งานวิจัยชิ้นนี้มุ่งศึกษาพิธีกรรมการฟ้อนสะเอิงของไทยกูย บ้านกระแซงใหญ่ ตำบลกระแซง อำเภอกันทรลักษณ์ จังหวัดศรีสะเกษ เพื่อศึกษารูปแบบ สัญลักษณ์ความเชื่อ และบทบาทของพิธีกรรม โดยใช้วิธีวิจัยเชิงคุณภาพโดยเก็บข้อมูลในพื้นที่ชุมชน และสังเกตอย่างมีส่วนร่วมในพิธีกรรม ตลอดจนการสัมภาษณ์ผู้ให้ข้อมูลสำคัญ ผลการวิจัยพบว่า ไทยกูยบ้านกระแซงใหญ่มีจักรวาลความเชื่อแบบพราหมณ์ - พุทธ - ผี ความเชื่อเกี่ยวกับผีบรรพบุรุษเป็นรากฐานความเชื่อที่นำไปสู่กระบวนการประกอบพิธีกรรม ความหมายทางวัฒนธรรมของพิธีกรรมฟ้อนสะเอิงจึงเป็นกระบวนการที่สืบเนื่องสัมพันธ์กันในบริบทของไทยกูย พิธีกรรมการฟ้อนสะเอิงเป็นพิธีกรรมที่ไทยกูยเข้าทรงผีฟ้าหรือผีสะเอิงเพื่อรักษาอาการเจ็บป่วยที่ไม่สามารถรักษาให้หายเป็นปกติด้วยการแพทย์แผนปัจจุบัน และเมื่อหายจากอาการเจ็บป่วยต้องทำการเข้าทรงเพื่อสักการะขอบคุณผีสะเอิง บทบาทของพิธีกรรมนั้น ผู้วิจัยพบว่ามีบทบาทที่สำคัญ 3 ประการต่อสังคมชาวไทยกูยคือ บทบาทในการควบคุมทางสังคม บทบาทในการสร้างความสัมพันธ์ของกลุ่มคนในสังคม และสร้างกำลังใจในการดำรงชีวิต (หน้า 1)

ศึกษาพิธีกรรมการฟ้อนสะเอิงของไทยกูย บ้านกระแซงใหญ่ ตำบลกระแซง อำเภอกันทรลักษณ์ จังหวัดศรีสะเกษ ในประเด็นเกี่ยวกับรูปแบบ สัญลักษณ์ความเชื่อ และบทบาทของพิธีกรรม (หน้า 1)

ไม่มี

กูย หรือ โกย กวย หรือ ส่วยบ้านกระแซงใหญ่ ตำบลกระแซง อำเภอกันทรลักษณ์ จังหวัดศรีสะเกษ

พูดภาษาส่วย (หน้า 3) แต่ในพิธีกรรมมีการใช้ภาษาอีสานในบางตอน

ไม่มีข้อมูล

กลุ่มชาติพันธุ์กูย โกย กวยหรือส่วย เป็นกลุ่มชาติพันธุ์ที่อพยพมาจากแขวงอัตตะปือแสนปาง ประเทศสาธารณรัฐประชาธิปไตยประชาชนลาว เข้ามาเป็นชนกลุ่มน้อยในประเทศไทยตั้งแต่สมัยสมเด็จพระนารายณ์มหาราช (พ.ศ.2199 - 2231) จนปลายของสมัยกรุงศรีอยุธยาถึงกรุงธนบุรี (หน้า 3)

ไม่มีข้อมูล

ไม่มีข้อมูล

ส่วนใหญ่ประกอบอาชีพเกษตรกรรม (หน้า 3)

ไม่มีข้อมูล

ไม่มีข้อมูล

จากงานวิจัยรูปแบบการฟ้อนสะเอิงมี 2 รูปแบบคือ การฟ้อนเพื่อรักษาโรคและการฟ้อนเพื่อสักการะผีสะเอิงหรือการลงข่วง การฟ้อนเพื่อรักษาโรคเป็นการฟ้อนของแม่สะเอิงใหม่ หมายถึง การประกอบพิธีกรรมเข้าทรงผีสะเอิงเป็นครั้งแรกเพื่อรักษาโรคภัยไข้เจ็บ การฟ้อนเพื่อสักการะผีสะเอิงหรือการลงข่วงหมายถึง การฟ้อนเพื่อไหว้ผีสะเอิงประจำปีของแม่สะเอิงเก่า ผู้เป็นแม่สะเอิงแต่ละคนมาร่วมฟ้อนร่วมกัน จุดประสงค์เพื่อแสดงความกตัญญูต่อผีสะเอิงที่เคยรักษาโรคภัยไข้เจ็บให้ และเป็นโอกาสที่จะได้พบปะสังสรรค์ ผ่อนคลายความตึงเครียดในหมู่แม่สะเอิง เป็นการชุมนุมลูกศิษย์ของแม่หมอผู้ทำพิธีให้ ผู้ที่เป็นแม่สะเอิงอาจจะลงข่วงทุกปีหรือตามโอกาสที่ตนเองสะดวก แต่ละคนจะนัดหมายวัน เวลา สถานที่กันเองว่าจะประกอบพิธีบ้านใคร โดยจะจัดงานหมุนเวียนกันแต่ละปีในหมู่เพื่อนบ้านที่เคารพนับถือและถือผีสะเอิงเช่นเดียวกัน (หน้า 4) ความเชื่อของไทยกูยเป็นการผสมผสานความเชื่อระหว่างพราหมณ์ - พุทธ - ผี กูยเรียกความเชื่อในสิ่งที่ตนเองนับถือว่า "ถือ" มีอยู่ 2 อย่างคือ ถือธรรมและถือแถนหรือผี ถือธรรมคือความเชื่อเรื่องบาปบุญคุณโทษทางพุทธศาสนา ถือแถนคือการนับถือผี อมนุษย์กึ่งเทพกึ่งมนุษย์และเทวดา ผีสะเอิงก็คือผีแถนประเภทหนึ่ง ความเชื่อของแต่ละคนได้รับการถ่ายทอดกันมาตามบรรพบุรุษ ทุก 3 เดือนของแต่ละปีไทยกูยต้องเซ่นผีปู่ตา ไทยกูยจะมีศาลผีปู่ตาประจำหมู่บ้าน โดยมีความเชื่อว่าผีปู่ตาเป็นเสาหลักคู่บ้านคู่เมือง สถานที่ตั้งศาลปู่ตาเรียกว่าดุงจั๊ว (ดอนปู่ตา) ไทยกูยจะประกอบพิธีฟ้อนสะเอิงในวันขึ้น 15 ค่ำเดือน 3 ไปจนถึงแรม 15 ค่ำเดือน 5 ผู้ทำหน้าที่ประกอบพิธีกรรมคือแม่หมอ แม่หมอมีไม้ตะพดเป็นสัญลักษณ์แห่งการมีอำนาจเป็นที่ยำเกรงของผีร้าย ผู้ที่ต้องการเข้าทรงผีสะเอิงต้องเชิญแม่สะเอิงที่มีฐานะเป็นอาจารย์หรือแม่หมอมาเป็นผู้ประกอบพิธีกรรม การเป็นแม่หมอแม่สะเอิงต้องก้าวทีละขั้น ขั้นละ 3 ปี แม่หมอมีท้ายโฮงเป็นที่ปรึกษา ท้ายโฮงหมายถึงผู้อาวุโสที่รอบรู้ในระเบียบพิธี ในการลงข่วงแม่สะเอิงต้องขออนุญาตจากท้ายโฮงที่เจ้าภาพเชิญมาโดยการไหว้เพื่อความเป็นสิริมงคลและให้การดำเนินพิธีกรรมเป็นไปด้วยความราบรื่น แม่สะเอิงแต่ละคนต้องเคารพตัวเองและเคารพในความอาวุโสของแต่ละลำดับขั้น ต้องปฏิบัติตามกฎเกณฑ์อย่างเคร่งครัด ไม่เช่นนั้นจะถือว่า "ผิดผี" พิธีกรรมจะเริ่มตั้งแต่พลบค่ำ โดยจะเริ่มตั้งแต่ไหว้ครู บอกกล่าวต่อแม่ธรณี บอกผีบ้านผีเรือน เชิญผีสะเอิงประจำตัวมาเข้าร่าง จากนั้นจะเล่นละครในฉากต่างๆ จนครบรูปแบบพิธีกรรมในช่วง 6 นาฬิกาของเช้าวันใหม่ (หน้า 4 - 6 และดูเนื้อเรื่องและตัวละครในพิธีกรรมได้ในหน้า 7 - 8) จากงานวิจัยพบว่าพิธีกรรมการฟ้อนสะเอิงมีบทบาทต่อสังคมไทยกูยดังนี้ 1. รูปแบบพิธีกรรมเป็นวัฒนธรรมที่กำหนดโดยบริบทสังคม เนื่องจากสังคมไทยกูยเป็นสังคมเกษตรกรรม มีชีวิตผูกพันกับธรรมชาติ ทำให้ไทยกูยมีโลกทัศน์และชีวทัศน์แบบพราหมณ์ - พุทธ - ผี การประกอบพิธีกรรมฟ้อนสะเอิงจึงเกิดขึ้นเพื่อรักษาอาการเจ็บป่วยและสร้างความมั่นใจในการดำรงชีวิต 2. สัญลักษณ์ในพิธีกรรมเป็นความเชื่อแบบพราหมณ์ - พุทธ - ผี เป็นผลมาจากกระบวนการสร้างวัฒนธรรม ในพิธีกรรมมีความเชื่อทั้ง 3 สื่อออกมาเป็นสัญลักษณ์ 3. พิธีกรรมการฟ้อนสะเอิงมีบทบาทต่อสังคมไทยกูย ทั้งในระดับปัจเจกชนเชื่อมโยงไปสู่ระดับชุมชน มีประเด็นดังนี้คือ 3.1 บทบาทการควบคุมทางสังคม ทำให้เกิดบรรทัดฐานของสังคม พร้อมทั้งมีกระบวนการขัดเกลาทางสังคมต่อลูกหลานผ่านพิธีกรรมนี้ 3.2 บทบาทการสร้างพลังใจในการดำเนินชีวิต คนที่เข้าสู่พิธีกรรมฟ้อนสะเอิงหลายคนเจ็บป่วยไปรักษาตามโรงพยาบาลแล้วรักษาไม่หายจึงตัดสินใจประกอบพิธีกรรมฟ้อนสะเอิงเพื่อให้ผีสะเอิงมาช่วยรักษา เมื่อผ่านพิธีกรรมนี้แล้วหลายคนหายจากอาการเจ็บป่วย ปรากฎการณ์นี้สะท้อนให้เห็นถึงบทบาทของพิธีกรรมที่สร้างกำลังใจให้ดำเนินชีวิตอย่างมีความสุข (หน้า 8 - 12)

ไม่มีข้อมูล

งานวิจัยระบุว่าพิธีกรรมฟ้อนสะเอิงเป็นพิธีกรรมการเข้าทรงผีแม่มดเพื่อรักษาโรคภัยไข้เจ็บอันเนื่องมาจากผิดครู ผิดผี ผิดของรักษา เหตุที่ผีกระทำให้เจ็บป่วยเนื่องจากทำผิดต่อผีบรรพบุรุษหรือทำผิดข้อห้าม (Taboo) และของรักษาต่างๆ ที่เป็นจารีตของสังคม เรียกการกระทำนี้ว่า "ผิดผี" การผิดผีคือการไม่ปฏิบัติตนตามทำนองคลองธรรม ไม่ปฏิบัติตามจารีตประเพณีที่บรรพบุรุษได้สืบทอดกันมา เช่น สามีภรรยาทะเลาะกัน หนุ่มสาวมีเพศสัมพันธ์ก่อนแต่งงาน ผีจึงลงโทษให้เจ็บป่วย หากรักษาด้วยการแพทย์แผนปัจจุบันไม่หายแสดงว่าทำผิดร้ายแรง ต้องไปมอหรือดูดวงชะตาเพื่อตรวจสอบดูว่าในร่างกายนั้นมีวิญญาณผีกระทำให้เจ็บป่วยหรือไม่ และตนเองได้กระทำสิ่งใดผิดต่อผีบรรพบุรุษ หลังจากนั้นต้องขอขมาผีโดยการฟ้อนสะเอิงอัญเชิญผีฟ้า ผีแถน ผีแม่มด ให้เข้ามาทรงในร่างกายเพื่อขับไล่วิญญาณผีออกไป (หน้า 5)

ไม่มีข้อมูล

เนื้อเรื่องและตัวละครในพิธีกรรมฟ้อนสะเอิง มีตัวละครหลักอยู่ 4 ตัว คือ 1. ท้าวรอดฟ้านางหล้ารอดเมือง เป็นผู้นำในการคล้องช้าง 2. หมอม้า คือหมอแคนหรือคนเป่าแคน หมอม้าเป็นพาหนะของแม่สะเอิงที่ต้องขี่ไปคล้องช้าง 3. หมอช้าง คือหมอโทนหรือคนตบโทน แสดงเป็นช้างที่ท้าวรอดฟ้านางหล้ารอดเมืองไปคล้องได้ในป่า 4. นกกระบานหรือนกหัวขวาน คนตีเสียมแสดงเป็นนกกระบาน เนื้อเรื่องเป็นการจำลองวิถีชีวิตไทยกูยในอดีต การคล้องช้างแต่ละครั้งต้องเซ่นไหว้ผีปู่ตาเพื่อคุ้มครองจากภัยอันตรายต่างๆ และขอโชคลาภในการเดินทาง ผู้นำคล้องช้างมักมีสถานภาพเป็นผู้นำชุมชนนั้นๆ โดยมีคำว่า "ท้าว" นำหน้า ในการคล้องช้างแต่ละครั้งท้าวที่เป็นผู้นำต้องขี่ม้าไป ในฉากละคร ท้าวรอดฟ้านางหล้ารอดเมืองไปคล้องช้างและขี่ช้างไป หมอแคนทำหน้าที่เป็นหมอม้า หมอแคนเดินเป่าแคนนำหน้า แม่หมอหรือครูบาเสมอและหมอโทนต้องแสดงเป็นช้างที่ท้าวรอดฟ้าไปคล้อง หมอช้างต้องเข้าไปอยู่ในป่าที่จำลองด้วยผ้าขาวดิบและต้องถือตุ๊กตาไว้ในมือ เมื่อท้าวรอดฟ้าฯ และคณะเดินทางไปถึงป่า ได้ใช้บ่วงคล้องช้างคล้องที่หัวตุ๊กตาช้างไม้ เพื่อจำลองเสียงนกในป่าจึงให้แม่สะเอิงทำหน้าที่ตีเสียมให้เหมือนเสียงนก นอกจากนี้ยังมีเสียงแคน เสียงโทน ขับขานอย่างคึกคัก เมื่อคล้องช้างมาได้ต้องสู่ขวัญช้างโดยร้องเรียกขวัญและเอาเส้นด้ายผูกคอผูกแขนให้ตุ๊กตาช้างและนำช้างเข้าคอก คอกช้างคือหิ้งผีของเจ้าภาพนั่นเอง หลังจากนั้นก็เป็นฉากทำมาหากินทั่วไป บางครั้งวิ่งหนีปลิง หนีเสือ ยิงนก สลับกับการฟ้อนรอบๆ ปะรำพิธีไปจนสว่าง โองการที่ใช้เรียกวิญญาณผีสะเอิงนั้นเป็นภาษาอีสานทั้งสิ้น ขึ้นต้นด้วยคำว่า โอหรือโอ่ละหน่อ ท่วงทำนองเอื้นเสียงเหมือนการร้องหมอลำ และคล้ายกับบทสูดเรียกขวัญในพิธีสู่ขวัญของชาวอีสานทั่วไป ในกรณีการฟ้อนเพื่อรักษาโรคแม่หมอเป็นผู้ร้องเรียก สำหรับการลงข่วงนั้นแม่หมอและท้ายโฮงเป็นผู้ร้อง โองการที่ใช้เรียกไม่มีถ้อยคำตายตัว ขึ้นอยู่กับความสามารถในด้านการใช้ภาษาเชิงกวีที่คล้องจองกันของผู้ร้อง (หน้า 7 - 8)

กูยเรียกตัวเองในกลุ่มกูยด้วยกันว่า "กูย" มีความหมายว่า "คน" บางพื้นที่ออกเสียงเป็น กวย โกย หรือกุย กูยเมื่อพูดกับคนไทยมักใช้คำว่า "ส่วย" แทนตัวเอง เพื่อย้ำให้รู้ว่าตัวเองพูดภาษาส่วยและเป็นตนส่วย (หน้า 3)

งานวิจัยระบุว่าวัฒนธรรมหลักของกลุ่มชาติพันธุ์ไทยกูยได้รับอิทธิพลจากพุทธศาสนา มีวัฒนธรรมประเพณีที่คล้ายคลึงกับคนไทยที่นับถือพุทธศาสนาโดยทั่วไป

ไม่มีข้อมูล

ไม่มี

ไม่มี