| |
Princess Maha Chakri Sirindhorn Anthropology Centre
Ethnic Groups Research Database |
|
Record |
 |
 |
| Subject |
ไทยใหญ่,เครื่องจักสาน,ภาคเหนือ |
| Author |
จารุวรรณ โรจน์พงศ์เกษม |
| Title |
บทวิเคราะห์ข้อมูลเรื่อง เครื่องจักสานของชาวไทยใหญ่ |
| Document Type |
อื่นๆ |
Original Language of Text |
ภาษาไทย |
| Ethnic Identity |
ไทใหญ่ ไต คนไต,
|
Language and Linguistic Affiliations |
ไท(Tai) |
Location of
Documents |
ห้องสมุดมหาวิทยาลัยเชียงใหม่ |
Total Pages |
82 |
Year |
2534 |
| Source |
รายงานประกอบวิชาสาขาวิชาศิลปะไทย คณะวิจิตรศิลป์ มหาวิทยาลัยเชียงใหม่ |
| Abstract |
เครื่องจักสานของไทยใหญ่ในจังหวัดแม่ฮ่องสอน มีรูปแบบที่ได้รับอิทธิพลจากสภาพแวดล้อมตามธรรมชาติ และลักษณะประชากร คือ กะเหรี่ยงที่อยู่ข้างเคียง โครงสร้างของเครื่องจักสาน มีทั้ง โครงสร้างที่มีลายเป็นตัวบังคับรูปทรง มีทั้งลายขัด และลายทะแยง โครงสร้างที่ใช้วัสดุอื่น หรือวัสดุเดียวกันเสริมให้คงรูป ประกอบขึ้นเป็นส่วนก้น ส่วนกลาง หรือส่วนผนังของภาชนะ และส่วนปาก ที่มีการเก็บริม และเข้าขอบ เครื่องจักสานจะมีลักษณะที่แตกต่างกันออกไปทั้งนี้ขึ้นอยู่กับหน้าที่การใช้สอย และวัสดุ มีทั้งเครื่องจักสานที่ใช้เป็นภาชนะ เครื่องจักสานที่ใช้เป็นเครื่องมือเครื่องใช้ เครื่องจักสานที่ใช้เป็นเครื่องเรือน และปูลาด เครื่องจักสานที่ใช้ในวัฒนธรรมการบริโภค และเครื่องจักสานที่ใช้เป็นเครื่องจับ ดัก ขังสัตว์ สุนทรียภาพหรือคุณค่าทางความงามเกิดจากรูปทรง โครงสร้าง และลวดลายที่สัมพันธ์กัน สุนทรียภาพที่เกิดจากผิวและสีวัสดุ และสุนทรียภาพที่เกิดขึ้นขณะใช้งาน (หน้า 18-82) |
|
| Focus |
วิเคราะห์ลักษณะรูปแบบ รูปทรง โครงสร้าง และลวดลายเครื่องจักสานของไทยใหญ่ และอิทธิพลที่มีต่อรูปแบบเครื่องจักสาน วิเคราะห์หน้าที่ใช้สอยและสุนทรียภาพของเครื่องจักสานของไทยใหญ่ (บทนำ) |
|
| Ethnic Group in the Focus |
ไทยใหญ่ ในจังหวัดแม่ฮ่องสอน ในเขตอำเภอเมือง อำเภอขุนยวม อำเภอแม่ลาน้อย อำเภอแม่สะเรียง อำเภอปาย (บทนำ) |
|
| Language and Linguistic Affiliations |
|
| Study Period (Data Collection) |
เดือนมิถุนายน - กันยายน 2533 (บทนำ) |
|
| History of the Group and Community |
|
| Economy |
ไทยใหญ่ ในจังหวัดแม่ฮ่องสอน ประกอบอาชีพเพาะปลูกพืชไร่เพื่อเลี้ยงตัวเอง เช่น ข้าว ถั่ว กระเทียม (หน้า 11) |
|
| Education and Socialization |
|
| Art and Crafts (including Clothing Costume) |
อิทธิพลที่มีผลต่อลักษณะรูปแบบของไทยใหญ่ ได้แก่ สภาพแวดล้อมตามธรรมชาติ ที่ไทยใหญ่อาศัยอยู่ตามที่ราบแคบ ๆ ระหว่างหุบเขา มีแม่น้ำสายเล็ก ๆ ไหลผ่าน เครื่องจักสานที่ใช้เป็นเครื่องดักสัตว์น้ำ จึงใช้กับน้ำไหล ชายคลอง และที่ตื้น เป็นต้น และอิทธิพลจากทางวัฒนธรรมของประชากร ที่มีการติดต่อค้าขายด้วย เช่นกับกะเหรี่ยง โดยกะเหรี่ยงนำเครื่องจักสานเข้ามาขายในหมู่บ้านไทยใหญ่ จึงมีเครื่องจักสานบางชนิดมีรูปร่างคล้ายกับเครื่องจักสานของไทยภูเขาและกะเหรี่ยง และยังมีเครื่องจักสานที่มีลักษณะเช่นเดียวกับเครื่องจักสานที่ผลิตทั่วไปทางภาคเหนือ (หน้า 10,11,12,16) โครงสร้างของเครื่องจักสาน มี 2 ชนิด ได้แก่ โครงสร้างที่มีลายเป็นตัวบังคับรูปทรง มีทั้งลายขัด และลายทะแยง เป็นโครงสร้างที่ใช้วัสดุอื่น หรือวัสดุเดียวกันเสริมให้คงรูป โครงสร้างของเครื่องจักสานนั้นประกอบด้วย 3 ส่วน ได้แก่ ส่วนก้น ส่วนกลาง หรือส่วนผนังของภาชนะ และส่วนปาก ที่มีการเก็บริม และเข้าขอบ เครื่องจักสานจะมีลักษณะที่แตกต่างกันออกไปทั้งนี้ขึ้นอยู่กับ หน้าที่การใช้สอย ที่มีเครื่องจักสานที่ใช้เป็นภาชนะ สำหรับใส่และเก็บผลผลิตทางการเกษตร เช่น ก๋วย แปม สำหรับใส่และเก็บสิ่งของทั่วไป เช่น ปุง แอ่บ และสำหรับเป็นเครื่องตวง ได้แก่ ควายและก๊อกแป้ เครื่องจักสานที่ใช้เป็นเครื่องมือเครื่องใช้ เช่น ล่ง วี แคนห่มน้ำ เครื่องจักสานที่ใช้เป็นเครื่องเรือนและปูลาด ได้แก่ สาด และอู่ เครื่องจักสานที่ใช้ในวัฒนธรรมการบริโภค เช่น ก่องข้าว ไหนึ่งข้าว และเครื่องจักสานที่ใช้เป็นเครื่องจับ ดัก ขังสัตว์ เช่น ไซ ตุม สุ่มไก่ และวัสดุก็เป็นส่วนที่ทำให้เครื่องจักสานมีลักษณะต่างกัน ลวดลายของเครื่องจักสานที่พบในเขตชนบท จังหวัดแม่ฮ่องสอน มี 2 ลักษณะใหญ่ ได้แก่ ลวดลายที่เกิดจากการสอดขัดกัน ในแบบต่าง ๆ ได้แก่ ลายหนึ่ง ลายขัดแตะ ลายประสุ ลวดลายที่เกิดจากการสอดขัดกันในแนวทะแยง เป็นลายขัดทะแยงที่สานเป็นลายสอง หรือลายสาม ลายเฉลวหรือลายตะเหลว ลายหัวสุ่ม สุนทรียภาพและคุณค่าของเครื่องจักสานนั้นเกิดจากรูปทรง โครงสร้าง และลวดลายที่สัมพันธ์กัน ด้วยรูปทรงที่โค้งมน สร้างความกลมกลืน ลวดลายที่ทำให้เกิดความเชื่อมต่อทางโครงสร้าง ขณะเดียวกันก็ทำให้เกิดความคงทนแข็งแรง สุนทรียภาพที่เกิดจากผิวและสีวัสดุทั้งที่เป็นไปตามธรรมชาติของวัสดุ และการตบแต่งที่เคลือบด้วยรักและการรมควัน และสุนทรียภาพที่เกิดขึ้นขณะใช้งาน ด้วยการออกแบบรูปทรงให้เหมาะสมกับการใช้งาน (หน้า 18-82) |
|
| Ethnicity (Ethnic Identity, Boundaries and Ethnic Relation) |
เครื่องจักสานถูกประดิษฐ์ขึ้นสำหรับการใช้งาน ทั้งสำหรับเป็นภาชนะ เครื่องมือเครื่องใช้ สำหรับเป็นเครื่องเรือนและ ปูลาด สำหรับวัฒนธรรมการบริโภค และสำหรับจับ ดัก ขังสัตว์ เครื่องจักสานเหล่านี้ล้วนแต่เป็นสิ่งจำเป็นและใช้ในชีวิตประจำวัน ดังนั้นเครื่องจักสานจึงสะท้อนให้เห็นวัฒนธรรมท้องถิ่น สภาพความเป็นอยู่ สภาพทางภูมิศาสตร์ สภาพแวดล้อมทางธรรมชาติของท้องถิ่น รวมถึงการประกอบอาชีพ ซึ่งจะต้องแตกต่างกันไปในแต่ละท้องถิ่นและกลุ่มชน เครื่องจักสานของไทยใหญ่ จึงเป็นเอกลักษณ์หนึ่งที่เป็นลักษณะเฉพาะของไทยใหญ่ (หน้า 82) |
|
| Social Cultural and Identity Change |
ไทยใหญ่ได้รับอิทธิพลจากเครื่องจักสานของกะเหรี่ยงในด้านรูปทรงและการใช้สอยอยู่บ้าง เพราะมีกะเหรี่ยงอาศัยอยู่บริเวณใกล้เคียง และมีการติดต่อค้าขายกัน โดยกะเหรี่ยงนำเครื่องจักสานมาจำหน่ายให้กับไทยใหญ่ ส่วนมากเป็นภาชนะที่ใช้สำหรับใส่ผลิตผลทางการเกษตรและสาด ซึ่งเป็นการรับเข้ามาใช้โดยตรง และยังมีการนำเครื่องจักสานของกะเหรี่ยงมาดัดแปลงรูปแบบให้เป็นรูปแบบเฉพาะของตน (หน้า 12) |
|
| Map/Illustration |
ภาพที่ 1 ภาชนะดินเผา พบที่ตำบลบ้านเชียง อำเภอหนองหาร จังหวัดอุดรธานี (หน้า 5) ภาพที่ 2 เครื่องปั้นดินเผาสีเทา ลักษณะคล้ายเครื่องจักสาน (หน้า 6) ภาพที่ 4-5 ภาพจิตรกรรมฝาผนัง วัดพระสิงห์ จังหวัดเชียงใหม่ (หน้า 7) ภาพที่ 6 จิตรกรรมฝาผนังวัดภูมินทร์ จังหวัดน่าน (หน้า 8) ภาพที่ 7 เครื่องจักสานที่ชาวเขาใช้เก็บใบชา (หน้า 13) ภาพที่ 8 แปม ภาชนะที่ไทยใหญ่ใช้เก็บผักแบบเดียวกับที่ชาวเขาใช้เก็บใบชา (หน้า 14) ภาพที่ 9 แสดงรูปร่างของ แปม ของไทยใหญ่ ที่มีขนาดป้อมและเตี้ยกว่า (หน้า 15) ภาพที่ 10 แสดงรูปทรงของ แปม ทรงกระบอก (หน้า 16) ภาพที่ 11 ซ้า (หน้า 19) ภาพที่ 12 ฝาชี (หน้า 20) ภาพที่ 13 น้ำโบย (หน้า 21) ภาพที่ 14 เปี้ยด (หน้า 22) ภาพที่ 15 ซองไก่ (หน้า32) ภาพที่ 16 ก๊อกโขด (หน้า 33) ภาพที่ 17 ก๋วยสัง (หน้า 34) ภาพที่ 18 แปมใส่ปลา (หน้า 35) ภาพที่ 19 สุ่มไก่ (หน้า 36) ภาพที่ 20 ล่ง (หน้า 37) ภาพที่ 21 เปี้ยด ใช้ใส่เมล็ดพืช (หน้า 40) ภาพที่ 22 คุ ภาชนะขนาดใหญ่ ใช้สำหรับนวดข้าว หรือตีข้าวให้หลุดจากรวง(หน้า 41) ภาพที่ 23 ก๋วยตาห่าง คือ เข่งที่สานโปร่งทั้งใบ ใช้ใส่พืชผัก(หน้า 42) ภาพที่ 24 โป่ ใช้ใส่เมล็ดพืช ข้าวเปลือก หรืองา(หน้า 43) ภาพที่ 25 แปม ภาชนะใช้เก็บผัก (หน้า 44) ภาพที่ 26 กับ , แอบ ใช้ใส่สิ่งของ (หน้า 46) ภาพที่ 27 ปุงหลำ ใช้ใส่เสื้อผ้าหรือของใช้สำคัญ เมื่อเดินทาง(หน้า 47) ภาพที่ 28 เปียมพะ ใช้ใส่ของใช้เล็ก ๆ น้อย ๆ เวลาไปไร่นา (หน้า 48) ภาพที่ 29 ซ้า ตะกร้าใช้ใส่ของไปจ่ายตลาด (หน้า 49) ภาพที่ 30 แหย่ง ใช้ใส่สัมภาระเทียมม้า ลา ในสมัยก่อน ปัจจุบันนำมาใช้กับรถจักรยานยนต์ (หน้า 50) ภาพที่ 31 ก๊อกแป้ ใช้ตวงเมล็ดพืข ข้าว ข้าวเปลือก (หน้า 51) ภาพที่ 32 เป๊าะหีควาย บุ้งกี๋ ใช้ตัก โกยดิน หิน ทราย (หน้า 52) ภาพที่ 33 แคนห่มน้ำ ใช้ปิดโอ่ง ถังน้ำ(หน้า 53) ภาพที่ 34 ยู ไม้กวาด ทำจากต้นยู (หน้า 54) ภาพที่ 35 แปมมีด ฝักมีดหรือปอกมีด (หน้า 55) ภาพที่ 36 ล่ง ตะแกรง ใช้ร่อนเปลือกกระเทียม (หน้า 56) ภาพที่ 38 วี ใช้พัดเศษหญ้า ฟาง หรือขี้รีบออกจากข้าว (หน้า 57) ภาพที่ 39 น้ำโบย ใช้สำหรับตักน้ำรดผัก (หน้า 58) ภาพที่ 41 สาด เสื่อ ใช้ปูรองนั่ง นอน(หน้า 59) ภาพที่ 42 อู่ เป็นเปลนอนสำหรับเด็ก (หน้า 59) ภาพที่ 43 ซ้าหวด ใช้ใส่ข้าวเหนียวหลังจากแช่น้ำ เพื่อให้สะเด็ดน้ำ (หน้า 60) ภาพที่ 44 เตี๊ยบข้าว ใช้ผึ่งข้าวเหนียวขณะร้อนให้เย็น (หน้า 61) ภาพที่ 45 ก่องข้าว ใช้ใส่ข้าวเหนียว (หน้า 61) ภาพที่ 46 ไหนึ่งข้าว ใช้นึ่งข้าวเหนียว (หน้า 62) ภาพที่ 47 ก๊อกโขด ใช้ตักเส้นขนมจีน(หน้า 63 ) ภาพที่ 48 ไม่ทราบชื่อ ใช้สำหรับใส่เกลือ , น้ำ (หน้า 64) ภาพที่ 49 ขันข้าว เป็นที่วางกับข้าวเหมือนกระด้ง (หน้า 65) ภาพที่ 50 ไซ เครื่องจับ ดักสัตว์น้ำ (หน้า 66) ภาพที่ 51 แซะปลา ใช้สำหรับช้อนจับปลา (หน้า 67) ภาพที่ 52 ข้อง ใช้ใส่สัตว์น้ำ (หน้า 67) ภาพที่ 53 ตุม เครื่องมือดักปลา (หน้า 68) ภาพที่ 54 ซองไก่ ใช้ใส่ไก่ต่อเวลาเข้าป่า (หน้า 69) ภาพที่ 55 สุ่มไก่ เป็นที่นอนสำหรับไก่ (หน้า 69) ภาพที่ 56 สุ่มไก่ ใช้ขังไก่ที่เลี้ยงไว้ให้อยู่ในบริเวณจำกัดชั่วคราว (หน้า 70) ภาพที่ 57 ลักษณะรูปทรง โครงสร้าง ลวดลายและสีสันของวัสดุที่มีความกลมกลืน ลงตัวของแปมข้อง (หน้า 76) ภาพที่ 58 ซ้า ที่ตบแต่งผิววัสดุด้วยการทาสีตอกให้เป็นสีดำด้วยใส้ของถ่านไฟฉายที่ทุบละเอียด (หน้า 77) ภาพที่ 59 การทาเคลือบผิวภาชนะด้วยรัก (หน้า 78) ภาพที่ 60 การรมควันเครื่องมือหาปลา (หน้า 79) ภาพที่ 61 สุนทรียภาพที่เกิดขณะใช้งาน แปมเอว ที่ต้องผูกเอวเมื่อใช้ใส่สิ่งของส่วนตัวไปไร่นา (หน้า 80) ภาพที่ 62-63 ลักษณะของเตาสามเส้า ที่ไทยใหญ่ใช้ประกอบอาหารและตะแกรงสานด้วยไม้ไผ่เป็นชั้นลอย สำหรับแขวนอาหารและเก็บเครื่องจักสาน (หน้า81) |
|
|
ค้นหาแบบละเอียด
