| |
Princess Maha Chakri Sirindhorn Anthropology Centre
Ethnic Groups Research Database |
|
Record |
 |
 |
| Subject |
โพล่ง โผล่ง โพล่ว ซู (กะเหรี่ยง),ภูมิปัญญาชาวบ้าน,นิเวศวิทยา,ทุ่งใหญ่นเรศวร,ภาคตะวันตก |
| Author |
ปิ่นแก้ว เหลืองอร่ามศรี |
| Title |
ภูมิปัญญานิเวศวิทยาชนพื้นเมือง: ศึกษากรณีชุมชนกะเหรี่ยงในป่าทุ่งใหญ่นเรศวร |
| Document Type |
หนังสือ |
Original Language of Text |
ภาษาไทย |
| Ethnic Identity |
โพล่ง โผล่ง โผล่ว ซู กะเหรี่ยง,
|
Language and Linguistic Affiliations |
จีน-ทิเบต(Sino-Tibetan) |
Location of
Documents |
ศูนย์มานุษยวิทยาสิรินธร |
Total Pages |
173 |
Year |
2539 |
| Source |
โครงการฟื้นฟูชีวิตและธรรมชาติ กรุงเทพฯ |
| Abstract |
หนังสือเล่มนี้ เป็นงานศึกษาเกี่ยวกับความรู้ทางนิเวศวิทยา การนิยามและมโนทัศน์ที่มีต่อธรรมชาติของชุมชนกะเหรี่ยง ในสองหมู่บ้าน คือ หมู่บ้านเกริงบอ ตำบลแม่จัน อำเภออุ้มผาง จังหวัดตาก และหมู่บ้านจะแก ตำบลไล่โว่ อำเภอสังขละบุรี จังหวัดกาญจนบุรี ซึ่งทั้งสองหมู่บ้านตั้งอยู่ในเขตรักษาพันธุ์สัตว์ป่าทุ่งใหญ่นเรศวร โดยพิจารณาบทบาทของความรู้ทางนิเวศวิทยาของชุมชนที่มีต่อระบบการผลิตเพื่อการยังชีพ ตลอดจนระบบการจัดการทรัพยากรธรรมชาติ เสถียรภาพของระบบการจัดการในทางนิเวศวิทยาและความเกี่ยวข้องกับการจัดระเบียบทางสังคมของชุมชน นอกจากนี้ ยังได้ศึกษาถึงเงื่อนไขและปัจจัยที่จะก่อให้เกิดความเปลี่ยนแปลงทางด้านความรู้อีกด้วย งานศึกษาเสนอว่า ความรู้ทางนิเวศวิทยาที่มีความสำคัญมากที่สุด คือ ระบบความรู้ที่เกี่ยวกับการผลิตภายใต้ระบบเกษตรกรรมแบบไร่หมุนเวียน อันเป็นระบบความรู้ที่มีคุณลักษณะหลากหลาย ซับซ้อน ซึ่งรวมเอาความรู้เกี่ยวกับป่า ความรู้เกี่ยวกับภูมิอากาศ ความรู้เกี่ยวกับพืช ความรู้เกี่ยวกับสัตว์ และความรู้เกี่ยวกับสิ่งคุ้มครองธรรมชาติ เข้าด้วยกัน สิ่งสำคัญอันเป็นรากฐานของความรู้คือ มโนทัศน์ที่มีเกี่ยวกับจักรวาลวิทยาของกะเหรี่ยง ซึ่งได้จัดวางสรรพสิ่งที่ดำรงชีวิตอยู่ภายใต้อาณาจักรเดียวกัน และมีความสัมพันธ์เกี่ยวโยงซึ่งกันและกัน มนุษย์มีตำแหน่งแห่งที่ในจักรวาลเพียงเป็นส่วนหนึ่งของระบบธรรมชาติใหญ่เท่านั้น ธรรมชาติล้วนมีสิ่งอันคุ้มครองธรรมชาติ ดังนั้น มนุษย์จึงไม่อาจครอบครองหรือเป็นเจ้าของธรรมชาติได้ ทำได้เพียงการขอใช้ ด้วยวิถีทางแห่งการเคารพต่อธรรมชาติ นอกจากนี้สำหรับมนุษย์แล้ว วิถีการดำรงชีวิตภายใต้วัฒนธรรมแห่งการมีศีลธรรมเท่านั้น จึงจะสามารถรักษาสมดุลยภาพของความสัมพันธ์ระหว่างมนุษย์และธรรมชาติไว้ได้ ความรู้และมโนทัศน์ดังกล่าวมีผลทำให้การใช้ทรัพยากรของกะเหรี่ยงเป็นไปอย่างยั่งยืน หนังสือยังได้ชี้ให้เห็นถึงอิทธิพลของรัฐ และโครงการพัฒนาที่ก่อให้เกิดการเปลี่ยนแปลงขึ้นในหมู่บ้านกะเหรี่ยง ด้วยการใช้อำนาจ และการครอบงำจากรัฐด้วยกลไกของการพัฒนาเศรษฐกิจแบบทุนนิยม การบังคับให้เปลี่ยนแปลงด้วยระบบโรงเรียน และการเก็บภาษีที่ดินของรัฐ โครงการเหล่านี้ปราศจากความเข้าใจในวัฒนธรรมชาวบ้าน ซึ่งส่งผลต่อการเปลี่ยนแปลงทางความคิด และมโนทัศน์ของชุมชนที่มีต่อธรรมชาติ และความสัมพันธ์ระหว่างมนุษย์และธรรมชาติ อันจะส่งผลต่อเนื่องถึงระบบการจัดการทรัพยากรธรรมชาติในที่สุด |
|
| Focus |
ศึกษาองค์ความรู้ทางด้านนิเวศวิทยาของกะเหรี่ยง โลกทัศน์ที่เกี่ยวกับธรรมชาติ ความสัมพันธ์ระหว่างกะเหรี่ยงกับธรรมชาติ จักรวาลวิทยาในเรื่องพุทธ ผี ธรรมชาติ และมนุษย์ ระบบการยังชีพและวิถีการผลิตแบบไร่หมุนเวียน |
|
| Theoretical Issues |
ใช้แนวคิดทางด้านมานุษยวิทยานิเวศ (ecological anthropology) และชาติพันธุ์นิเวศ (ethno-ecology) ดู abstract ประกอบ (หน้า 23-29) |
|
| Ethnic Group in the Focus |
|
| Language and Linguistic Affiliations |
ภาษากะเหรี่ยง จัดอยู่ในตระกูลภาษาทิเบต-พม่า |
|
| Study Period (Data Collection) |
ไม่ได้ระบุในหนังสือ แต่คาดว่าอยู่ระหว่าง พ.ศ. 2534-2535 |
|
| History of the Group and Community |
600-700 ปีในพม่า ราว 250 ปีในไทย โดยอพยพครั้งใหญ่ หนีภัยพม่า ในช่วง พ.ศ. 2317-2318 อันเป็นช่วงพระเจ้าอลองพญา ทำสงครามยึดดินแดนมอญ หมู่บ้านเกริงบอ ตั้งมาประมาณ 200 ปี โดยอพยพมาจากเมืองขวยกะบอง และเมวดี ในฝั่งพม่า (หน้า 46-49, 56) |
|
| Settlement Pattern |
ทั้งสองหมู่บ้านตั้งอยู่ในเขตที่ราบหุบเขา ล้อมรอบด้วยป่าเบญจพรรณที่มีป่าไผ่เป็นหลัก โดยตั้งถิ่นฐานถาวรและทำการผลิตแบบไร่หมุนเวียน |
|
| Economy |
ระบบการผลิตแบบยังชีพ โดยทำไร่หมุนเวียน แบบผสมผสาน โดยมีข้าวเป็นหัวใจของการผลิตผสมกับพืชอาหารชนิดอื่น ๆ การทำไร่จะใช้พื้นที่ป่าไผ่ทำการเพาะปลูกเป็นเวลา 1 ปีและพักฟื้นเป็นเวลา 7-10 ปีก่อนจะย้อนกลับมาทำไร่ในที่เดิมอีก โดยระบบการทำไร่ประกอบไปด้วยขั้นตอนต่าง ๆ คือ การเลือกพื้นที่ การถางที่ ตากไร่และเผาไร่ การหยอดข้าว การควบคุมวัชพืชและโรคพืช และการเกี่ยวข้าว ตีข้าว และนำข้าวขึ้นยุ้งฉาง ระบบการผลิตมีลักษณะหลากหลายในพันธุ์พืช (multiple cropping) โดยมีข้าว 14 สายพันธุ์ และพืชอาหารอื่น ๆ 48 ชนิด (หน้า 67-107, 121-141 ) |
|
| Social Organization |
กะเหรี่ยงโปว์ในภาคตะวันตก เป็นสังคมที่ถือสายตระกูลทางมารดา (matrilineal) โดย แบ่งออกเป็น 3 กลุ่มหลัก ตามความเชื่อทางศาสนา คือ กลุ่มด้ายขาว กลุ่มด้ายเหลือง และกลุ่มที่ไม่ผูกข้อมือด้วยด้ายใดๆ กลุ่มด้ายขาวยังแยกออกเป็น 3 กลุ่ม คือ วะเพลี่ยง (ถือผี) ตูเหว่ (ถือผี) และบาเกีย (ถือพุทธ) กลุ่มด้ายเหลือยังแบ่งออกเป็น 2 กลุ่มคือกลุ่มที่ไหว้เจดีย์ และกลุ่มที่ไหว้พระ หมู่บ้านเกริงบอ เป็นกลุ่มด้ายขาว โดยมีสมาชิกเป็นด้ายเหลือง 1 ครัวเรือน สังคมค่อนข้างมีความเสมอภาคระหว่างครัวเรือน (egalitarian) โดยมีโครงสร้างทางสังคมแบบเครือญาติ และจัดการการผลิต และแรงงาน โดยใช้ระบบเครือญาติ เป็นสำคัญ (หน้า 52-65) |
|
| Political Organization |
มีผู้นำที่แต่งตั้งโดยทางการ แต่กลุ่มผู้อาวุโส ยังเป็นสถาบันสำคัญในการตัดสินใจในเรื่องสำคัญๆ ของหมู่บ้าน ดูแลจัดระเบียบในสังคม ตลอดจนแก้ปัญหาความขัดแย้งในหมู่บ้าน การเปลี่ยนแปลงที่สำคัญเกิดขึ้นในช่วงปี 2510 เป็นต้นมา จากการแทรกแซงของรัฐ การที่ชาวบ้านเข้าร่วมปฏิวัติกับพรรคคอมมิวนิสต์แห่งประเทศไทย และการวางอาวุธและเข้าร่วมเป็นผู้พัฒนาชาติไทยกับรัฐ การเปลี่ยนแปลงดังกล่าว ในหมู่บ้านจะแก ได้ทำให้ผู้นำที่เป็นทางการ และคนหนุ่มในหมู่บ้านมีอำนาจมากขึ้น มีโลกทัศน์ที่แตกต่างจากผู้อาวุโส และมีความขัดแย้งระหว่างกลุ่มคนหนุ่ม และผู้อาวุโสเพิ่มมากขึ้น (หน้า 64-65 143-196) |
|
| Belief System |
กะเหรี่ยงในหมู่บ้านเกริงบอ มีความเชื่อที่ผสมผสานระหว่าง พุทธ ผี และฤาษี โดยผู้หญิง ผู้เป็นหัวหน้าของสายตระกูล เป็นผู้ดูแลผีของสายตระกูล โดยนับถือต้นไม้และเทวาอารักษ์ต้นไม้ของหมู่บ้าน นอกจากนี้ ยังเชื่อว่าธรรมชาติทุกอย่างมีสิ่งศักดิ์สิทธิ์คุ้มครองอยู่ ทั้งข้าว แผ่นดิน แม่น้ำ การทำการผลิตที่เกี่ยวข้องกับธรรมชาติ ต้องประกอบพิธีกรรมเพื่อขอขมาและแสดงความเคารพต่อสิ่งศักดิ์สิทธิ์เหล่านี้ ผู้อาวุโสของชุมชน เชื่อและปฏิบัติตามความเชื่อแบบฤาษี อันเป็นการผสานอุดมการณ์แบบพุทธให้เข้ากับระบบศีลธรรมแบบกะเหรี่ยง โดยเคร่งครัดในการถือศีล และปฏิบัติธรรม (หน้า 59-63, 95-119) |
|
| Education and Socialization |
|
| Art and Crafts (including Clothing Costume) |
|
| Folklore |
ตำนานเรื่องข้าวกับลูกกำพร้า (ชี้ให้เห็นว่าข้าวนั้นคุ้มครองคนดีที่ด้อยอำนาจ) ตำนานเรื่องฤาษี (ซึ่งถือเป็นผู้นำทางศาสนาของกะเหรี่ยงโปว์ในภาคตะวันตก และเป็นสัญลักษณ์ของการต่อสู้ และปลดปล่อยตนเองจากการกดขี่จากพม่า) (หน้า 52, 105-106, 113-115, 161) |
|
| Ethnicity (Ethnic Identity, Boundaries and Ethnic Relation) |
กะเหรี่ยงในหมู่บ้านเกริงบอ (และในหมู่บ้านอื่นๆ ในเขตหุบเขาแม่จัน) นิยามความเป็นกะเหรี่ยงผ่านความเชื่อและโลกทัศน์ที่ผสมผสานระหว่างพุทธ ผี และฤาษี โดยมีความเชื่อเรื่องศีลธรรม ความผูกพันต่อข้าว และการเคารพในธรรมชาติ และสิ่งที่คุ้มครองธรรมชาติ เป็นแกนกลาง ของการมองตนเอง ที่ต่างไปจากกลุ่มอื่น (หน้า 52, 112-119) |
|
| Social Cultural and Identity Change |
การเปลี่ยนแปลงที่สำคัญ เกิดจากแนวคิด และแนวทางการพัฒนาที่ส่งเสริมโดยรัฐ ที่มองชาวบ้าน และความเชื่อดั้งเดิมว่าโง่ และล้าหลัง และสนับสนุนระบบความเป็นเจ้าของที่ดิน (หรือธรรมชาติ) และการศึกษาสมัยใหม่ และความเป็นไทย ให้ชาวบ้าน ก่อให้เกิดความขัดแย้ง และความสับสนในการมองและเข้าใจตนเองในฐานะคนกะเหรี่ยงแก่ชาวบ้าน โดยเฉพาะคนหนุ่มสาว (หน้า 152-164) |
|
| Map/Illustration |
1. แผนภูมิแสดงทำเลที่ตั้ง หมู่บ้านเกริงบอ กลางหุบแม่จัน (หน้า 57) 2. แผนผังเครือญาติในหมู่บ้านเกริงบ่อ (หน้า 61-62) 3. ตารางแสดงชนิดพืชที่ปลูกในไร่ในแต่ละฤดูกาล (หน้า 87) 4. ตารางแสดงการใช้ที่ดินในการทำไร่หมุนเวียนในปี 2534 ของหมู่บ้านเกริงบอ (หน้า 132) 5. ตารางแสดง จำนวนเนื้อที่ปลูกและผลผลิตข้าวปี 2534 ของหมู่บ้านเกริงบอ (หน้า 132) 6. แผนภูมิแสดงพื้นที่ไร่หมุนเวียน และที่นาของแต่ละครอบครัวในหมู่บ้านเกริงบอ ปี 2534 (หน้า 133) 7. แผนภูมิแสดงการใช้ที่ดินทำไร่หมุนเวียน ระหว่างปี 2524-2534 ครอบครัวซองผาโท่ และหน่อมึงป๋วย (หน้า 134) 8. แม่เฒ่าชาวกะเหรี่ยงแห่งหมู่บ้านสะเนพ่อง (หน้า 45) 9. ยามเช้าที่หมู่บ้านเกริงบอ (หน้า 55) 10. สายน้ำโรคี่ ที่ให้ความชุ่มชื้นแก่ชุมชนกะเหรี่ยงในอำเภอสังขละบุรี จังหวัดกาญจนบุรี (หน้า 58) 11. ลุงเนเต๊อะ (หน้า 64) 12. ฉะเอ็งกับปลาที่เขาตกได้ด้วยเบ็ดจากแม่จัน (หน้า 68) 13. ถางไร่เพื่อปลูกข้าว (หน้า 78) 14.หนุ่มกะเหรี่ยงกำลังมัดฟ่อนข้าว 9 กอหรือบือฉิเบาะ (หน้า 81) 15. ไร่ข้าวที่เก็บเกี่ยวแล้วจะยังคงเห็นพืชผักที่จะเป็นอาหารไปได้ตลอดฤดูหนาว (หน้า 83) 16. พืชผักที่เก็บจากไร่ข้าว (หน้า 83) 17. บืออ่องเจิ่ง ข้าวเจ้าพันธุ์ใหม่ เกิดขึ้นเมื่อ 30 กว่าปีก่อน (หน้า 85) 18. งานบุญข้าวใหม่ที่สะเนพ่อง (หน้า 98) 19. แม่น้ำมีสิ่งคุ้มครอง (หน้า 101) 20. พิธีค้ำต้นไทรของคนกะเหรี่ยง (หน้า 103) 21. ตากข้าวไร่กลางลานบ้าน (หน้า 107) 22. หนุ่มสาวชาวกะเหรี่ยงกำลังร้องเพลงขอบคุณแม่โพสพในงานบุญข้าวใหม่ สะเนพ่อง (หน้า 109) 23. งานบุญสักการะฤาษี ณ ศาลฤาษีในทุ่งใหญ่นเรศวร (หน้า 113) 24. บ้านชาวกะเหรี่ยง ห้อมล้อมด้วยดงหมากและมะพร้าว (หน้า 122) 25. เด็กสาวกำลังแบกฟืนกลับบ้าน (หน้า 122) 26. ป่าไผ่ผืนนี้เคยเป็นไร่ข้าวมาก่อนเมื่อ 20 กว่าปีที่ผ่านมา (หน้า 137) 27. ไร่ทรากอายุ 4 ปี (หน้า 138) |
|
|
ค้นหาแบบละเอียด
