การศึกษาวิจัยนี้ มุ่งเน้นการศึกษาเกี่ยวกับเงาะป่า 3 ด้าน คือ ด้านภาษาวิเคราะห์โดยใช้ทฤษฎีทางภาษาศาสตร์ ด้านวัฒนธรรมวิเคราะห์โดยใช้ทฤษฎีทางสังคมวิทยาและมานุษยวิทยา สองประเด็นนี้ใช้แหล่งข้อมูลจากเงาะป่า ในพื้นที่จังหวัดพัทลุง สตูล และยะลา เก็บข้อมูลโดยใช้แบบสัมภาษณ์ ส่วนด้านวรรณคดี วิเคราะห์โดยใช้แนวคิดวรรณคดีวิจารณ์ ใช้แหล่งข้อมูลจากวรรณคดีเรื่องเงาะป่า บทพระราชนิพนธ์ในพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว รัชกาลที่ 5
ผลการศึกษาพบว่า ด้านภาษา เงาะป่ามีแต่ภาษาพูดเท่านั้น หน่วยเสียงมี 2 ชนิด ประกอบด้วยหน่วยเสียงพยัญชนะ 22 หน่วยเสียง และหน่วยเสียงสระ 20 เสียง คำในภาษาเงาะป่าส่วนมากเป็นคำประสม มีคำยืมจากภาษาต่างประเทศ เช่น ภาษามลายู ภาษาไทย ภาษาจีน และภาษาอังกฤษ และมีการปนภาษามาเป็นระยะเวลานาน (น.99)
ด้านวัฒนธรรม เงาะป่าดำรงชีวิตโดยการล่าสัตว์และเก็บอาหาร รู้จักการประดิษฐ์อาวุธ การใช้สมุนไพรสำหรับรักษาโรคและการคุมกำเนิด มีชีวิตเรียบง่าย สันโดษ ไม่รู้จักคุณค่าของเงิน มีการผสมผสานวัฒนธรรมกับชาวไทยพุทธและชาวไทยมุสลิม (น.98)
ด้านวรรณคดี ภาษาเงาะป่าในบทพระราชนิพนธ์ส่วนใหญ่ตรงกับภาษาเงาะป่าปัจจุบัน อาจมีเปลี่ยนแปลงบ้างตามกาลสมัย (น.100)

          ศึกษาค้นคว้าลักษณะภาษาและวัฒนธรรมของเงาะป่า และภาษาเงาะป่าที่ปรากฏในวรรณคดีเรื่องเงาะป่า บทพระราชนิพนธ์ในพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว รัชกาลที่ 5 วิเคราะห์ภาษาโดยใช้ทฤษฎีทางภาษาศาสตร์ วิเคราะห์วัฒนธรรมโดยใช้ทฤษฎีทางสังคมวิทยาและมานุษยวิทยา และวิเคราะห์วรรณคดีโดยใช้ทฤษฎีวรรณคดีวิเคราะห์และวรรณคดีวิจารณ์ 

          ทั้งนี้ ผู้วิจัยเลือกใช้คำว่า “เงาะป่า” ทั้งในความหมายที่เกี่ยวกับภาษาและวรรณกรรม (น. 2-3) เช่น เรียกภาษาของชาวมันนิ ว่า ภาษาเงาะป่า หรือเรียกเงาะป่า ที่เป็นตัวละครในบทพระราชนิพนธ์ของพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว และความหมายที่เกี่ยวกับชาติพันธุ์ (น.3) เช่น ชาวเงาะป่าที่ผู้วิจัยสัมภาษณ์ เป็นต้น

          ผู้วิจัย เลือกใช้คำ “เงาะป่า” ตลอดทั้งงานวิจัย โดยที่ทราบคำอื่นที่ใช้เรียกกลุ่มชาติพันธุ์นี้แล้ว เช่น ก็อย หรือ ซาไก (น.7)

     การศึกษานี้ ต้องการศึกษาเปรียบเทียบภาษาและวัฒนธรรมที่ปรากฏในวรรณคดีเรื่องเงาะป่า โดยใช้ข้อมูลทางภาษาและวัฒนธรรม ที่ได้จากการเก็บข้อมูลเชิงประจักษ์มาเปรียบเทียบ เพื่อให้มีแนวทางการวิจัยชัดเจนยิ่งขึ้น จึงใช้ทฤษฎีทางภาษาศาสตร์ เช่น หน่วยเสียง หน่วยคำ และประโยค สำหรับเก็บข้อมูลภาษา และใช้ทฤษฎีทางสังคมวิทยาและมานุษยวิทยา ส่วนวรรณคดีใช้ทฤษฎีทางวรรณคดีวิเคราะห์และวรรณคดีวิจารณ์ จากนั้นอภิปรายและสรุปผลโดยการพรรณนา (น.5)

     กลุ่มชาติพันธุ์มันนิ ปรากฏชื่อเรียกต่าง ๆ เช่น ก็อย ซาแก เซมัง สินอย โอรังอัสลี ส่วนชาวเงาะป่า เรียกตนเองว่า มันนิ (น. 17 – 18) เป็นมนุษย์เผ่าหนึ่งในตระกูลเนกริโต (Negrito) เป็นกลุ่มย่อยของเชื้อชาติเนกรอยด์ (Negroids) เป็นกลุ่มที่ไม่มีที่อยู่อาศัยถาวร ดำรงชีวิตตามอัตภาพ ขึ้นอยู่กับธรรมชาติ (น.16)

          ภาษาเงาะป่า เป็นภาษานิกริโตโปรลิเนเซียน (NegritoPolynesian) กลุ่มภาษาปาปวน ซึ่งเป็นภาษาชาวเกาะต่าง ๆ ในมหาสมุทรแปซิฟิค   ภาษาเงาะป่ามีภาษาย่อยออกเป็น 4 กลุ่ม ตามเขตพื้นที่ของบริเวณเทือกเขาบรรทัด เรียกชื่อตามชื่อกลุ่มย่อยชาติพันธุ์ ได้แก่
1) ภาษาแต็นแอ็น อยู่บริเวณเทือกเขาบรรทัด ครอบคลุมจังหวัดพัทลุง สตูล และตรัง
2) ภาษาแตเดะ อยู่บริเวณเทือกเขาสันกาลาคีรี เขตจังหวัดนราธิวาส
3) ภาษายะฮาย อยู่บริเวณเทือกเขาสันกาลาคีรี ครอบคลุมจังหวัดยะลาและนราธิวาส
4) ภาษากันซิว อยู่ในอำเภอธารโต จังหวัดยะลา ทั้งนี้ ผู้วิจัยกล่าวว่า กันซิว มี 2 กลุ่มย่อย คือ  กันซิวฮาต๊อก อยู่ในเขตประเทศมาเลเซีย และกันซิวมาแบ คือกลุ่มที่อาศัยอยู่ในอำเภอธารโต จังหวัดยะลา (น. 37 – 39)
         
          ทั้งนี้ ผู้วิจัยเลือกศึกษาภาษาเงาะป่าตามทิ่สืบค้นวิทยากรได้ มี 2 กลุ่ม คือ ภาษากันซิว จากอำเภอธารโต จังหวัดยะลา และภาษาแต็นแอ็น จากจังหวัดพัทลุงและสตูล

          ลักษณะสำคัญของภาษาเงาะป่า เป็นภาษาคำโดดผสมกับคำติดต่อ มีการยืมคำจากภาษาต่างประเทศเป็นจำนวนมาก ส่วนการออกเสียงจะออกเสียงพยางค์ท้ายชัดเจน และพบคำควบกล้ำน้อยมาก การเรียงประโยคเป็นระบบ ประธาน กริยา กรรม เช่น นะจิ๊กาเบอะ หมายถึง แม่กินผลไม้ เป็นต้น (น. 64 – 66)

          ภาษาเงาะป่า มีระบบเสียงภาษาประกอบด้วยระบบเสียงพยัญชนะและเสียงสระ ประสมกันเป็นคำ สำหรับหน่วยเสียงพยัญชนะ เป็นหน่วยเสียงพยัญชนะต้น 22 หน่วยเสียง และหน่วยเสียงพยัญชนะท้าย 8 เสียง ส่วนหน่วยเสียงสระ เป็นหน่วยเสียงสระแท้ 18 หน่วยเสียง และหน่วยเสียงสระประสม 2 เสียง (น. 40 – 41)

ระยะที่ 1 เวลา 3 วัน คือ
1) วันที่ 22 กรกฎาคม 2526 สำรวจสถานที่และวิทยากร จังหวัดยะลา และจังหวัดพัทลุง
2) วันที่ 20 – 21 สิงหาคม 2526 เก็บข้อมูลจากการสัมมนาของชาวบ้านจากจังหวัดยะลา พัทลุงและสตูล

ระยะแรก พ.ศ. 2526  ผู้วิจัยแบ่งการวิจัยในระยะแรกเป็น 2 ช่วง ช่วงแรก สำรวจสถานที่และวิทยากร ในพื้นที่จังหวัดยะลา และจังหวัดพัทลุง ส่วนช่วงที่สอง ผู้วิจัยเก็บข้อมูลจากการสัมมนาของชาวบ้านที่มาจากจังหวัดยะลา พัทลุงและสตูล แบ่งออกเป็น 3 กลุ่ม คือ 1) กลุ่มวัฒนธรรมของเงาะป่า 2) กลุ่มภาษาเงาะป่าในปัจจุบัน และ 3) กลุ่มภาษาเงาะป่าในวรรณคดีเรื่องเงาะป่า (น.5-6)


ระยะที่ 2 เวลา 3 วัน คือ
1) วันที่ 25 – 26 ตุลาคม 2545 เก็บข้อมูลเพิ่มเติม พื้นที่อำเภอธารโต จังหวัดยะลา
 2) และ 27 ตุลาคม 2545 เก็บข้อมูลเพิ่มเติม พื้นที่อำเภอตะโหมด จังหวัดพัทลุง
รวมระยะเวลา 6 วัน ระยะเวลาจากวันสุดท้ายของระยะที่ 1 จนถึงวันแรกของระยะที่ 2 ห่างกันประมาณ 19 ปี (น.6 – 7)   

ระยะที่สอง พ.ศ. 2545
ผู้วิจัยแบ่งการวิจัยในระยะแรกเป็น 2 ช่วง ช่วงแรก ผู้วิจัยเดินทางไปเก็บข้อมูลที่อำเภอธารโต จังหวัดยะลา ส่วนช่วงที่สอง ผู้วิจัยเดินทางไปเก็บข้อมูลที่อำเภอตะโหมด จังหวัดพัทลุง (น.6)

          ชาวเงาะป่า มีชีวิตอยู่ในบริเวณคาบสมุทรมลายูมาตั้งแต่สมัยหินกลาง ปัจจุบันในภาคใต้ของไทยมีชาวเงาะป่าเหลือจำนวนน้อย กระจายถิ่นฐานอยู่ในป่าดิบชื้น บริเวณจังหวัดตรัง สตูล พัทลุง ยะลา นราธิวาส มีจำนวนประมาณ 200 (พ.ศ. 2521) แบ่งออกเป็น 4 กลุ่ม ตามกลุ่มภาษา ได้แก่
          1) กลุ่มที่ใช้ภาษาแต็นแอ็น อยู่บริเวณจังหวัดพัทลุง ตรัง สตูล จำนวนประมาณ 70 คน
          2) กลุ่มที่ใช้ภาษาแตเดะ อยู่บริเวณอำเภอระแงะและอำเภอตันหยงมัส จังหวัดนราธิวาส จำนวนประมาณ 40 คน
          3) กลุ่มที่ใช้ภาษายะฮาย อยู่บริเวณอำเภอแว้งและอำเภอสุคิริน จังหวัดนราธิวาส จำนวนประมาณ             30 คน
          4) กลุ่มที่ใช้ภาษากันชิว อยู่ที่หมู่ 3 ตำบลบ้านแหร อำเภอธารโต จังหวัดยะลา จำนวนประมาณ 60 คน (น.18)
         
          ใน 4 กลุ่มนี้ มีเพียงกลุ่มที่ใช้ภาษากันชิวที่มีที่อยู่อาศัยแน่นอน เนื่องจากทางราชการได้จัดสรรที่ดินทำกินบริเวณบ้านแหร เมื่อปี พ.ศ. 2506 แต่เงาะป่าอพยพกลับเข้าป่าเพราะทางราชการไม่ได้บังคับ ต่อมาในปี พ.ศ. 2516 ทางราชการจึงบังคับให้กลับเข้ามาอยู่ใหม่ จำนวนประมาณ 60 คน และประชากรมีแนวโน้มลดลง ในปี พ.ศ. 2538 มีจำนวน 52 คน และในปี พ.ศ. 2545 มีจำนวน 34 คน (น.19)

          การตั้งถิ่นที่อยู่อาศัย ชาวเงาะป่าจะเลือกบริเวณที่เป็นเนิน เป็นเขา มีแหล่งน้ำ เช่น ลำธารหรือน้ำตก อยู่ใกล้ ๆ เนื่องจากอาศัยน้ำจากแหล่งธรรมชาติ และต้องมีอาหารการกินสมบูรณ์ เช่น มีสัตว์ป่า มีเผือกหรือมันสำหรับประกอบอาหาร และมักอาศัยอยู่รวมกันเป็นกลุ่ม ๆ (น. 21)

          ลักษณะบ้านเรือน ชาวเงาะป่าเรียกว่า “เดิง” ลักษณะแบบเพิงหมาแหงน ใช้ไม้ไผ่เป็นวัสดุหลัก ใช้เถาวัลย์เป็นเชือก หลังคามุงด้วยใบไม้หรือสิ่งที่ไม่ทำให้เกิดอาการคัน เช่น ใบตองหรือใบปุด เพราะมีขนาดใบกว้างและหาง่าย เป็นเพิงมีฝากั้นฝาเดียว อีกด้านหนึ่งจะก่อไฟไว้ตลอดเวลาเพื่อเพิ่มความอบอุ่น และให้แสงสว่างในเวลากลางคืน อีกทั้งช่วยป้องกันผีเนื่องจากชาวเงาะป่ากลัวผีมาก และเชื่อว่าผีอยู่ในที่มืดทุกแห่ง

          ภายในเพิง มีแคร่ยกสูงจากพื้น กว้างประมาณหนึ่งศอก ถ้าไม่ยกพื้นอาจใช้ไม้ไผ่หรือต้นปุดเรียงบนพื้น สำหรับเป็นที่นอน เพิงหลังหนึ่งสำหรับอาศัยได้หนึ่งคน โดยจะแยกไปอยู่ตั้งแต่อายุประมาณ 12 – 15 ปี แต่จะปลูกเพิงใกล้พื้นที่ของพ่อแม่ หากเป็นเพิงของครอบครัวจะมีพื้นที่กว้างขึ้น และมีแคร่สองแคร่

          ต่อมา ชาวเงาะป่าได้สร้างบ้านขนาดเล็กเรียกว่า ซาโอะ เป็นบ้านยกพื้นมีเสาสี่เสา มีบันไดทำด้วยฟากไม้ทุบแล้วแผ่เป็นแผ่นบาง ๆ ขัดแตะหลังคาด้วยมุงจาก ส่วนในระยะหลังมีบ้านลักษณะเดียวกับชาวบ้านทั่วไป ตามแบบที่ทางราชการจัดทำให้ (น.22)

          จำนวนประชากร เฉพาะในพื้นที่อำเภอธารโต จังหวัดยะลา
          พ.ศ. 2516 จำนวนประมาณ 60 คน
          พ.ศ. 2538 จำนวน 52 คน 12 ครัวเรือน เป็นชาย 30 คน หญิง 22 คน
          พ.ศ. 2541 จำนวน 54 คน เป็นชาย 31 คน หญิง 23 คน
          พ.ศ. 2545 จำนวน 34 คน 6 ครัวเรือน เป็นชาย 18 คน หญิง 16 คน

          ประชากรเงาะป่าที่ตั้งถิ่นฐานมีเพียงที่อำเภอธารโตเท่านั้น ส่วนการสำมะโนประชากรเงาะป่าใน กลุ่มอื่น ๆ ทำได้ยาก เนื่องจากอาศัยอยู่ในป่า มีการเปลี่ยนถ่ายประชากรระหว่างกลุ่ม และมีการเกิดการตายจากการเดินทางไปมาระหว่างผืนป่าในเขตประเทศไทยกับประเทศมาเลเซีย (น. 18-19)

          ชาวเงาะป่าเดิมไม่มีอาชีพที่แน่นอน แต่เมื่อตั้งถิ่นฐานแล้ว จึงเริ่มอาชีพทำสวนยาง รับจ้างถางป่า ขายของป่า หรือขายยาสมุนไพร ชาวเงาะป่าไม่เห็นความสำคัญของเงิน จึงไม่มุ่งเน้นหรือแสวงหาการสะสมใด ๆ (น. 25)

          ครอบครัวของเงาะป่าเป็นครอบครัวแบบผัวเดียวเมียเดียว (monogamy) แต่มีบ้างที่ผู้ชายจะมีภรรยาหลายคน ส่วนสังคมของเงาะป่าประกอบขึ้นครอบครัวหลายครอบครัวรวมกันเพื่ออยู่รวมกันเป็นกลุ่ม จำนวนตั้งแต่ 20 – 50 คน มีหัวหน้ากลุ่มดูแลความเป็นอยู่ การแต่งงาน และการรับสมาชิกใหม่ ไปจนถึงการอพยพถิ่นฐาน (น. 29)

          การปกครองของเงาะป่า เดิมเป็นการปกครองในกลุ่มตนเอง มีหัวหน้ากลุ่มเป็นผู้ปกครอง (น.29) ต่อมามีการปรับเปลี่ยนวิถีชีวิตจากการดำรงชีวิตแบบไม่มีที่อยู่อาศัยถาวร ไปสู่การมีที่อยู่อาศัยถาวร โดยราชการสนับสนุนให้กลุ่มที่อาศัยในพื้นที่อำเภอธารโต จังหวัดยะลามา ตั้งถิ่นฐานในพื้นที่ที่ทางราชการจัดเตรียมให้ตั้งแต่ พ.ศ. 2516 (น.19) ทำให้เปลี่ยนกระบวนการปกครองมาขึ้นกับหน่วยงานรัฐบาล

          ชาวเงาะป่ามีความเชื่อในเรื่องต่าง ๆ เป็นจำนวนมาก สามารถจัดประเภทได้ดังต่อไปนี้
          1) ความเชื่อเรื่องโชคลาง (น. 32)
                   - หากเดินเข้าป่าแล้วเกิดอาการขนลุกใจสั่น แสดงว่ามีเจ้าที่แรง ห้ามทำร้ายสัตว์หรือตั้งบ้านเรือนบริเวณนั้น หากทำร้ายสัตว์ชนิดใดจะตายเพราะสัตว์ชนิดนั้น หรือผีเจ้าที่จะลงโทษถึงตาย
                   - ถ้าเข้าป่า ต้องการสัตว์แบบใดให้พูดขอว่าอยากได้สัตว์สิ่งนั้น จะสมปรารถนา
                   - ถ้าเข้าป่า ห้ามพูดถึงสัตว์ดุร้าย
                   - ถ้ามีคนมาขอลูก ถือว่าเป็นลางไม่ดี จะอพยพย้ายถิ่นทันที
          2) ความเชื่อเรื่องความฝัน (น. 33)
                   - ถ้าฝันเห็นดวงจันทร์หรืองู จะพบเนื้อคู่
                   - ถ้าฝันเห็นสัตว์ชนิดใดก่อนล่าสัตว์ จะได้สัตว์นั้น ๆ
          3) ความเชื่อเรื่องผี วิญญาณ (น. 33)
                   - เชื่อว่าคนที่ตายไปแล้วมีวิญญาณเหลืออยู่ จะมาคอยหลอกหลอน เมื่อฝังศพแล้วจะย้ายที่อยู่ทันที
                   - เชื่อว่าในต้นไม้มีผีสิง เพราะเชื่อว่าเมื่อฝังศพหมอผีจะเชิญวิญญาณไปอยู่ที่ต้นไม้ใหญ่
                   - เชื่อว่าสัตว์เดินดินทุกชนิดมีจิตอาฆาตรุนแรง เมื่อฆ่าแล้วต้องทำพิธีถอนรังควาน
          4) ความเชื่อเรื่องสุขภาพ (น. 33)
                   - หญิงมีครรภ์ ห้ามรับประทานอาหารบางชนิด เช่น ลูกเนียง สะตอ กล้วยหิน  
          5) ความเชื่อเรื่องเวทย์มนตร์คาถา (น. 33)
                   - ใช้คาถาบรรเทาการเจ็บป่วย
                   - ใช้คาถาเสกลงบนครรภ์มารดาเพื่อให้คลอดง่าย
          6) ความเชื่อเรื่องสัญลักษณ์ (น. 34)
                   สัญลักษณ์ใช้เกี่ยวกับความรักระหว่างชายหญิง แต่ไม่ระบุว่าสัญลักษณ์ดังกล่าวเป็นลักษณะใด (เช่น รอยสัก ภาพวาด หรืองานประดิษฐ์) ความหมายของสัญลักษณ์ต่าง ๆ ใช้ตามที่พบเห็นในธรรมชาติ เช่น
                   - ดอกจำปูน หมายถึง ผู้ชาย ดอกฮาปอง หมายถึง ผู้หญิง
                   - เล็บเสือ หมายถึง ความดุร้าย
                   - ใบไก่เถื่อน หมายถึง การพาหนี
                   - ปักกำ หมายถึง เขตห้ามเข้า (เป็นพื้นที่มีเพศสัมพันธ์)
                   - หวีประดับผม หมายถึง สาวที่ยังไม่แต่งงาน ใช้เป็นเครื่องประดับ
          7) ความเชื่อเรื่องพรหมจรรย์ (น. 34)
                   - ต้องมีผัวเดียวเมียเดียว
                   - ห้ามหญิงชายล่วงเกินกันก่อนแต่งงาน
                   - ห้ามหญิงชายถูกเนื้อต้องตัวกัน
          8) ความเชื่อเรื่องการนอน (น. 34)
                   - เท้าสำคัญกว่าศีรษะ เวลานอนจะวางเท้าบนแคร่เข้าไปในทับ (บ้าน) แล้วหันศีรษะออก
                   - ไม่นอนหงาย จะนอนตะแคงเพื่อการระวังตัว

          การศึกษาของชาวเงาะป่าเป็นการศึกษาจากพ่อสู่ลูกชาย ทั้งนี้ ผู้วิจัยไม่ได้ระบุหน้าที่หรือการศึกษาของแม่สู่ลูกสาว ในสังคมชาวเงาะป่า ไม่มีระบบโรงเรียน เนื้อหาที่สอน เช่น การเดินป่า การล่าสัตว์ การทำอาวุธ การสะกดรอยเท้า การหลบหลีกอันตรายในป่า การสังเกตลักษณะพื้นที่ป่า ตลอดจนการปรับตัวและการดำรงชีพในป่า ภายหลังเมื่อตั้งถิ่นฐาน จึงเข้ารับการศึกษาตามระบบและมีผลการเรียนอยู่ในเกณฑ์ดี (น. 28)

          ชาวเงาะป่าให้ความสำคัญกับสุขภาพอนามัยน้อย รักษาโดยใช้สมุนไพรเป็นหลัก ส่วนใหญ่เมื่อเจ็บป่วยมักเป็นโรคไม่รุนแรง เช่น ไข้ ไม่ปรากฏโรคร้ายแรง (น. 26)

          ชาวเงาะป่าจะมีหมอประจำกลุ่ม 1 – 2 คน คือ หมอผู้หญิงมีหน้าที่ทำคลอด เรียกว่า โต๊ะบิดัน ส่วนหมอผู้ชายมีหน้าที่รักษาโรคทั่วไป บางครั้งอาจมีคนเดียว จะเป็นเพศใดก็ได้

          ส่วนใหญ่มีความเชื่อว่าการเจ็บป่วยเกิดจากการกระทำของผีและเชื้อโรค หมอจะรักษาด้วยคาถา เรียกวิธีนี้ว่า ซาโฮส  การทำซาโฮส จะใช้หมากพลู 4 คำ เคี้ยวแล้วพ่นตรงส่วนที่เจ็บป่วย โดยมีความหมายว่า
          คำที่ 1 คือ การเฮิบ แปลว่า ผู้ศักดิ์สิทธิ์แห่งป่า
          คำที่ 2 คือ บาตุ๊ แปลว่า ผู้ศักดิ์สิทธิ์แห่งก้อนหิน
          คำที่ 3 คือ อีฮุ แปลว่า ผู้ศักดิ์สิทธิ์แห่งต้นไม้ใหญ่
          คำที่ 4 คือ กาเยอะติเอะ แปลว่า ผู้ศักดิ์สิทธิ์แห่งแผ่นดิน
          หมากพลูทั้ง 4 คำ หมอจะเคี้ยวพร้อมกันจนแหลกแล้วพ่น 3 ครั้ง ก่อนพ่นจะเสกคาถาว่า “ปะลัก เอว อะเบ็ด” เมื่อทำซาโฮสแล้ว จึงจะจัดยารักษาต่อไป (น.27)

          เมื่อตั้งถิ่นฐานแล้ว พบโรคสมัยใหม่ในกลุ่ม เช่น โรคผิวหนัง โรคพิษสุราเรื้อรัง จนถึงเป็นโรคตับแข็ง ซึ่งไม่เคยปรากฏในกลุ่มมาก่อน (น.27) ผู้บันทึกเห็นว่า อาจเกิดจากการเปลี่ยนวิถีการดำรงชีวิตมาเป็นแบบมีที่อยู่อาศัยถาวร แต่การบริโภคและการรักษาสุขอนามัยยังคงเดิม ไม่สอดคล้องกับบริบทที่เปลี่ยนไป ทำให้เกิดโรคดังกล่าว
         
          ชาวเงาะป่ามียาสมุนไพรต่าง ๆ มีสรรพคุณหลายชนิด ได้แก่         
          ยาคุมกำเนิด เรียกว่า อัมม์ ผู้หญิงใช้แทะหรือรับประทานกับหมากก็ได้ สามารถหยุดรับประทานได้หากต้องการมีลูก แต่หากใช้ต่อเนื่องอาจทำให้เป็นหมัน
          ยาให้มีลูก มี 2 ขนานรับประทานควบคู่กัน คือ ขนานแรก เรียกว่า มักม็อก ใช้ต้ม ผู้หญิงดื่มยาหรือแทะก็ได้ เมื่อมีระดู เมื่อระดูหมดแล้วจึงรับประทานยาขนานที่ 2 คือ ยังอ็อน รับประทานทั้งสามีและภรรยา ยานี้ใช้ต้มน้ำรับประทาน
          ยาเสริมพลังเพศ เรียกว่า ตาง็อต ใช้แทะหรือดองกับสุรา
          ยาแก้ปวดเมื่อย เรียกว่า เลอะเคอะ ใช้ต้มน้ำนวดบริเวณที่ปวดเมื่อย เชื่อว่าใช้รักษาโรคอัมพาตได้
          ยาแก้เจ็บเส้น เรียบว่า ลีวู ใช้ต้มน้ำรับประทาน (น.26)

          ชาวเงาะป่าสมัยก่อนนุ่งเปลือกไม้ ใบไม้ และตะใคร่น้ำ สำหรับตะใคร่น้ำใช้ผึ่งแดดให้แห้งแล้วถักเป็นเครื่องนุ่งห่ม ผู้หญิงจะนุ่งยาวประมาณหัวเข่าหรือครึ่งน่อง ใช้ผ้าคาดอกหรือเปลือยอก ผู้ชายนุ่งสั้นแค่เข่า หรือเปลือยท่อนบน ส่วนเด็กไม่สวมเสื้อผ้า

          ภายหลังเมื่อมีผ้าแบบสมัยใหม่ จะไม่นุ่งแบบชาวบ้าน แต่จะฉีกผ้าออกเป็นขนาดประมาณผ่ามือ ผู้ชายนุ่งผ้าคาบหว่างขาแล้วกระหวัดขึ้นมาพันไว้ที่เอว ส่วนผู้หญิงนุ่งแบบเดียวกับผู้ชาย แต่มีผ้าหรือใบไม้ทับรอบเอวยาวประมาณเข่าหรือครึ่งน่องอีกชั้นหนึ่ง แล้วมีผ้าคาดอกหรือเปลือยอกเช่นเดียวกับผู้ชาย (น. 22)

          ส่วนเงาะป่าปัจจุบันนี้ แต่งกายเช่นเดียวกับชาวบ้านทั่วไป (น. 23)

ไม่มี

          เงาะป่า เป็นมนุษย์กลุ่มหนึ่งในตระกูลเนกริโต (Negrito) เป็นกลุ่มย่อยของเชื้อชาติเนกรอยด์ (Negroids) สำหรับกลุ่มในประเทศไทย เงาะป่ามีวิถีชีวิตใกล้เคียงกัน (ยกเว้นที่อำเภอธารโต จังหวัดยะลา) เป็นสังคมล่าสัตว์และเก็บอาหาร รู้จักใช้ไฟในการประกอบอาหาร แต่ไม่รู้จักการเพาะปลูก ด้านงานหัตถกรรมมีเพียงการแกะสลักเป็นลายเส้นรูปทรงเรขาคณิตลงบนผิวไม้สำหรับทำเครื่องประดับ ส่วนภาษามีเพียงภาษาพูด ไม่มีภาษาเขียน นอกจากนี้ยังรู้จักการใช้อาวุธล่าสัตว์ เช่น ไม้ซางและลูกดอก รู้จักการใช้พิษ (น. 16 – 17)

          ค่านิยมของชาวเงาะป่า ผู้วิจัยกล่าวถึงค่านิยมของเงาะป่า โดยแบ่งเป็นค่านิยมที่ควรยกย่องและค่านิยมที่ควรแก้ไข ดังนี้ (น. 35)
          ค่านิยมที่ควรยกย่อง
          1) มีวิถีชีวิตเรียบง่าย สันโดษ ดำรงชีพแบบพออยู่พอกินตามปัจจัยสี่
          2) ระบบครอบครัวแบบผัวเดียวเมียเดียว อยู่ครองคู่จนกว่าอีกฝ่ายจะเสียชีวิตก่อน
          3) ถือคติพรหมจรรย์ โดยเฉพาะระหว่างชายหญิงวัยรุ่น
          4) มีความกตัญญู
          ค่านิยมที่ควรแก้ไข
          1) มีวิถีชีวิตตามอัตภาพ ไม่นิยมการทำงาน หรือการออมทรัพย์
         2) ขาดความเข้าใจในการรักษาสุขอนามัยพื้นฐาน เช่น การใช้สุขา

          ภาษาเงาะป่าที่ปรากฏในบทพระราชนิพนธ์เรื่องเงาะป่า สอดคล้องกับภาษาเงาะป่าที่ใช้ในปัจจุบัน             อาจมีการออกเสียงแตกต่างบ้างตามระยะเวลาที่เปลี่ยนแปลงไป