หรือแมลงศัตรูพืชทำลายพืชผลเสียหาย ตลอดจนช่วยดลบันดาลให้พืชผลอุดมสมบูรณ์ (หน้า 48-55)

สมัยก่อนลัวะบวชเรียนในวัด ต่อมาเกิดโรคระบาดในหมู่บ้านเมืองก๊ะ ทำให้ผู้คนเรียนน้อยลง ในปีพุทธศักราช 2514 มีการจัดตั้งโรงเรียนประชาบาลขึ้นเป็นครั้งแรกที่บ้านเมืองก๊ะ ปัจจุบันปีพุทธศักราช 2528 เปิดทำการสอนถึงชั้นประถมศึกษาปีที่ 6 และได้เปิดสอนการศึกษาผู้ใหญ่แบบเบ็ดเสร็จระดับ 1 และ 2 ในเวลากลางคืน มีกลุ่มแม่บ้านเข้ารับการศึกษา แต่ไม่ได้ผลเท่าที่ควร เพราะบางคนรู้สึกว่าตนแก่เกินไปที่จะเรียน บางคนเห็นว่าการเรียนหนังสือไม่มีความสำคัญ ทำให้เสียเวลาทำมาหากิน แต่ทุกครัวเรือนเห็นด้วยในการที่บุตรได้รับการศึกษาที่โรงเรียน และจบการศึกษาภาคบังคับ จนกระทั่งได้เรียนต่อในระดับที่สูงขึ้นไปอีก แต่ก็ยังขาดแคลนทุนทรัพย์ (หน้า 92-93)

ลัวะบ้านเมืองก๊ะมีปัญหาทางด้านสาธารณสุขและการอนามัย คือ ในหมู่บ้านมีส้วมซึมที่ถูกสุขลักษณะจำนวนน้อย มีเพียง 6 หลังคาเรือน จากทั้งหมด 27 หลังคาเรือน ส่วนด้านสุขอนามัย คือ การดื่มน้ำไม่สะอาดจากบ่อน้ำ หรือลำห้วย ด้วยสาเหตุดังกล่าว จึงทำให้เกิดการแพร่ระบาดของโรคทางเดินอาหาร เมื่อเกิดอาการเจ็บป่วยลัวะก็จะเดินทางไปรักษาพยาบาลที่สถานีอนามัย หรือที่โรงพยาบาลประจำจังหวัด เพราะชื่อว่าเป็นการรักษาที่ถูกวิธี และจะทำให้อาการเจ็บป่วยหายขาด กลุ่มสตรีลัวะที่สมรสแล้ว นิยมการวางแผนครอบครัว ต้องการมีบุตรเพียง 2 คน เพราะการมีบุตรมากทำให้พ่อแม่เลี้ยงดูบุตรได้ไม่เต็มที่ ลัวะได้รับคำแนะนำการวางแผนครอบครัวจากเจ้าหน้าที่สาธารณสุขประจำสถานีอนามัยบ้านสะลวง จากญาติพี่น้อง หรือเพื่อนบ้าน และได้ยินจากการประชาสัมพันธ์ทางสื่อสารมวลชน ส่วนใหญ่ใช้วิธีการทานยา อีกวิธีหนึ่ง คือการทำหมันชาย (หน้า 100-104,123, 167)

ปัจจุบันการแต่งกายของลัวะบ้านเมืองก๊ะ คล้ายคลึงกับคนเมืองทุกประการ ไม่มีการแต่งกายแบบวัฒนธรรมลัวะ (หน้า 163)

ผู้เขียนกล่าวถึงลัวะในเรื่องเล่า ตำนานต่าง ๆ ดังนี้ (1) ตำนานสุวรรณคำแดงกล่าวถึงประวัติความเป็นมาของการประกอบพิธีบูชาเสาอินทขิลของลัวะ (2) ตำนานวัดพระธาตุลำปางหลวง อำเภอเกาะคา จังหวัดลำปาง กล่าวถึงลัวะเลื่อมใสศรัทธาในพระพุทธเจ้า (3) ตำนานวัดพระธาตุช่อแฮ ก็กล่าวถึงลัวะเลื่อมใสศรัทธาในพระพุทธเจ้าเช่นกัน (4) ตำนานพื้นเมืองเชียงใหม่ กล่าวว่าลัวะเป็นผู้สร้างเมืองเชียงใหม่ (5) เรื่องเล่าเกี่ยวกับพิธีเขินค่ำลัวะของพวกไตเขิน ซึ่งเป็นพิธีสำคัญสำหรับเจ้าฟ้าองค์ใหม่ที่จะขึ้นนั่งเมือง จะต้องทำพิธีไล่ลัวะ โดยจัดสำรับกับข้าวตั้งไว้บนหอคำ แล้วสั่งให้พวกลัวะขึ้นไปนั่งกินอาหารอยู่บนหอนั้น ในขณะนั้นพวกไตเขินก็จะเปลือยดาบวิ่งไปขับไล่พวกลัวะให้ลงไปจากหอ แล้วเชิญเจ้าฟ้าองค์ใหม่ขึ้นไปนั่งบนแท่นในหอคำแทน (6) ตำนานเชียงตุงก็เล่าว่า เมื่อสร้างหอคำที่เวียงแก้วเสร็จก็ทำพิธีนั่งเมือง ให้พวกลัวะมานั่งกินข้าวอยู่บนหอคำแล้วจัดคนถือแส้ไปทำการขับไล่ จากนั้นพระยาน้ำท่วมจึงขึ้นนั่งบนแท่นในหอคำแทน (7) ตำนานเมืองยอง กล่าวถึงพิธีราชาภิเศกเจ้าฟ้าเชียงตุง โดยให้ลัวะขึ้นไปอยู่บนหอคำ สมมุติให้พวกลัวะเป็นเจ้าของหอคำ มีการต่อรองขอซื้อหอคำจากลัวะ หลังจากนั้นลัวะก็นั่งล้อมวงกินข้าว ในขณะนั้นมีเจ้าหน้าที่พนักงานถือแส้หวายมาขับไล่ลัวะลงจากหอคำไป จากนั้นก็ตกแต่งทำความสะอาดหอคำ แล้วเชิญเจ้าฟ้านั่งบนหอคำ เป็นต้น (หน้า 142-148)

การติดต่อกับสังคมภายนอกของชาวบ้านเมืองก๊ะ เกิดจากเหตุผลต่าง ๆ ได้แก่ การแต่งงาน การประกอบอาชีพ การศึกษา การค้าขายหรือรับจ้าง และการปกครอง ด้านการแต่งงาน จากจำนวนลักษณะชาติพันธุ์ของสามีและภรรยาในหมู่บ้านเมืองก๊ะ พบว่า สามีเป็นคนเมือง (คนไทยภาคเหนือ) กับภรรยาลัวะ มีจำนวนมากที่สุด คือมีจำนวน 15 ราย คิดเป็นร้อยละ 55.6 รองลงมา คือ สามีลัวะกับภรรยาคนเมือง จำนวน 10 ราย คิดเป็นร้อยละ 37.0 (หน้า 85) ด้านการประกอบอาชีพ คนหนุ่มสาวรุ่นใหม่ มักจะเดินทางเข้าไปทำงานในตัวเมืองเชียงใหม่ หรือที่อื่น ได้แก่ คนงานในโรงงานอุตสาหกรรม ผู้ใช้แรงงานฝีมือต่างๆ (หน้า 96) ด้านการศึกษา ในปี พ.ศ.2528 มีเด็กกะเหรี่ยง จำนวน 35 คน ไปเรียนที่โรงเรียนประชาบาล ณ บ้านเมืองก๊ะ (หน้า 92) ด้านการค้าขายและรับจ้าง คนพื้นเมืองมาเปิดร้านค้าของชำในหมู่บ้าน เวลาไปซื้อสินค้าในเมืองก็จะมีชาวบ้านที่ต้องการจะออกไปยังตัวอำเภอหรือจังหวัดขอโดยสารรถไปด้วย ถ้าเป็นฤดูแล้งก็จะเก็บค่าโดยสารคนละ 5 บาท ถ้าเป็นฤดูฝน การคมนาคมไม่สะดวก รถติดหล่ม ผู้โดยสารต้องช่วยเข็นรถและจ่ายค่าโดยสารคนละ 10-20 บาท ส่วนอัตราจ้างเหมารถคิดเป็นเที่ยว ๆ ละ 500 บาท (หน้า 96-97) ด้านการปกครอง ผู้ใหญ่บ้านเมืองก๊ะ เป็นผู้ที่จะต้องติดต่อกับทางการมากที่สุด คือต้องเข้าร่วมประชุมประจำเดือนที่ว่าการอำเภอแม่ริม เพื่อรับทราบนโยบาย คำสั่งต่างๆ ของรัฐบาล จากนั้นก็มาแจ้งให้ลูกบ้านทราบในการประชุมหมู่บ้าน (หน้า 125)

ระบบเกษตรกรรมในชุมชนบ้านเมืองก๊ะ มีการพัฒนาจากรูปแบบการปลูกข้าวไร่เลื่อนลอยแต่เพียงอย่างเดียว มาเป็นการทำนาแบบขั้นบันไดควบคู่กันไปกับการทำไร่ข้าวเลื่อนลอยตามแบบชาวไทยล้านนา ก่อให้เกิดการเปลี่ยนแปลงรูปแบบทางด้านเศรษฐกิจภายในชุมชน เช่น พืชที่ปลูกและบริโภคเป็นหลัก คือ ข้าวเจ้า ก็เปลี่ยนเป็น ข้าวเหนียวแทน มีการนำระบบชลประทานเหมืองฝายมาใช้ และมีพิธีบูชาผีฝาย ตลอดจนความเชื่อและการประกอบพิธีกรรมตั้งแต่ การเพาะปลูก (พิธีแรกนา) จนถึงการเก็บเกี่ยว (พิธีเรียกขวัญ) ปัจจุบันคนรุ่นใหม่ได้รับการศึกษาในโรงเรียนของรัฐมากขึ้น เพราะความเชื่อกันว่าผู้ที่รู้หนังสือจะได้รับการยกย่องนับถือ เป็นที่ยอมรับจากสังคมทั่วไป ภาษาที่ใช้พูดคุยกันในหมู่บ้านเป็นภาษาคำเมืองมากกว่าภาษาลัวะ เพราะคนรุ่นใหม่อายที่จะพูดภาษาลัวะ และไม่ต้องการให้ตนเองมีความแตกต่างทางด้านภาษาไปจากคนอื่น การแต่งงานกับคนต่างถิ่นและต่างเผ่ามีจำนวนเพิ่มมากขึ้น ทั้งนี้ เป็นผลสืบเนื่องมาจากการอพยพของคนหนุ่มสาวที่ออกไปหางานทำนอกหมู่บ้านและในตัวเมือง การคมนาคมได้รับการพัฒนาปรับปรุงให้ดีขึ้น ส่งผลให้เกิดการติดต่อสัมพันธ์กับคนเมืองและคนต่างถิ่นมากขึ้น ลัวะบ้านเมืองก๊ะในปัจจุบัน แต่งกายคล้ายกับคนเมืองทุกประการ ไม่มีการแต่งกายแบบอย่างวัฒนธรรมลัวะ โดยจะซื้อเสื้อผ้าสำเร็จรูปจากตลาดในตำบลหรือในอำเภอ หรือที่จังหวัด เนื่องจากมีราคาถูก มีสีสันสวยงาม และมีแบบให้เลือกมากกว่าการทอผ้า หรือการตัดเย็บเสื้อผ้าแบบลัวะ ซึ่งต้องใช้เวลานาน และมีแบบเดียว ก่อให้เกิดการพึ่งพาระบบตลาดมากขึ้น นอกจากนี้ ยังมีการเปลี่ยนแปลงรูปแบบบ้านเรือนจากแบบลัวะ ซึ่งแต่เดิมสร้างด้วยไม้ไผ่ยกพื้นสูง หลังคามุงด้วยหญ้าคาคล่อม ลงมาเกือบถึงพื้นดิน ห้องนอนและห้องครัวแยกเป็นสัดส่วน ปัจจุบันมีเพียง 2 หลังคาเรือน ส่วนอีก 25 หลังคาเรือนมีลักษณะเป็นบ้านแบบคนเมือง (หน้า 159-164)

ไม่มีข้อมูล

ไม่มี

รูปภาพ การศึกษาศาสนาจะเริ่มที่บ้านตนเอง หรือบ้านญาติ (หน้า 9) หญิงมุสลิมจะมาเรียนศาสนา ทุกวันศุกร์ที่มัสยิด (หน้า 11) การเรียนศาสนา ในโรงเรียนสอนศาสนา (หน้า 12) สาวมุสลิมรับจ้างทำเครื่องถมที่บ้าน (หน้า 16) เด็กหญิงรับจ้างทำอวนในวันหยุด (หน้า 17) หญิงสูงอายุ รับจ้างทำอวน (หน้า 18) ชุด "ยูเบาะ" ของหญิงมุสลิม แผนภาพ ครอบครัวเดี่ยว (หน้า 23) ครอบครัวขยาย (หน้า 24) ตาราง จำนวนประชากร 157 ครอบครัว (หน้า 7) การศึกษาสายสามัญของหญิงมุสลิม อายุ 25-50 ปี จากการสุ่มตัวอย่าง 78 คน (หน้า 10) เวลาทำงานของผู้หญิงในอดีต (หน้า 47) เวลาทำงานของหญิงมุสลิมในโรงงาน (หน้า 48)