| |
Princess Maha Chakri Sirindhorn Anthropology Centre
Ethnic Groups Research Database |
|
Record |
 |
 |
| Subject |
ม้ง,การรักษาพยาบาล,หมอพื้นบ้าน,เชียงใหม่ |
| Author |
สุเมธ ทาริยะ |
| Title |
กลุ่มชาติพันธุ์บนพื้นที่สูง การรักษาเยียวยา ผู้คน ชุมชน และสภาพสิ่งแวดล้อม(ม้ง) |
| Document Type |
รายงานการวิจัย |
Original Language of Text |
ภาษาไทย |
| Ethnic Identity |
ม้ง,
|
Language and Linguistic Affiliations |
ม้ง-เมี่ยน |
Location of
Documents |
ห้องสมุดศูนย์มานุษยวิทยาสิรินธร(องค์การมหาชน) |
Total Pages |
12 |
Year |
2545 |
| Source |
สถาบันวิจัยชาวเขา ปีที่ 20 ฉบับที่1/2545 กรมประชาสงเคราห์ กระทรวงแรงงานและสวัสดิการสังคม |
| Abstract |
ม้ง มีระบบความเชื่อในอำนาจเหนือธรรมชาติที่เกี่ยวข้องกับวิญญาณ มีหมอผีในการสื่อสารกับผีหรือเทพ ซึ่งจะได้รับความเชื่อถือจากชาวบ้าน กระบวนการรักษาจะมีการใช้ทั้งยาสมุนไพรและคาถาอาคม สมาชิกในครอบครัวจะมีส่วนร่วมในการรักษาทุกขั้นตอน รูปภาพได้ปรากฏอยู่ในส่วนต่างๆ ของบทความ แต่ไม่ได้ระบุชื่อภาพ โดยเป็นภาพวิถีชีวิตของชาวเขาเผ่าต่างๆ ประกอบด้วย หน้าที่ 35-37, 39, 43, 47-51, 54-55 |
|
| Focus |
กระบวนการรักษาพยาบาลแบบพื้นบ้านของกลุ่มชาติพันธ์บนที่สูง ที่มีความเกี่ยวข้องกับระบบนิเวศวิทยา |
|
| Ethnic Group in the Focus |
ม้ง ซึ่งทั่วไปเรียกกันว่า "แม้ว" แต่เรียกตัวเองว่า "ม้ง" มี 3 กลุ่มย่อยคือ 1. ม้งดำหรือม้งน้ำเงินที่เรียกตัวเองว่า "ม้งจั๊ว" 2. ม้งขาวที่เรียกตัวเองว่า "ฮม้งเด๊อว" และ "ฮม้งก่วมบ๊า" (หน้า 36) |
|
| Language and Linguistic Affiliations |
ม้ง จัดอยู่ใน กลุ่มตระกูลภาษาจีน-ธิเบต (Sino-Tibetan) (หน้า 36) |
|
| Study Period (Data Collection) |
|
| History of the Group and Community |
ม้ง มีถิ่นกำเนิดอยู่ที่ราบสูงไซบีเรียและมองโกเลีย เมื่อ 2,000 ปีก่อนคริสตกาลได้อพยพหนีความหนาวเย็นสู่ประเทศจีนในแถบลุ่มแม่น้ำฮวงโห แต่ถูกชาวจีนรุกรานจึงถอยร่นลงมาในประเทศเวียดนาม ลาว และไทยเมื่อ 60 ปีที่ผ่านมา (หน้า 36-37) |
|
| Demography |
ม้ง ปัจจุบันกระจายตัวอยู่ในพื้นที่ 13 จังหวัด คือ กำแพงเพชร เชียงราย เชียงใหม่ ตาก น่าน พิษณุโลก เพชรบูรณ์ พะเยา แพร่ แม่อ่องสอน ลำปาง สุโขทัย เลย มี 235 หมู่บ้าน 15,238 หลังคาเรือน ประชากร 122,768 คน คิดเป็นร้อยละ 16.35 ของประชากรชาวเขาทั้งหมด (หน้า 38) |
|
| Economy |
ม้ง เดิมมีการปลูกฝิ่น ข้าวโพด ข้าว ซึ่งเป็นการทำไร่เลื่อนลอย ต่อมาเมื่อมีโครงการพัฒนาของรัฐและปัจจัยภายนอกม้งจึงเปลี่ยนมาปลูกไม้ผล ไม้ยืนต้น และพืชไร่ พืชล้มลุก บางส่วนกลายเป็นพ่อค้า ข้าราชการ และพนักงานองค์กรต่างๆ (หน้า 38) |
|
| Social Organization |
ม้ง หนึ่งหลังคาเรือนจะมีสมาชิกหลายครอบครัว ภรรยาจะต้องไปอยู่รวมกับครอบครัวพ่อแม่สามี มีลักษณะเป็น "ครอบครัวขยาย" มีความสัมพันธ์กันในลักษณะเครือญาติ ผู้อาวุโสชายจะเป็นหัวหน้าครัวเรือน สืบสายโลหิตทางฝ่ายบิดา (Patrilineal) ในระดับสังคมมีการสัมพันธ์แบบแซ่ตระกูลและสายตระกูลเครือญาติ ผู้เป็นหัวหน้าหมู่บ้านจะได้รับการสนับสนุนจากสมาชิกแซ่ตระกูลที่มากกว่า มีการห้ามแต่งงานระหว่างเครือญาติแซ่ตระกูลเดียวกัน ม้งจึงมีการจัดระเบียบสังคมโดยอาศัย "ความเป็นเครือญาติ" (หน้า 37-38) |
|
| Belief System |
ม้ง มีความเชื่อในอำนาจเหนือธรรมชาติ ที่ศักดิ์สิทธิที่เป็นวิญาณบรรพบุรุษ ที่เรียกว่า "การนับถือผี" และความเชื่อเรือง "ขวัญ" โดยมี "หมอผี" ประกอบพิธีกรรมบูชาผีดีให้ปกป้องรักษา และบูชาผีร้ายไม่ให้มาทำร้าย หมอผีมี 2 ประเภทคือ 1. "หมอผีเข้าทรง" เป็นผู้ที่ผีดีหรือสิ่งศักดิ์สิทธิ์คัดเลือกหรือ "ฟ้าสั่งให้เป็น" ไม่ใช่ความต้องการตนเอง 2. "หมอผีเรียน" เกิดจากความต้องการและตั้งใจของตนเอง เล่าเรียนจากบรรบุรุพหรือหมอผีคนก่อน โดยต้องมีความอดทนในการศึกษาเป็นอย่างมาก หมอทั้ง 2 ประเภทจะทำหิ้งผีไว้ในบ้าน และห้ามปฏิเสธผู้ป่วย (หน้า 38-39) |
|
| Education and Socialization |
|
| Health and Medicine |
ม้ง นอกจากหมอผีผู้ทำพิธีบูชาผีแล้ว ยังมีหมอพื้นบ้านอีก 3 ประเภทคือ 1. หมอยาสมุนไพร เกิดจากความสนใจส่วนตัว เป็นผู้มีความละเอียดรอบคอบ ใจเย็น เข้มแข็ง อดทน เมตตา รักษาความลับคนไข้ ห้ามเรียกค่ารักษาเกินราคาที่ครูกำหนด 2. หมอคาถา ใช้คาถาอาคมในการรักษาผู้ป่วย ซึ่งเป็นคาถาเกี่ยวกับการเชื่อม ประสานกระดูก มีการถ่ายทอดจากญาติในตระกูล มีข้อห้ามคือ ห้ามดื่มสุราและให้รักษาพรหมจรรย์ 3. หมอตำแย มีหน้าที่คำคลอด สืบทอดความรู้ในกลุ่มสตรี สามารถทำคลอกกันเองได้ในครอบครัว (หน้า 39-40) สาเหตุความเจ็บป่วย ม้งเชื่อว่าความเจ็บป่วยเกิดจาก 2 สาเหตุคือ 1. อำนาจเหนือธรรมชาติ เป็นสิ่งที่เกิดจากการกระทำและความไม่พอใจของสิ่งเหนือธรรมชาติ 1.1 เคราะห์ร้ายหรือการครบรอบนักษัตร ม้งมีการนับชั่วโมง วัน เดือนและปีเป็นสัตว์ดูแลอยู่ 12 ชนิด(นักษัตร) เชื่อว่าผู้ที่มีอายุ 12 ปีขึ้นไป จะเคราะห์ร้ายหนักทุกๆ 12 ปี ต้องทำพิธีสะเดาะห์เคราะห์เสริมดวงชะตา (หน้า 41) 1.2 ผีทำหรือผีแกล้ง ม้งเชื่อว่าผีมีอยู่ทุกแห่ง หากทำให้ผีดีไม่พอใจก็จะหนีไป ไม่ปกป้องคุ้มครอง ต้องทำพิธีขอขมา แต่หากผ่านบริเวณที่ผีร้ายสถิตอยู่ก็จะทำให้ล้มป่วย ต้องทำพิธีเลี้ยงผี (หน้า 41-42) 1.3 ขวัญหาย ม้งเชื่อว่าทุกคนและสัตว์ต่างๆ จะมีขวัญประจำตัว หากเกิดความตกใจกลัวรุนแรงขวัญจะหนีไป จะทำให้เจ็บป่วย (หน้า 42) 1.4 ภูมิพยากรณ์ไม่ดี เกิดจากทำเลที่ตั้งบ้านเรือน ชุมชน ที่ฝังศพบรรพบุรุษไม่ดี (หน้า 42) 1.5 ความสัมพันธ์ของพิ้นดวงชะตา เวลาตกฝากหรือดวงชะตาคู่สมรสไม่สมพงษ์กัน หรือข่มกัน (หน้า 42-43) 2. อำนาจตามธรรมชาติ เป็นความเจ็บป่วยที่เกิดจากะรรมชาติหรือพฤติกรรมส่วนตัว 2.1 ผิดอากาศ เกิดจากอากาศที่เปลี่ยนแปลงตามฤดูกาล (หน้า 43) 2.2 กินของแสลงหรือกินผิด รับประทานอาหารที่ไม่ถูกธาตุหรือสภาพร่างกายของแต่ละคน หรือรับประทานอาหารที่เกิดช่วงเปลี่ยนฤดู (หน้า 43-44) 2.3 ระบบเลือด เลือดลมไม่ดีหรือไม่สมบูรณ์ สตรีมีครรภ์หรือหลังคลอดบุตร หากไม่ระมัดระวัง จะเจ็บป่วยได้ง่าย (หน้า 44) 2.4 เกิดจากเชื้อโรค เช่น มาลาเรีย ไข้จับสั่น ที่มียุงเป็นพาหนะ (หน้า 44) 2.5 อุบัติเหตุ จากความประมาทและไม่ระมัดระวัง (หน้า 44) กระบวนการวินิจฉัยโรค 1. การลงผี(อัวเน้ง) หมอผีเข้าทรงหรือหมอผีเรียนจะประกอบพิธีลงผีสอบถามสาเหตุ วิธีการรักษาความเจ็บป่วย และหมอผู้ที่ให้การรักษา (หน้า 44) 2. การเสี่ยงทาย ใช้เมล็ดถั่วเหลือง และเมล็ดข้าวสารหรือข้าเปลือก นำไปลอยในแก้วมีน้ำ เพื่อเสี่ยงทายหากสาเหตุของโรค วิธีการรักษา และหมอผู้ที่ให้การรักษา (หน้า 44) 3. ญาณสังหรณ์หรือความฝัน หมอผีเข้าทรงหรือหมอผีเรียนจะตั้งจิตอธิฐานให้ผีหรือครูอาจารย์มาเข้าฝัน บอกสาเหตุของโรค วิธีการรักษา และหมอผู้ที่ให้การรักษา (หน้า 44-45) 4. การตรวจจับชีพจร พิจารณาดูการเต้นชีพจร ดูความสมดุลของร่างกาย (หน้า 45) 5. การพิจารณาทำเลที่ตั้งบ้านเรือนหรือชุมชนตามหลักภูมิพยากรณ์ (หน้า 45) วิธีการรักษาพยาบาล 1. การประกอบพิธีกรรมเลี้ยงผีหรือเซ่นไหว้ผี เพื่อขอขมาต่อผีที่ผู้ป่วยล่วงละเมิด โดยจะเซ่นสังเวยหมูหรือไก่ โดยมีหมอผีเป็นผู้ประกอบพิธี (หน้า 45-46) 2. การสะเดาะเคราะห์ เป็นการประกอบพิธีกรรมสืบชะตาเพื่อแก้กรรมเสริมดวงชะตา หากสาเหตุมาจากภูมิพยากรณ์ก็จะปรับปรุงบ้านเรือนหรือหลุมฝังศพบรรพบุรุษให้ถูกต้อง (หน้า 46) 3. ยาสมุนไพร จะเป็นตัวปรับธาตุทั้ง 4 ในร่างกายให้สมดุล มีทั้งชนิดรับประทาน ประคบ และรม (หน้า 46) 4. เวทมนตร์คาถา เป็นการรักษาหรือข่มด้วยเวทมนตร์คาถา (หน้า 46) 5. วีธีการผสมผสาน โรคบางชนิด บางอาการจะต้องใช้หลายวิธีในการรักษา (หน้า 46) ซึ่งนอกจากหมอพื้นบ้านแล้ว สมาชิกในครอบครัวและชุมชนจะมีส่วนร่วมในการรักษาทุกขั้นตอน (หน้า 47) การดูแลในระยะพักฟื้น สมาชิกในครอบครัวและชุมชนจะมีส่วนร่วมในการดูแลผู้ป่วยอย่างใกล้ชิด (หน้า 48) |
|
| Art and Crafts (including Clothing Costume) |
|
| Ethnicity (Ethnic Identity, Boundaries and Ethnic Relation) |
|
| Social Cultural and Identity Change |
ม้ง การที่ม้งเปลี่ยนระบบการผลิตเป็นการปลูกพืชเชิงพาณิชย์ทำให้เกิดหนี้สินและพันธะสัญญาโดยอำนาจภายนอก คนรุ่นใหม่ห่างไกลภูมิปัญญาท้องถิ่นที่เกี่ยวข้องกับระบบนิเวศวทยา เกิดการรุกป่าอนุรักษ์ของชุมชน จึงมีการปรับประยุกต์ภูมิปัญญาท้องถิ่นเกี่ยวกับการรักษาพยาบาล และความเชื่อพิธีกรรม โดยเฉพาะการอนุรักษ์ป่า (หน้า 48-57) |
|
|
ค้นหาแบบละเอียด
