เป็นการศึกษาเรื่องวิถีชีวิตและสิ่งแวดล้อมของผู้สูงอายุชาวเขาเผ่าลีซอทั้งในอดีตและปัจจุบัน ด้วยการสัมภาษณ์ สังเกตและสนทนากับผู้สูงอายุชาวลีซอ  
          จากการศึกษาพบว่า ผู้สูงอายุชาวลีซอส่วนใหญ่ยังคงมีวิถีชีวิตแบบเดิมเหมือนในอดีต มีการเปลี่ยนแปลงมาใช้เงินเป็นหลักมากขึ้น ทำให้ผู้สูงอายุบางรายเกิดความเครียด กลัวไม่มีเงิน และกลัวลูกหลานทอดทิ้ง แต่พบว่าผู้สูงอายุส่วนใหญ่สามารถปรับตัวได้อย่างดี ส่วนใหญ่มีสุขภาพแข็งแรงจากการรับประทานอาหารแบบดั้งเดิมและดื่มชา และออกกำลังกายโดยการทำไร่ ออกกำลังกายโดยการทำงานบ้านและเดินเล่น เข้านอนแต่หัวค่ำ ตื่นนอนเช้าตรู่ และนอนพักหลังมื้อเที่ยง

          เน้นการศึกษาถึงวิถีชีวิตและสิ่งแวดล้อมของผู้สูงอายุชาวเขาเผ่าลีซอทั้งในอดีตและปัจจุบันเน้นการศึกษาถึงวิถีชีวิตและสิ่งแวดล้อมของผู้สูงอายุชาวเขาเผ่าลีซอทั้งในอดีตและปัจจุบัน

          ใช้การลงพื้นที่สัมภาษณ์ สังเกตและสนทนากับผู้สูงอายุและญาติเพื่อรวบรวมข้อมูลและนำมาเปรียบเทียบกับหลักการและทฤษฏีต่างๆ การตรวจสอบสามเส้าด้านข้อมูล (Data Triangulation)

ลีซอ ตำบลสบป่อง อำเภอปางมะผ้า จังหวัดแม่ฮ่องสอน

ภาษาลีซอไม่มีภาษาเขียนเป็นของตนเอง แต่มีการนำตัวอักษรโรมันมาประยุกต์
ภาษาพูดเป็นภาษาในกลุ่มธิเบต – พม่า (หน้า 32)

พ.ศ.2550

          ในปี พ.ศ. 2507 มีชาวเขาเผ่าลีซอกลุ่มแรกๆ อพยพเข้ามายังพื้นที่ตำบลสบป่อง โดยมีการตั้งชุมชนเล็กๆ แต่ภายหลังได้มีชาวเขาอพยพเข้ามาอยู่มากขึ้นในอีก 15 ปีถัดมา (หน้า 45)

          ชาวลีซอจะตั้งบ้านเป็นกลุ่มๆ ตามที่ราบเชิงเขาก่อนจะค่อยๆ ขยายออกไปอย่างไม่เป็นระเบียบ (หน้า 52)

          ชาวลีซอมีหลักในการเลือกที่ตั้งถิ่นฐาน คือจะต้องมีภูเขาโอบล้อม 3 ด้าน ด้านหลังเป็นที่ตั้งของศาลผีอารักษ์ชุมชน เป็นสัญลักษณ์ของผี ด้านซ้ายมือเป็นที่ฝังศพบรรพบุรุษ เป็นสัญลักษณ์ของความมั่นคงปลอดภัย ด้านขวามือใช้เป็นที่เพาะปลูก แสดงถึงทรัพย์สิน โดยภูเขาด้านขวาจะต้องต่ำกว่าด้านซ้ายจะได้เก็บรักษาทรัพย์สินได้ ด้านหน้าเปิดโล่ง มีน้ำจากลำห้วยที่ผ่านป่ามาโดยตรง (หน้า 88)

          ประชากรในแต่ละหมู่บ้านตำบลสบป่อง เป็นชาวลีซอร้อยละ 80 ร้อยละ 20 เป็นกะเหรี่ยง มูเซอ ไทยใหญ่ และชาวพื้นเมือง ซึ่งทั้งหมดร้อยละ 40 เป็นผู้ไม่ได้รับสัญชาติ ไม่มีบัตรประชาชน  ผู้สูงอายุชาวลีซอมีอายุขัยเฉลี่ยสูงกว่าผู้สูงอายุของประเทศ (หน้า 3)

          ชาวลีซออพยพมาจากประเทศพม่าและจีนตามแนวภูเขา พรมแดน จนถึงบริเวณแม่น้ำโขง ปัจจุบันในประเทศไทยพบชาวลีซอใน 10 จังหวัดทางภาคเหนือ (หน้า28)

          ส่วนใหญ่ประกอบอาชีพทำไร่และทำการเกษตรเกือบตลอดทั้งปี (หน้า 3)

          ชาวลีซอจะปลูกพืชเป็นหลัก เช่นข้าว ข้าวโพด พริก ฝ้าย ฯลฯ โดยส่วนใหญ่จะปลูกเพื่อบริโภคภายในครัวเรือน นอกจากนั้นยังมีการเลี้ยงสัตว์ เช่นไก่ หมู วัว แพะ (หน้า 31)

          ทรัพยากรธรรมชาติที่พบได้มากในพื้นที่ คือ ป่าไม้ ถ้ำ และแหล่งน้ำธรรมชาติจากแม่น้ำลางและลำห้วยอูมอง (หน้า 47) มีหมู่บ้านที่ใช้ไฟฟ้าได้เพียง 3 หมู่บ้าน การประปาแบบภูมิภาคมีใน 2 หมู่บ้าน นอกนั้นจะเป็นการประปาแบบภูเขา มีศาลาประชาคมและหอกระจายข่าวประจำในหมู่บ้าน (หน้า 48)

          มีการปลูกขิง ถั่วแดง และเผือกเพื่อขาย โดยรายได้เฉลี่ยต่อครัวเรือนก่อนหักค่าใช้จ่ายคือประมาณ 30,000 บาทต่อปี (หน้า 51)

          อาหารที่ชาวลีซอรับประทานนั้นปรุงไม่ยากและใช้เวลาไม่นานโดยจะใช้วัตถุดิบจากภายในท้องถิ่น ซึ่งมาจากไร่หรือป่า มีการรับประทานปลาน้อยมาก ส่วนใหญ่จะประกอบอาหารโดยการแกงผักและเนื้อต่างๆ ถ้ามี โดยมีเครื่องปรุงหลักคือเกลือ พริก และผงชูรส

          นอกจากนั้นเนื้อยังสามารถนำมาคั่ว ปิ้ง หรือย่างให้สุกก่อนนำมากินกับข้าวได้ (หน้า 59)

          ไม่นิยมอาหารประเภทผัด นึ่ง หรือทอด (หน้า 60)

          ชาวลีซอชอบรับประทานน้ำชามากพอๆ กับรับประทานน้ำ เพราะเชื่อว่าดื่มชาแล้วจะทำให้ร่างกายสดชื่นแข็งแรง เป็นสารต้านพิษ (หน้า 61)

          มีการทำไร่แบบหมุนเวียน มีการพักที่ดินให้ฟื้นตัวเองประมาณ 10-20 ปี ไม่มีการถือกรรมสิทธ์ที่ดิน แต่ในปัจจุบันหน่วยงานภาครัฐได้เข้ามาจัดการเพื่อป้องกันการบุกรุกป่าสงวน ที่ดินจึงมีจำกัด มีการซื้อขายที่ดิน (หน้า 91)

          ในอดีตมีการปลูกฝิ่นขาย แต่ในปัจจุบันมีการเพาะปลูกพืชเพื่อการพาณิชย์ คือข้าวไร่เป็นพืชหลัก ข้าวโพดเพื่อเลี้ยงสัตว์ ขิง เผือกและถั่วแดงเป็นพืชเศรษฐกิจ (หน้า 93-94)

          ชาวลีซอรุ่นใหม่มีการประกอบอาชีพค้าขายและรับจ้างในชุมชนเมืองมากขึ้น การปลูกพืชพาณิชย์ต้องใช้ต้นทุนที่สูงมากขึ้น มีการตัดเย็บกระเป๋าผ้าจำหน่ายเป็นผลิตภัณฑ์ OTOP (หน้า 94)

          การสืบตระกูลให้ความสำคัญกับฝ่ายชาย คือเป็นการแต่งงานเข้าตระกูลของฝ่ายชาย ซึ่งเมื่อลูกชายคนโตแต่งงานแล้วจะต้องอยู่กับพ่อแม่จนกว่าน้องชายจะแต่งงาน จึงจะสามารถแยกครอบครัวเดี่ยวได้ ลักษณะครอบครัวจึงเป็นแบบครอบครัวขยายซึ่งอยู่รวมกันประมาณ 3 รุ่น มีพ่อเป็นหัวหน้าครอบครัว (หน้า 30)

          สังคมลีซอให้ความสำคัญกับบุตรชายคนสุดท้องซึ่งจะต้องเป็นผู้ดูแลพ่อแม่ เป็นผู้สืบสกุลและรับมรดก ส่วนบุตรสาวที่แต่งงานออกไปแล้วก็จะถือว่าไปเป็นคนของตระกูลฝ่ายชายทันที แต่ยังคงความสัมพันธ์กับคนในครอบครัวเดิมเช่นเดิม (หน้า 67)

          ความสัมพันธ์ระหว่างผู้สูงอายุกับครอบครัวอยู่ในแบบพึ่งพิง โดยมีเพียงส่วนน้อยที่ยังสามารถเลี้ยงดูตนเองได้ (หน้า 68)

          ในสังคมลีซอทุกคนจะนับถือกันเหมือนญาติ มีการช่วยเหลือซึ่งกันและกัน ซึ่งจะมากขึ้นเป็นพิเศษหากเป็นญาติกัน โดยจะไม่มีการเอาเปรียบกันแต่ถ้าเป็นบุคคลอื่นที่ไม่ใช่ญาติจะมีการต่อรองเพื่อให้ตนเองได้ประโยชน์มากที่สุด (หน้า 69)

          ชาวลีซอต้องความมีชื่อเสียงและได้รับความนับถือจากสังคม และไม่ต้องการความอับอายหรือเสียชื่อเสียง (หน้า 86)

          มีการจัดตั้งกลุ่มเครือข่ายลีซอเพื่อส่งเสริมการรักษาประเพณีวัฒนธรรม โดยเฉพาะในกลุ่มเด็กรุ่นใหม่ (หน้า 86)
 
          การแต่งงาน กลุ่มตัวอย่างแต่งงานหมดทุกคน สังคมลีซอการแต่งงานจะมี 2 ลักษณะ คือ การฝ่ายชายต้องให้สินสอดตามที่ครอบครัวฝ่ายหญิงกำหนด โดยปกติจะเรียกประมาร 2000-2500 บาท จากนั้นฝ่ายหญิงจะต้องไปอยู่ในครอบครัวฝ่ายชาย ลักษณะที่ 2 คือ ในกรณีที่ฝ่ายหญิงเรียกสินสอด แต่ฝ่ายชายไม่สามารถหาสินสอดมามอบให้ได้ เมื่อแต่งงานฝ่ายชายจะต้องมาอยู่บ้านฝ่ายหญิงและต้องทำงานจะคิดค่าแรงทำงานจากลูกเขยปีละ 1000 บาท และลูกสาว 500 บาท โดยทั่วไปจะขึ้นเขยประมาณ 2 ปี หลังจากนั้นฝ่ายชายก็จะแยกไปตั้งบ้านใหม่(หน้า 79)

          ผู้นำหมู่บ้านลีซอจะเป็นหน้าที่ของผู้ชาย และเป็นผู้ประกอบพิธีกรรมติดต่อกับเทพเจ้า ซึ่งแต่ก่อนจะมีการสืบทอดทางสายโลหิตแต่ในปัจจุบันเปลี่ยนมาเป็นการคัดเลือกจากความสามารถ โดยมีตำแหน่งดังนี้
          1. ฆว่าทูว์ – ทำหน้าที่ปกครองหมู่บ้าน ไกล่เกลี่ยข้อพิพาท
          2. มือหมือผะ – ผู้นำทางความเชื่อและเป็นผู้ดูแลอาปาโหม่
          3. หนี่ผะ – หมอผีซึ่งทำหน้าที่รักษาอาการเจ็บป่วย
          4. โชโหม่ว – ผู้อาวุโสของชุมชน (หน้า 30)

          ความสัมพันธ์ระหว่างชาวลีซอกับเทพที่ดูแลถูกกำหนดด้วยพิธีกรรมในการใช้ทรัพยากร และกติกาในการใช้ทรัพยากรร่วมกันของชุมชนนั้นมีอำนาจธรรมชาติเป็นตัวกำหนดและควบคุม (หน้า 32)

          ในปัจจุบันมีการปกครองเหมือนหมู่บ้านในชนบททั่วไป คือมีผู้ใหญ่บ้าน และมีการปกครองแบบดั้งเดิมควบคู่ไปด้วย (หน้า 97)

          ชาวลีซอที่ ต. สบป่องจะนับถือนับถือเทพและผีบรรพชน มีบางส่วนที่นับถือศาสนาคริสต์ จะมีการตั้งศาลเจ้าให้เคารพ มีหมอเมืองเป็นผู้ดูแลเป็นผู้ประกอบพิธีกรรมต่างๆ มีวันศีลที่ชาวลีซอจะต้องหยุดงานและเซ่นไหว้ที่ศาล นอกจากนี้ยังมีการนับถือผีตามความเชื่อของเผ่าลีซอ เช่น ผีบรรพบุรุษ ผีป่าไร่ (หน้า 70)
 
          ชาวลีซอมีการนับถือเทพเจ้าต่างๆ ดังนี้
          1. หวูซาผะโหม่ – ผู้ที่สร้างมนุษย์ให้มาเกิดและอาศัยอยู่บนโลก
          2. อิ๊ดามา – เทพที่ดูแลทรัพยากรธรรมชาติบนโลกให้มีความอุดมสมบูรณ์
          3. อาปาโหม่ – เทพที่ดูแลความสงบสุขของชุมชน

          นอกจากนั้นชาวลีซอยังมีการนับถือบรรพชนตามสายตระกูลฝั่งพ่อ (หน้า 29)

          ชาวลีซอเชื่อว่าคนกับผีอยู่กันคนละโลกแต่มีความรู้สึกและความต้องการที่เหมือนกัน เชื่อว่าวิญญาณที่ได้รับการเซ่นไหว้สมำเสมอจะมีพลังมาก ผีอารักษ์และวิญญาณบรรพชนจึงมีพลังอำนาจเหนือกว่าคน หากมีการทอดทิ้งผี ไม่เซ่นไหว้ ผีอาจจะโกรธ ทำให้เกิดเหตุร้ายกับมนุษย์ได้ (หน้า 84-85)

          มีชาวลีซอบางคนนับถือศาสนาคริสต์ (หน้า 85)

          ประชากรส่วนใหญ่ไม่ได้รับการศึกษาและไม่เห็นความสำคัญมากนักนอกจากเรียนเพื่ออ่านเขียนภาษาไทยได้เท่านั้น (หน้า 49) ข้อมูลจากรายงานบัญชี 1-8 ประจำปี พ.ศ. 2550 โรงพยาบาลปางมะผ้า พบว่า มีผู้ไม่ได้เรียนหนังสือร้อยละ 60 ผู้จบการศึกษาระดับประถมศึกษาร้อยละ 20 ผู้จบมัธยมศึกษาร้อยละ 18 ผู้จบการศึกษาระดับอุดมศึกษาขึ้นไปมีเพียงร้อยละ 2 ทักษะการใช้ภาษาไทย พบว่า สามาถฟังและพูดภาษาไทยร้อยละ 50 ไม่สามารถฟังและพูดภาษาไทย ร้อยละ 50 มีเพียงร้อยละ 20 ที่สามารถฟัง พูด อ่านและเขียนภาษาไทยได้(หน้า 49)

          ชาวลีซอมีประเพณีหลายอย่างเช่น การต้อนรับแขกโดยการดื่มน้ำชา ดื่มเหล้า กินหมาก และสูบบุหรี่ ซึ่งขึ้นอยู่กับแขกที่มาเยี่ยม การแต่งงานซึ่งมี 2 แบบคือการซื้อฝ่ายหญิงและการขอขึ้นเขย วันขึ้นปีใหม่หรือประเพณีกู่เฉียที่ตรงกับวันตรุษจีน ซึ่งจะมีการเต้นรำเป็นวงกลมหมุนรอบๆ ต้นไม้ปีใหม่ตามจังหวะฯลฯ มีวันกินข้าวโพดใหม่ วันไหว้บรรพบุรุษที่หลุมฝังศพ การทำผี (หน้า 77-84)

          เด็กลีซอในปัจจุบันได้รับการศึกษามากขึ้น ทำให้มีการนำความรู้มาถ่ายทอดให้กับชุมชน เช่ นการใช้ห้องน้ำ อาบน้ำบ่อยขึ้น ฯลฯ  แต่ก็มีการเลียนแบบพฤติกรรมที่ไม่ดีมาเช่นกัน (หน้า 93)

          ในสมัยก่อนเนื่องจากแหล่งน้ำอยู่ไกล ทำให้ชาวลีซออาบน้ำ 2-3 วันต่อ 1 ครั้ง สระผมสัปดาห์ละ 1 ครั้ง และไม่มีการใช้สบู่หรือแชมพูในการอาบน้ำ และจะมีการเปลี่ยนเสื้อผ้าชุดใหม่เมื่อมีการอาบน้ำพร้อมกับการซักเสื้อผ้าชุดเก่าแบบไม่ใช้ผงซักฟอกแต่ใช้การขยี้และฟาดกับก้อนหิน ทำให้พบว่าเสื้อผ้าที่ซักแล้วไม่สะอาดและมีกลิ่นอับ มีการล้างหน้าด้วยน้ำเปล่าและแปรงฟันด้วยการใช้มือหรือผ้าขัดถูทุกวัน ในปัจจุบันพบว่ามีการดูแลสุขอนามัยที่ดีขึ้นเล็กน้อยโดยพบว่าบางส่วนมีการใช้สบู่และแชมพู ซึ่งพบว่าผู้สูงอายุส่วนใหญ่มีกลิ่นตัว ฟันมีคราบดำ แต่ไม่ค่อยพบปัญหาฟันผุ (หน้า 55-56)

          ในอดีตมีการขับถ่ายในป่าหรือพุ่มไม้ ไม่มีการกลบฝังหรือล้างแต่จะเช็ดทำความสะอาดด้วยใบไม้ แต่ในปัจจุบันมีการปรับมาใช้ห้องน้ำในการขับถ่ายมากขึ้น (หน้า 58)

          น้ำดื่มในอดีตเป็นน้ำที่ไม่ผ่านการปรับปรุงคุณภาพน้ำ คือตักมาจากน้ำตามธรรมชาติเช่นน้ำฝน น้ำในลำห้วย แล้วนำมาดื่มเลย แต่ในปัจจุบันมีการทำท่อประปาทำให้สะดวกมากขึ้นแต่ยังไม่มีการต้นหรือกรองน้ำก่อนกิน (หน้า 61)

          ชาวเผ่าลีซอไม่มีการออกกำลังกายหรือเล่นกีฬาเป็นแบบแผนแต่มีการมีการทำงานและฝึกซ้อมเต้นรำ ทำให้มีรูปร่างสมส่วนทั้งชายและหญิง (หน้า 62)

          ผู้หญิงไม่มีกิจกรรมนันทนาการที่ชัดเจนนอกจากการรวมกลุ่มตัดเย็บเสื้อผ้าหรือในช่วงเวลาเทศกาลจึงจะได้รับการผ่อนคลายและสนุกสนาน แต่ผู้ชายมีการรวมกลุ่มดื่มเหล้าข้าวโพด เล่นดนตรี ร้องเพลง และเต้นรำหลังจากเลิกงานจากไร่ (หน้า 62) เมื่อาวุโสขึ้นและไม่ได้ทำงานในไร่เหมือนเมื่อก่อน จึงมีการปรับเปลี่ยนมาเป็นการเดินเล่น หรือทำงานเล็กน้อยภายในบ้านแทน (หน้า 62)

          มีการนอนหลับอย่างเพียงพอประมาณ 8-9 ชั่วโมง คือเข้านอนตั้งแต่หัวค่ำเนื่องจากเหนื่อยจากการทำงานและตื่นตั้งแต่เช้า เพื่อออกเดินทางไปทำไร่ ผู้สูงอายุหลายคนมีการนอนพักผ่อนช่วงสั้นๆ ประมาณครึ่งชั่วโมงในตอนเที่ยง (หน้า 63)

          ผู้สูงอายุบางรายที่มีความเครียดอาจเกิดปัญหานอนไม่หลับ โดยจะพยายามคลายเครียดด้วยการจับกลุ่มพูดคุยกัน พยายามไม่คิดมาก และหางานอย่างอื่นทำเพื่อให้ลืม (หน้า 66)

          โดยส่วนใหญ่จะมีการใช้ยาสมุนไพรที่ผู้อาวุโสบอกต่อๆ กันมา เช่น รากต้นอารูซึสื่อและอานาซาจาสามารถนำมารักษาโรคมาลาเรียหรือไข้สั่นได้ ใบอะค่าโมใช้ห้ามเลือด ต้นอูป๊ะนาคูทึกสามารถนำมาทารักษาอาการกลาเกลื้อนได้ เป็นต้น (หน้า 71) ถ้ายังไม่หายจะไปรักษากับหมอผี และประกอบพิธีกรรมเลี้ยงผี ถ้ายังไม่หายอีกจึงจะพามาโรงพยาบาล (หน้า 72) ในปัจจุบันชาวบ้านมักจะเลือกการรักษาควบกันทั้งแบบท้องถิ่นและไปหาที่โรงพยาบาล มีการลดความสำคัญของยาสมุนไพรลงไป (หน้า 72)

          ด้านอาหารการกิน กลุ่มตัวอย่างมีการรับประทานที่เรียบง่าย พืชผักมาจากในไร่หรือหามาจากป่า  ฝ่ายหญิงจะเป็นฝ่ายหาวัตถุดิบและเตรียมอาหาร อาหารส่วนใหญ่ เป็นพืชผัก เช่น  ผักกาด มันฝรั่ง ถั่วฝักยาว แตงกวา ฟักทอง นำมาแกง หากมีเนื้อ เช่น หมู ไก่ ก็ใส่ เครื่องปรุงหลักคือ เกลือ พริก และผงชูรส ชาวลีซอส่วนใหญ่จะกินอาหารรสเค็ม เนื่องจากนิยมใช้เกลือและผงชูรสเป็นหลัก(หน้า 60)

          ชาวลีซอนิยมดื่มน้ำชา ดื่มบ่อยแทนน้ำ โดยเชื่อว่าดื่มชาแล้วทำให้ร่างกายสดชื่นแข็งแรง(หน้า 60)

          ชาวลีซอมีการแต่งกายด้วยเสื้อผ้าสีสันสดใสซึ่งสะท้อนถึงความกล้าในการตัดสินใจและความเป็นอิสระชน (หน้า 28)
          ชาวลีซอนิยมปลูกบ้านที่ติดกับพื้นดิน ภายในแบ่งเป็นห้องโดยใช้ไม้ไผ่สานเป็นฝากั้นห้อง ตรงกลางด้านในสุดจะเป็นหิ้งบูชาบรรพบุรุษ (หน้า 31)
          ผู้ชายแต่งกายด้วยกางเกงขากว้างยาวเลยเข่าคล้ายกางเกงขาก๊วย เสื้อคล้ายแจ๊กเก็ตสีดำประดับด้วยโลหะเงินรูปครึ่งวงกลมเย็บติดกับตัวเสื้อทั้งข้างหน้าและข้างหลัง
          ผู้หญิงแต่งกายด้วยกางเกงสีดำยาวเลยเข่าเล็กน้อย มีเสื้อคลุมยาวที่มีสีสันสดใส ตกแต่งด้วยผ้าหลากสีเย็บติดกันเป็นแผ่น คาดเข็มขัดผ้าสีดำขนาดใหญ่ เมื่อมีงานฉลองหรือพิธีกรรมจะสวมเสื้อกั๊กผ้ากำมะหยี่ประดับด้วยโลหะครึ่งวงกลม
          เครื่องประดับของทั้งชายและหญิงทำจากผ้าหลากสีเย็บเป็นเส้นยาว มีไหมพรมตัดเป็นรูปกลมติดอยู่ปลายด้านหนึ่ง ผู้ชายจะประดับไว้ด้านหน้า แต่ผู้หญิงจะประดับไว้ด้านหลัง (หน้า 31-32) โดยปัจจุบันผู้หญิงยังแต่งกายด้วยชุดประจำเผ่าอยู่ โดยเฉพาะเมื่ออยู่ภายในหมู่บ้าน แต่เมื่อออกนอกหมู่บ้านจะไม่นิยมใส่นัก ส่วนผู้ชายมักจะใส่เพียงครึ่งท่อนคือกางเกง โดยจะแต่งกายครบชุดเมื่อมีเทศกาลสำคัญเท่านั้น (หน้า 50)
          ไม่นิยมสร้างบ้านที่มีหน้าต่างเพื่อป้องกันอากาศหนาวและลมเย็น (หน้า 52)
          นิยมสร้างห้องครัวนอกบ้านและสร้างจากไม้ไผ่ (หน้า 75)
          ชาวลีซอแต่ละคนจะมีเสื้อผ้าประมาณ 2-3 ชุด โดยจะใส่สลับกันไปจนกว่าจะเก่าหรือขาดจึงจะมีการตัดเย็บชุดใหม่ ซึ่งต้องใช้เวลานานในการตัดเย็บ เฉลี่ยแล้วแต่ละคนจะได้ชุดใหม่ 1 ชุดต่อปี (หน้า 56)
          มีค่านิยมของผู้หญิงที่จะต้องไว้ผมยาว (หน้า 57)
          ในปัจจุบันพบว่ามีการแยกเสื้อผ้าเป็นเสื้อผ้าสำหรับใส่ทำงานกับใส่เพื่ออื่นๆ มีการผลัดเปลี่ยนเสื้อผ้ามากขึ้น

ไม่มีข้อมูล

          ชาวเผ่าลีซอจะไม่ปฏิเสธวัฒนธรรมใหม่ที่แตกต่างจากของตนโดยที่ยังไม่ทดลอง แต่จะทดลองและเลือกมาปรับให้เข้ากับวัฒนธรรมของชนเผ่า (หน้า 3)
          ในอดีตชาวลีซอไม่นิยมติดต่อกับคนนอกเผ่ายกเว้นเวลาต้องการแลกเปลี่ยนสิ่งของหรือซื้อขาย แต่ถ้าต้องอยู่ร่วมกันก็อยู่ได้ (หน้า 85) กับคนนอกชนเผ่าวลีซอมักจะยึดผลประโยชน์ให้กับตัวเอง มีการต่อรองเพื่อผลประโยชน์มากที่สุด (หน้า 86)

          ปัจจุบันการตัดเย็บเสื้อผ้าเปลี่ยนจากการเย็บด้วยมือเป็นการเย็บด้วยจักรเย็บผ้า และไม่นิยมทอผ้าเอง โดยเปลี่ยนไปซื้อจากในเมืองแทน ทำให้ใช้เวลาตัดเย็บน้อยลงแต่ค่าใช้จ่ายสูงขึ้น (หน้า 57)

          ปัจจุบันวัตถุดิบในการประกอบอาหารมาจากการซื้อมากขึ้น เพราะมีพ่อค้าและร้านค้านำสินค้ามาขาย (หน้า 60)

          ในปัจจุบันชาวลีซอนอนดึกขึ้นเพราะมีกิจกรรมให้ทำ เช่นการดูโทรทัศน์ แต่ยังคงตื่นในเวลาเดิม (หน้า 64)

          ก่อนหน้านี้ไม่ค่อยพบปัญหาความเครียดแต่เมื่อมีการใช้เงินในชีวิตประจำวันทำให้ปัจจุบันผู้สูงอายุมีความเครียดมากขึ้น ทั้งทางด้านเศรษฐกิจและด้านสังคม (หน้า 65)

          บางครอบครัวที่สามีไม่สามารถหาเลี้ยงครอบครัวได้เพียงพอ ทำให้ภรรยาต้องมีบทบาทช่วยสามีทำงานหาเงินมากขึ้นเช่นการออกรับจ้างในเมือง ซึ่งเป็นการเพิ่มหน้าที่ให้กับผู้หญิงลีซอมากขึ้นและรู้สึกเท่าเทียมกับสามี จนทำให้เกิดการไม่ยอมกันเมื่อทะเลาะเบาะแว้ง (หน้า 67)

          การที่เด็กรุ่นใหม่ต้องออกไปเรียนนอกหมู่บ้าน ทำให้ขาดแรงงานในการทำไร่ เกิดความห่างเหินกันในชุมชน และเกิดการจ้างแรงงานขึ้น (หน้า 69)

          ครอบครัวขยายในสังคมลีซอในปัจจุบันมีการขาดตอนมากขึ้นเพราะสมาชิกบางคนต้องไปทำงานในเมือง (หน้า 73)

          การสร้างบ้านมีการเปลี่ยนไปโดยใช้ปูน ไม้ กระเบื้องและอิฐตามแบบคนพื้นราบมากขึ้น ทำให้บ้านแข็งแรงมากขึ้น มีสิ่งอำนวยความสะดวกในบ้านมากขึ้นเพื่อบ่งบอกฐานะ (หน้า 75)

          มีการเซ่นไหว้ผีน้อยลงเนื่องจากความยากจนและการที่ต้องออกไปทำงานที่อื่น (หน้า 85)

ไม่มีข้อมูล

1. ภาพแสดงแผนที่ตำบลสบป่อง อำเภอปางมะผ้า จังหวัดแม่ฮ่องสอน
2. ภาพแสดงอำเภอปางมะผ้า จังหวัดแม่ฮ่องสอน
3. ภาพแสดงการแต่งกายของชาวลีซอ
4. ภาพแสดงการอาบน้ำในบริเวณที่อาบน้ำสาธารณะของหมู่บ้าน
5. ภาพผู้สูงอายุที่ยังทำไร่อยู่ และผู้สูงอายุที่ทำหน้าที่เลี้ยงหลาน
6. ภาพแสดงการพบปะพูดคุยระหว่างผู้สูงอายุกับสมาชิกคนอื่นในชุมชน
7. ภาพหิ้งบูชาบรรพชนกลางบ้าน
8. ภาพแสดงลักษณะบ้านของชาวลีซอ
9. แผนผังบ้านของชาวลีซอ
10. ภาพแสดงการเต้นรำของชาวลีซอในประเพณีปีใหม่
11. ภาพแสดงการทำนายกระดูกไก่โดยหมอผี
12. ภาพแสดงสาลาหลู่
13. ภาพแสดงภูมิประเทศและการตั้งบ้านเรือน