| |
Princess Maha Chakri Sirindhorn Anthropology Centre
Ethnic Groups Research Database |
|
Record |
 |
 |
| Subject |
ยอง,พืชสมุนไพร,ป่าชุมชน,ลำพูน |
| Author |
พวงผกา สุทธิกูล |
| Title |
การใช้ประโยชน์จากพืชสมุนไพรในบางบริเวณของป่าชุมชนทุ่งยาว ตำบลศรีบัวบาน อำเภอเมือง จังหวัดลำพูน |
| Document Type |
วิทยานิพนธ์ |
Original Language of Text |
ภาษาไทย |
| Ethnic Identity |
ยอง คนยอง ชาวยอง ไทยอง ขงเมืองยอง จาวยอง,
|
Language and Linguistic Affiliations |
ไท(Tai) |
Location of
Documents |
ห้องสมุดศูนย์มานุษยวิทยาสิรินธร |
Total Pages |
103 |
Year |
2545 |
| Source |
หลักสูตรวิทยาศาสตรบัณฑิต สาขาวิชาชีววิทยา ภาควิชาชีววิทยา คณะวิทยาศาสตร์ มหาวิทยาลัยเชียงใหม่ |
| Abstract |
การศึกษาพันธุ์ไม้ที่ชาวบ้านในบางบริเวณของป่าชุมชนทุ่งยาว ตำบลศรีบัวบาน อำเภอเมือง จังหวัดลำพูน สำรวจพบพืชที่นำมาใช้เป็นยาสมุนไพร 38 ชนิด จัดอยู่ใน 22 วงศ์ 32 สกุล จัดจำแนกยาสมุนไพรตามสรรพคุณเป็น 5 กลุ่มใหญ่คือ ยาใช้ภายนอก 8 ชนิดเกี่ยวกับทางเดินอาหารและอวัยวะภายใน 14 ชนิด แก้ไข้และแก้ปวดเมื่อย 8 ชนิด เครื่องสำอาง 4 ชนิดและอื่นๆ อีก 4 ชนิด ตัวอย่างพืชสมุนไพรที่น่าสนใจ เช่น ผักลิดไม้ (Oroxylum indicum Vent.) ใช้ส่วนเปลือกลำต้น ขูดใส่เกลือ นำมะนาวที่ฝานแล้วมาจิ้มกินแก้ไข้มาลาเรีย หญ้าดูดเน่า (Sida rhombifolia Linn.) ใช้ใบขยี้พอกบนแผลที่เป็นหนองหรือพอกบนสิวที่อักเสบ ทำให้แผลและหัวสิวแห้ง เหมิดกี (Memecylon Pleberjum Kurz.) นำน้ำยางที่เกิดจากการนำส่วนลำต้นมาเผาแล้วเอาแผ่นไม้มาอังไอไว้ เรียกส่วนน้ำยางว่า "จีไม้" นำมาถูฟัน ทำให้ฟันแข็งแรงไม่หลุดร่วงง่าย เป็นต้น |
|
| Focus |
ศึกษาและรวบรวมข้อมูลการใช้พืชสมุนไพรในบางบริเวณของป่าชุมชนทุ่งยาว ตำบลศรีบัวบาน อำเภอเมือง จังหวัดลำพูน เป็นการศึกษาพันธุ์ไม้ที่ชาวบ้านนำมาใช้ประโยชน์เพื่อเป็นยาสมุนไพรพื้นบ้าน เพื่อเป็นข้อมูลในการอนุรักษ์และประยุกต์ใช้ต่อไป |
|
| Ethnic Group in the Focus |
|
| Language and Linguistic Affiliations |
|
| Study Period (Data Collection) |
|
| History of the Group and Community |
ประวัติศาสตร์ของเมืองยอง เมืองลำพูนก็เหมือนกับเมืองอื่นๆ ในดินแดนแถบนี้ที่มีการเดินทางเคลื่อนย้ายของผู้คนด้วยเหตุผลต่างๆ ตามยุคสมัย กลุ่มคนยองถูกกวาดต้อนมาจากเมืองยองซึ่งอยู่ทางทิศตะวันออกของแม่น้ำสาละวิน ปัจจุบันอยู่ในรัฐฉานฝ่ายตะวันออกของพม่า การเคลื่อนย้ายของผู้คนจากเมืองยองเข้ามาตั้งถิ่นฐานในล้านนา เกิดขึ้นตั้งแต่สมัยพระเจ้าติโลกราช แห่งราชวงศ์มังราย และการเคลื่อนย้ายครั้งสำคัญที่สุดเกิดขึ้นในสมัยพระเจ้ากาวิละ ในปี พ.ศ.2348 ที่ได้ดำเนินนโยบายรวบรวมผู้คนจากหัวเมืองต่างๆ ทางตอนบนเพื่อฟื้นฟูเมืองเชียงใหม่และเมืองลำพูน (หน้า 3)
ประมาณ พ.ศ.2458 มีชาวบ้านจากบ้านสันคะยอมและบ้านป่าตึง ตำบลป่าสัก ซึ่งอยู่ทางทิศตะวันตกของหมู่บ้าน ประมาณ 5-6 ครอบครัว เนื่องจากอพยพหนีความแห้งแล้งประกอบกับการแย่งที่ดินเพื่อประกอบอาชีพ เข้ามาตั้งรกรากในเขตป่าต้นน้ำแม่สาร ต่อมาได้มีผู้อพยพเข้ามามากขึ้น มีการบุกเบิกที่ดินเพื่อการเกษตร ในปี พ.ศ.2466 ผู้นำชุมชนคนแรกคือ พ่อหลวงเครื่อง พยัคฆศักดิ์ ได้นำชาวบ้านร่วมมือกันสร้างระบบเหมืองฝายเพื่อนำน้ำเข้าสู่ที่นา บริเวณที่ตั้งเหมืองฝายมีสภาพป่า เป็นป่าเบญจพรรณผสมกับป่าดิบแล้ง มีต้นไม้เด่นคือ สักและตะเคียน และมีน้ำซับไหลออกมาตลอดเวลา ชาวบ้านจึงเรียกป่าแห่งนี้ว่า "ป่าน้ำจำ" (หน้า 7 - 8) |
|
| Settlement Pattern |
ด้านทิศเหนือของหมู่บ้านจะมีหอผี (หน้า 5) |
|
| Demography |
บ้านทุ่งยาว พ.ศ.2542 มีครัวเรือนทั้งหมด 286 ครัวเรือน ประชากร 1,044 คน เป็นชาย 490 คน เป็นหญิง 554 คน (หน้า 7) |
|
| Economy |
การผลิตสิ่งของต่างๆ ในหมู่บ้านยังคงเป็นแบบเลี้ยงตนเอง เช่น การเกษตรและงานหัตถกรรมต่างๆ (หน้า 5) ประชากรบ้านทุ่งยาวส่วนใหญ่มีรายได้นอกภาคเกษตรกรรมที่มาจากการรับจ้างทั้งในและนอกนิคมอุตสาหกรรม เกษตรกรรม ค้าขายและรับราชการ รายได้โดยเฉลี่ย 30,480 บาท/ครอบครัว/ปี โดยรายได้จากภาคเกษตรกรรม มาจากการทำสวน มีการปลูกพืชไว้กินเองและเก็บหาของป่าเพื่อบริโภคในครัวเรือนและจำหน่าย (หน้า 7) |
|
| Social Organization |
ชาวบ้านทุ่งยาวเป็นกลุ่มที่มีวิถีชีวิตผูกพันกับธรรมชาติและป่า (หน้า 1)
สภาพสังคมในหมู่บ้านยองเป็นความสัมพันธ์แบบเครือญาติหรือนับถือผีเดียวกัน (หน้า 5) |
|
| Belief System |
ด้วยเหตุที่การเคลื่อนย้ายเข้ามาตั้งถิ่นฐานในเมืองลำพูนของกลุ่มยองเป็นการยกเข้ามาทั้งโครงสร้างของสังคม คนยองจึงยังคงยึดมั่นและรักษาลักษณะทางสังคมและวัฒนธรรม เช่น ภาษาพูด การบูชาผีเมือง ความเชื่อและการเซ่นสรวงในวิญญาณบรรพบุรุษผสมผสานควบคู่กับการนับถือพระพุทธศาสนา (หน้า 3)
ประมาณเดือนเมษายนของทุกปีจะมีการเซ่นสรวงเลี้ยงผีเมืองยองด้วยเนื้อควายดำสด พร้อมกับเครื่องเซ่นไหว้อื่นๆ มีการเก็บรวบรวมเงินเพื่อนำไปใช้ในการประกอบพิธีกรรม (หน้า 5) |
|
| Education and Socialization |
การใช้ประโยชน์จากยาสมุนไพรของชาวบ้าน มีการถ่ายทอดความรู้มาตั้งแต่บรรพบุรุษโดยการถ่ายทอดความรู้ให้กับผู้ที่สนใจในแต่ละรุ่น โดยอาจได้รับความรู้จากบิดา มารดา เครือญาติและหมอพื้นบ้านซึ่งส่วนใหญ่เป็นผู้สูงอายุในรูปของตำรายาหรือโดยวิธีการจำจากคำบอกเล่าและนำไปปฏิบัติจริง (หน้า 1-2) |
|
| Health and Medicine |
จากการสำรวจในบางบริเวณของป่าชุมชนทุ่งยาว ตำบลศรีบัวบาน อำเภอเมือง จังหวัดลำพูนพบพืชสมุนไพรที่ชาวบ้านนำมาใช้ประโยชน์ทั้งหมด 38 ชนิด จัดอยู่ใน 32 สกุล 22 วงศ์ โดยจัดจำแนกพืชสมุนไพรตามสรรพคุณเป็น 5 กลุ่มใหญ่คือ
พืชที่ใช้เป็นยาใช้ภายนอก ได้แก่ พืชที่มีสรรพคุณในการรักษาแผลสด แผลเรื้อรัง ผื่นคัน เช่น ต้นน้อยหน่า เปล้าตองแตก เอื้องหมายนา สาบเสือ เต็ง หญ้าขัดมอญผักดีดและมะขาม
พืชสมุนไพรที่มีสรรพคุณเป็นยาเกี่ยวกับทางเดินอาหารและอวัยวะภายใน ได้แก่ พืชสมุนไพรที่มีสรรพคุณเป็นยาระบาย แก้นิ่ว ขับปัสสาวะ แก้ริดสีดวงทวาร และเป็นยาที่ใช้หลังคลอด เช่น ต้นคูน (ราชพฤกษ์) ขี้เหล็ก ตำลึง เครืออ่อน เปล้าหลวง และฮากเหลือง
พืชที่ใช้เป็นยาแก้ไอและแก้ปวดเมื่อย ได้แก่ พืชสมุนไพรที่มีสรรพคุณเป็นยารักษาอาการปวดเมื่อย ร้อนใน เป็นไข้ รวมถึงเป็นยาชูกำลัง เช่น ต้นก้างปลา โด่ไม่รู้ล้ม กะตังใบ ไมยราบ เพกา ลูกใสต้ใบและมะแว้งเครือ เป็นต้น
พืชที่ใช้เป็นเครื่องสำอาง ได้แก่พืชสมุนไพรที่มีสรรพคุณในการรักษาหน้าให้ขาวนวลหรือทำให้เส้นผมดกดำ เป็นต้น เช่น ต้นพันงู ตะมองคอง กระแจะจันทน์และงา
พืชสมุนไพรที่มีสรรพคุณอื่น เช่น ต้นปิ้ง กิ่งและใบช่วยฆ่าพยาธิ จันขาง เปลือกอ่อนข้างในลำต้นช่วยแก้ร้อนในหรือนำไปเข้ายารักษาโรคขางซางหรือตานขโมย รางจืด ช่วยแก้พิษตกค้าง พิษจากสารเคมี รักษาโรคเบาหวาน แก้อาการเมาค้างและเถาช่วยให้สุนัขที่ถูกงูกัดไม่ตาย (หน้า 18-22) |
|
| Art and Crafts (including Clothing Costume) |
|
| Ethnicity (Ethnic Identity, Boundaries and Ethnic Relation) |
|
| Social Cultural and Identity Change |
|
| Map/Illustration |
ตาราง
- พืชสมุนไพรที่มีสรรพคุณเป็นยาใช้ภายนอก(19)
- พืชสมุนไพรที่มีสรรพคุณเป็นยาเกี่ยวกับทางเดินอาหารและอวัยวะภายใน(19)
- พืชสมุนไพรที่มีสรรพคุณแก้ไข้และแก้ปวดเมื่อย(21)
- พืชสมุนไพรที่ใช้เป็นเครื่องสำอาง(22)
- พืชสมุนไพรที่มีสรรพคุณอื่นๆ (22)
ภาพ
- ที่ตั้งเมืองยองและเมืองต่างๆ ที่อยู่ระหว่างแม่น้ำสาละวินและแม่น้ำโขง(4)
- แผนภาพป่าชุมชนทุ่งยาวและหมู่บ้านทุ่งยาว กำหนดบริเวณที่ทำการศึกษา(15) |
|
|
ค้นหาแบบละเอียด
