โพสเมื่อวันที่ 08 ต.ค. 2563 น. 

อินโฟกราฟฟิก (infographic) ชุด นักสะสมเมล็ดพันธุ์แห่งขุนเขา 

     แคร่เหนือเตาไฟ ภูมิปัญญาการเก็บรักษาเมล็ดพันธุ์
     นอกเหนือจากยุ้งข้าวที่อยู่บริเวณไม่ไกลจากเรือนที่ทำหน้าที่เป็นแหล่งสะสมอาหาร เครื่องปรุง และเมล็ดพันธุ์โดยทั่วไปแล้ว ยังมีอีกแหล่งหนึ่งทำหน้าที่เก็บรักษาเมล็ดพันธุ์ไว้อย่างดีเช่นกัน “แคร่เหนือเตาไฟ” ภูมิปัญญาการเก็บรักษาเมล็ดพันธุ์
     เมื่อมองเข้าไปเราจะเห็นความหลากหลายที่ซุกซ่อนอยู่ ห้องครัวของกะเหรี่ยงถูกออกแบบมาให้เหมาะสมสำหรับการเก็บรักษาพันธุ์พืช กล่าวคือโครงสร้างหลักทำด้วยไม้ ไม้ไผ่สับฝาก หลังคามุงด้วยใบตองตึง หญ้าคาหรือใบหวาย กลางห้องมีเตาไฟสำหรับหุงต้มอาหารลักษณะเป็นเหลี่ยม มีเสาตั้งอยู่แต่ละมุม และมีแคร่เป็นชั้นวางของบนเตาไฟ 2-3 ชั้นด้วยกัน
     ชั้นแรกมีไว้สำหรับตากข้าวเปลือกให้แห้ง สำหรับตำข้าวเปลือกในวันรุ่งขึ้นหรือตากห่อถั่วเน่าให้แห้ง ทั้งยังเป็นที่เก็บถนอมอาหาร เนื้อ ปลา รมควันแห้ง เครื่องเทศ เป็นต้น
     ชั้นที่สองมีไว้สำหรับเก็บรักษาพันธุ์พืชเป็นส่วนใหญ่ เช่น พริกกะเหรี่ยง ข้าวโพด โดยอาจเก็บเมล็ดในภาชนะต่างๆ เก็บทั้งฝักหรือช่อของเมล็ด นอกจากนี้ยังเก็บสัมภาระต่างๆ ไม่ว่าจะเป็นอุปกรณ์เครื่องครัวต่างๆ หรืออุปกรณ์การเกษตรบางส่วน เช่น ดอกด้ามมีด ด้ามค้อน
     ชั้นที่สามจะเก็บอุปกรณ์ทำการเกษตรมากกว่า เช่น เสื่อตีข้าว ใบพัดข้าว เป็นต้น และบางครั้งยังเก็บรักษาสมุนไพรบางชนิดไว้ด้วย
     สาเหตุที่ต้องเก็บรักษาพันธุ์พืชในห้องครัวเพราะเป็นห้องที่มีไออุ่นจากเตาไฟตลอด ฉะนั้นสัตว์ต่างๆ เช่น มอด หนู และแมลงต่างๆ จึงไม่สามารถเข้ามากินหรือทำลายเมล็ดพันธุ์ได้ อีกทั้งห้องครัวเป็นห้องที่ไม่ชื้น เมล็ดพันธุ์ที่เก็บรักษาจะไม่ขึ้นรา พร้อมปลูกกับข้าวไร่หมุนเวียนปีถัดไป     

     เชื่อมโยงพิธีกรรม
     พิธีกินข้าวใหม่ นอกจากจะนำข้าวมาทำพิธี เพื่อยกย่องและให้คุณค่าข้าวว่าเป็นของสูงแล้ว ยังมีการนำอุปกรณ์ในครัว เช่น เตาไฟ หม้อหุงข้าว ครกตำข้าว ถังข้าวสาร รวมถึงแคร่เหนือเตาไฟ (เสอะ กิ๊ เต่อ) มาทำพิธีด้วยเช่นกัน โดยอุปกรณ์ทุกชิ้นจะถูกมัดรวมกันด้วยเถาวัลย์ชนิดหนึ่ง เรียกว่า “กิ๊ โก่ เด๊าะ” จากนั้นนำอุปกรณ์หรือพืชและสัตว์ที่เป็นของแสดง เช่น ผักขม เผือกมัน กบ เขียด มาต้มรวมกันเป็นแกงป่า เมื่อสุกแล้วนำพืชผักและสัตว์เหล่านี้มาคลุกกับข้าวใหม่ ปั้นเป็นข้าว 8 คำ ซึ่ง 3 คำแรก วางบนเตาไฟ 3 เตา และอธิษฐานต่อเตาว่า “ท่านเป็นแม่เป็นพ่อ ท่านเป็นนักเฝ้าดูแล ทำให้ท่านร้อนหน้าร้อนตาตลอดเวลา ท่านเป็นผู้อดทนอดกลั้น ตอนนี้เราทำพิธีกินข้าวใหม่ เราจะให้ท่านกินเป็นคนแรก” เมื่ออธิษฐานจบ จะนำข้าวอีก 4 คำ ไปวางบนแคร่เหนือเตาไฟ ที่เหลืออีก 1 คำ ให้ผู้เป็นพ่อหรือแม่กิน เพื่อตอกย้ำให้ลูกหลานสำนึกคุณค่าของข้าว และเครื่องมือทุกชิ้น รวมทั้งการยกย่องให้ความเคารพเตาไฟและแคร่หรือชั้นวางของเหนือเตาไฟว่าเป็นสิ่งที่เกี่ยวข้องกับข้าวก่อนที่จะมาถึงคน จึงนับว่าเป็นการให้คุณค่าอย่างสูงต่อสิ่งเหล่านี้