งานเสวนาเรื่อง “มอญในสยามประเทศ (ไทย): ชนชาติ บทบาท และบทเรียน” บอกเล่าเรื่องราวหลากหลายประเด็น หากแต่ประเด็นแก่นสาระสำคัญ คือ ต้องการสื่อให้เห็นถึงพัฒนาการทางประวัติศาสตร์ของผู้คนในดินแดนเอเซียตะวันออกเฉียงใต้ โดยเฉพาะในภาคพื้นทวีปอย่างสยามประเทศที่ประกอบด้วยผู้คนหลากหลาย ก่อนจะพัฒนาและเปลี่ยนชื่อเป็นประเทศไทยในสสมัยจอมพล ป. พิบูลสงคราม นอกจากนี้ ยังมีช่วงแนะนำหนังสือ “หญิงมอญ อำนาจ และราชสำนัก” ที่ทำให้เห็นความสำพันธ์เชิงอำนาจและการสร้างเครือข่ายของผู้หญิงมอญในราชสำนักสยาม

          เป็นหนังสือที่ถอดความจากงานเสวนาเรื่อง “มอญในสยามประเทศ (ไทย): ชนชาติ บทบาท และบทเรียน” จัดขึ้น ณ ศูนย์มานุษยวิทยาสิรินธร เมื่อวันที่ 30 พฤษภาคม 2551   

          มอญในประเทศไทย 

          บอกเล่าในเชิงประวัติศาสตร์ของดินแดนเอเชียตะวันออกเฉียงใต้ โดยเฉพาะสยามประเทศนับจากสมัยก่อนประวัติศาสตร์จนถึง ปี พ.ศ. 2551 

          บรรยายถึงความเป็นมาของประเทศสยาม โดยวิทยากรชี้ให้เห็นว่าดินแดนในภูมิภาคเอเซียตะวันออกเฉียงใต้ประกอบด้วยหลายกลุ่มชน เนื่องจากก่อนที่มนุษย์จะตั้งถิ่นฐานถาวร มนุษย์ได้เคลื่อนย้ายไปมาอย่างต่อเนื่อง เมื่อเข้าสู่ยุคประวัติศาสตร์ มนุษย์ก็ยังเคลื่อนย้ายเช่นเดิม จนกระทั่งปัจจุบันดินแดนถิ่นนี้จึงประกอบด้วยหลากหลายกลุ่มชน ซึ่งมีการศึกษาต่อประเด็นดังกล่าวพบว่า กลุ่มคนไทยเป็นอีกกลุ่มหนึ่งที่เคลื่อนย้ายเข้ามายังดินถิ่นนี้ที่เรียกว่าสุวรรณภูมิหรือไทยในปัจจุบัน ในที่สุดคนไทยที่โยกย้ายมาดังกล่าวจึงมีอิทธิพลสถาปนาความเป็นใหญ่เหนือกลุ่มชาติพันธุ์อื่นๆ ที่เจริญมาก่อน อย่างไรก็ตาม ดินแดนแห่งนี้กลับไม่เรียกว่าประเทศไทย แต่เป็นที่รับรู้ของคนต่างถิ่นว่า สยาม เสียม เซม สาม ฉาน ซึ่งคำเหล่านี้มีมานานนับพันปีแล้ว คำว่าสยามเป็นคำที่เต็มไปด้วยความหลากหลายทางชาติพันธุ์ แต่ท้ายที่สุดประเทศสยามก็ต้องเปลี่ยนชื่อมาเป็นประเทศไทยสมัยจอมพล ป. พิบูลสงคราม วิธีการเปลี่ยนชื่อดังกล่าวสะท้อนให้เห็นแนวคิดเรื่องชาตินิยมที่มีเหตุผลเบื้องต้นต้องการต่อต้านตระกูลจีนที่กำลังมีบทบาทมากขึ้นในสยามประเทศ (หน้า, 9-16; 45-48) 

          ในช่วงการแนะนำหนังสือเรื่อง “หญิงมอญ อำนาจ และราชสำนัก” ซึ่งเขียนโดย องค์ บรรจุน วิทยากรได้วิเคราะห์ให้เห็นถึงว่าหนังสือเล่มนี้ต้องการสื่อให้เห็นว่า ใครเป็นใคร กับเรื่องหญิงมอญในราชสำนัก ที่สะท้อนให้เห็นความสัมพันธ์เชิงอำนาจผ่านผู้หญิงผ่านกลุ่ม (ก๊ก) ต่างๆ ว่า ราชสำนักหรือราชวงศ์จักรกรีกว่าครึ่งหนึ่งมีความเป็นมอญ (หน้า, 32-34) การที่คนมอญถวายลูกสาวสู่ราชสำนักจึงสะท้อนให้เห็นความสัมพันธ์ทางการเมืองระบบอุปถัมภ์ราชสำนัก นำไปสู่การได้ดีของบิดา ซึ่งอาจเป็นเจ้าเมืองหรือขุนนางระดับสูง และการถวายเครือข่ายลูกสาวนำไปสู่การสร้างเครือข่ายภายในราชวังหลวง โดยการดึงหญิงมอญเข้าไปควบคุมพระราชฐาน (หน้า, 43) 

          มีการกล่าวถึงว่าปี่พาทย์มอญเป็นอัตลักษณ์ทางดนตรีมอญ และการละเล่นมอญซ่อนผ้าที่มีเรื่องเล่าและตำนานแฝงอยู่ 

          ในงานเสวนาบางช่วง มีการนำเสนอเรื่องตำนานอย่างมอญซ่อนผ้า ที่มาของการเล่นมอญซ่อนผ้าไม่ได้เล่นแค่ความสนุกสนานหรือการะเล่นของฝ่ายใดฝ่ายหนึ่ง และไม่ได้เป็นการละเล่นของมอญ เพราะมอญไม่เล่นตุ๊กตา แต่ในห่อผ้านั้นต้องการสื่อให้เห็นเรื่องการห่อวิญญาณ มีสติปัญญาของบรรพบุรุษที่หลงเหลือซุกซ่อนจากการรีดไถ่แย่งชิงของพม่า หนีเข้ามาผ่านชายแดนสยามและไม่เหลืออะไร นอกจากผ้าที่ห่อภูมิปัญญาเข้ามา (หน้า, 39) ใช้ชีวิตในดินแดนถิ่นนี้ 

          มอญมีเอกลักษณ์หลายอย่าง อาทิ ดนตรี ภาษาพูด หงส์ 2 ตัว เป็นสัญลักษณ์ถือกำเนิดอาณาจักรมอญ (หน้า, 23) หรืออัตลักษณ์อีกอย่างหนึ่งที่ชัดเจนของมอญเห็นได้จากประเพณีและพิธีกรรม อย่างสงกรานต์และอาหารข้าวแช่ (หน้า, 41) 

          การอพยพย้ายถิ่นของคนมอญเข้ามาในสยามประเทศ เป็นเหตุผลจำเป้นอย่างหนึ่ง (หน้า, 109)

ภาพ
          ภาพวงดนตรีมอญจากสังขละบุรี ด้านหน้าซ้าย ระนาดเหล็ก ฆ้องใหญ่ ระนาดเอก หลังระนาดเอกเป็นปี่ เครื่องกำกับจังหวะที่อยู่ด้านหลัง มีตะโพน ฆ้อง ฉิ่ง (หน้า, 21)
          ภาพเจ้าจอมก๊กออ (จากซ้าย) เจ้าจอมอ่อน เอี่ยม อาบ และเอื้อน ในพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว เจ้าจอมทั้งห้าเป็นธิดาเจ้าพระยาสุรพันธพิสุทธ (เทศ บุนนาค) (หน้า, 33)
          ภาพสมเด็จพระเทพศิริทรา พระบรมราชินีในพระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว และเป็นพระราชมารดาในพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว (หน้า, 37)
          ภาพจอมมารดากลิ่น (หน้า, 38)
          ภาพพระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว “พระเจ้ากรุงายาม” พ.ศ. 2394-2411/ ค.ศ. 1851-1868 และเจ้าจอมมารดา “แฮเรียด ปีเชอร์ สโตร์ ซ่อนกลิ่น” พ.ศ. 2378-2468/ 1835-1925(หน้า, 57)
          ภาพพระองค์เจ้ากฤษดาภินิการ (โปรดสังเกตว่าทรงเจาะพระกรรณและสวมต่างหูแบบประเพณีมอญ) (หน้า, 60)