| |
Princess Maha Chakri Sirindhorn Anthropology Centre
Ethnic Groups Research Database |
|
Record |
 |
 |
| Subject |
ลาวโซ่ง ไทยโซ่ง ผู้ลาว โซ่ง ไตดำ,ดนตรี,พิธีเสนเรือน,เพชรบุรี |
| Author |
อัมรินทร์ แรงเพ็ชร |
| Title |
วงปี่ไม้แมน : ดนตรีในพิธีเสนของชาวลาวโซ่ง ในอำเภอเขาย้อย จังหวัดเพชรบุรี |
| Document Type |
วิทยานิพนธ์ |
Original Language of Text |
ภาษาไทย |
| Ethnic Identity |
ไทดำ ลาวโซ่ง ไทยโซ่ง ไทยทรงดำ ไทดำ ไตดำ โซ่ง,
|
Language and Linguistic Affiliations |
ไท(Tai) |
Location of
Documents |
ห้องสมุดศูนย์มานุษยวิทยาสิรินธร |
Total Pages |
106 |
Year |
2545 |
| Source |
หลักสูตรปริญญาศิลปศาสตรมหาบัณฑิต สาขาวิชาวัฒนธรรมศึกษา บัณฑิตศึกษา มหาวิทยาลัยมหิดล |
| Abstract |
วงปี่ไม้แมน เป็นดนตรีใช้บรรเลงประกอบพิธีเสน ประกอบด้วยเครื่องดนตรีประเภทเป่าเท่านั้น ในขณะที่บรรเลงมีการขับบทสวดของหมอมดควบคู่ไปด้วย วงปี่ไม้แมนถูกใช้เป็นเครื่องมือสื่อสารกับผีในพิธีเสน พิธีดังกล่าวมีบทบาทหน้าที่ในการตอบสนองความต้องการพื้นฐานทางด้านความมั่นคงทางจิตใจ เป็นเครื่องมือในการปลูกฝังจริยธรรม ทั้งในระดับปัจเจกบุคคลและระดับสังคม เป็นสัญลักษณ์ในการแสดงชนชั้นทางสังคม ก่อให้เกิดความเป็นระเบียบเรียบร้อยและความเป็นอันหนึ่งอันเดียวกันของสังคมโซ่งภายใต้การนับถือผีเดียวกัน ปัจจุบันพิธีเสนและวงปี่ไม้แมนเริ่มลดบทบาทลง เนื่องจากการรับเอาวัฒนธรรมและค่านิยมแบบสมัยใหม่เข้ามาใช้ในการดำเนินชีวิตประจำวันมากขึ้น ประกอบกับวงปี่ไม้แมนเป็นดนตรีสำหรับประกอบพิธีกรรมเท่านั้น ในเวลาปกติจะนำมาใช้มิได้ นักดนตรีต้องมีสถานภาพพิเศษคือ "หมอมด" ดังนั้น จึงเป็นข้อจำกัดของการสืบทอด ภาวะการณ์ดังกล่าวอาจทำให้วงปี่ไม้แมนสูญหายไปจากสังคมของลาวโซ่งได้ในอนาคต |
|
| Focus |
ศึกษาองค์ประกอบทางดนตรีและบทบาทหน้าที่ของวงปี่ไม้แมนที่มีต่อพิธีเสนและต่อสังคมของลาวโซ่งในอำเภอเขาย้อย จังหวัดเพชรบุรี |
|
| Ethnic Group in the Focus |
|
| Language and Linguistic Affiliations |
|
| Study Period (Data Collection) |
|
| History of the Group and Community |
โซ่งถูกกวาดต้อนเข้ามาในประเทศไทยตั้งแต่สมัยกรุงธนบุรี พ.ศ. 2322 ถึงสมัยรัตนโกสินทร์ตอนต้น จากประวัติการอพยพของลาวโซ่งที่มีการจดบันทึกได้กล่าวถึงการเดินทางเข้าสูประเทศไทยหลายครั้ง แต่ละครั้งจะถูกเกณฑ์ให้มาอยู่ที่เพชรบุรีแทบทุกครั้ง โดยครั้งแรกทางการได้จัดให้อยู่ที่อำเภอบ้านแหลมซึ่งเป็นพื้นที่ติดทะเล แต่เนื่องจากลาวโซ่งไม่ชอบภูมิประเทศแถบนี้จึงได้ขอย้ายมาอยู่ที่อำเภอเขาย้อยเพราะภูมิประเทศมีป่าไม้และภูเขามากคล้ายกับบ้านของตนที่อพยพมา โดยมากอาศัยอยู่ในพื้นที่ 4 ตำบล ได้แก่ ตำบลเขาย้อย ตำบลทับคาง ตำบลหนองปรง และตำบลห้วยท่าช้าง ซึ่งเป็นลาวโซ่งกลุ่มดั้งเดิมที่อพยพเข้ามาเป็นรุ่นแรก ๆ เหตุที่ทางการจัดให้ลาวโซ่งอยู่ที่อำเภอเขาย้อยจังหวัดเพชรบุรี เนื่องจากลาวโซ่งที่อพยพมาแต่ละครั้งอยู่ในฐานะเชลยสงครามต้องอยู่ภายใต้การดูแลของทางการไทย ประกอบกับอำเภอเขาย้อยเป็นพื้นที่ที่อยู่ไม่ใกล้จนอาจเป็นอันตรายกับพระนครหากเกิดการก่อกบฏและไม่ไกลจากพระนครมากจนทางการไม่สามารถดูแลได้อย่างทั่วถึง (หน้า 22-24) |
|
| Settlement Pattern |
เรือนลาวโซ่ง สร้างด้วยวัสดุที่หาง่ายในท้องถิ่น ผังเรือนเป็นรูปสี่เหลี่ยมผืนผ้า เสาเรือนทำด้วยไม้เนื้อแข็งทั้งต้น ลำต้นตรงและมีง่ามที่ปลายลำไม้ สำหรับรองรับรอดซึ่งนิยมทำจากไม้ตาล โครงสร้างส่วนอื่นทำด้วยไม้ไผ่ ผูกมัดด้วยหวาย หลังคามีลักษณะโค้งคลุมต่ำ คล้ายกระโจมมุงด้วยหญ้าคาหรือแฝก พื้นบ้านและฝาทำด้วยฟาก ยกใต้ถุนสูงคล้ายบ้านทรงไทย (หน้า 24) |
|
| Economy |
ลาวโซ่งส่วนใหญ่ในตำบลเขาย้อย ตำบลทับคาง ตำบลหนองปรงและตำบลห้วยท่าช้าง อำเภอเขาย้อย โดยมากประกอบอาชีพเกษตรกรรม ทำนา ทำไร่ ทำสวนผลไม้ต่างๆ เช่น ชมพู่ มะม่วงและไร่มะขามหวาน นอกจากนี้ยังมีอาชีพเลี้ยงสัตว์ เช่น เป็ด หมู ไก่ ปลาและเลี้ยงไหม (หน้า 26) |
|
| Social Organization |
ในอดีตสังคมลาวโซ่งจะพึ่งพาอาศัยซึ่งกันและกันและทำกิจกรรมร่วมกันระหว่างสมาชิกในสังคม (หน้า 27) |
|
| Belief System |
ลาวโซ่งมีความเชื่อเรื่องการนับถือผีมาแต่อดีตจนถึงปัจจุบันโดยจัดลำดับและหน้าที่ของผีแต่ละประเภทไว้ชัดเจน นอกจากนั้น ยังมีความเชื่อเรื่องขวัญ ความเชื่อเรื่องโชคลาง คาถาอาคมต่าง ๆ แต่ความเชื่อที่เป็นโครงสร้างหลักทางสังคมของลาวโซ่งคือความเชื่อในเรื่องผีและขวัญ (หน้า 28) ผีบรรพบุรุษ ซึ่งเรียกว่า "ผีเฮือน" หรือ "ผีเรือน" ถือเป็นผีที่มีความสำคัญและใกล้ชิดมากที่สุด เชื่อว่าบรรพบุรุษผู้ล่วงลับจะมาปกป้องลูกหลานให้มีความสุขได้ ถ้าผู้ตายอยู่ดีมีความสุข ญาติพี่น้องในโลกมนุษย์ก็มีความสุขด้วย ความเชื่อนี้มีลักษณะที่เรียกว่า "ลัทธิบูชาบรรพบุรุษ" พิธีเสน คือพิธีกรรมที่เกี่ยวข้องกับการไหว้ผีต่าง ๆ โดยมีหมอเสนเป็นผู้ประกอบพิธีกรรม พิธีเสนที่เกี่ยวกับผีบรรพบุรุษ ได้แก่ "พิธีเสนเรือน" จัดขึ้นเพื่อไหว้ผีบรรพบุรุษเพื่อบรรพบุรุษที่ตายแล้วอยู่อย่างสุขสบายและไม่อดอยาก "พิธีเสนเชิญผีขึ้นบ้าน" เป็นพิธีอัญเชิญผีบรรพบุรุษของตนขึ้นมาอยู่บนเรือนเพื่อความเป็นสิริมงคล "พิธีเสนปาดตง" เป็นการปฏิบัติเพื่อระลึกถึงพ่อแม่และบรรพบุรุษที่ล่วงลับ "พิธีเสนกวัดกว้าย" เป็นพิธีขับไล่สิ่งชั่วร้ายหลังจากมีพิธีศพ เพื่อให้คนในบ้านอยู่อย่างมีความสุข "พิธีเสนฆ่าเกือด" เป็นพิธีเสนฆ่าแม่เดิมของเด็กแรกเกิดซึ่งเป็นผีที่คอยติดตามมาด้วย พิธีเสนเกี่ยวกับผีมด (ผีมด คือบุคคลที่เมื่อครั้งยังมีชีวิตอยู่มีวิชาอาคม) ได้แก่ "พิธีเสนรับมด" เป็นพิธีที่จัดขึ้นเพื่อรับผีมด เนื่องจากผีมดมาขออยู่อาศัย "พิธีเสนตั้งบั้ง" หน่อ เป็นการเสนเพื่อไหว้ผีมดเหมือนกับการไหว้ครูของดนตรีไทย "เสนเรียกขวัญหรือการเสนตัว" เป็นการตามขวัญให้มาอยู่กับตัวและเพื่อต่ออายุสำหรับผู้สูงอายุที่อายุตั้งแต่ 60 ปีขึ้นไป |
|
| Education and Socialization |
อำเภอเขาย้อย มีโรงเรียนในสังกัดสำนักงานคณะกรรมการประถมศึกษาแห่งชาติ 18 โรงเรียน จำแนกเป็นโรงเรียนขยายโอกาสถึงชั้นมัธยมศึกษาปีที่ 3 ตามแผนพัฒนาการศึกษา 5 โรงเรียนและมีโรงเรียนระดับมัธยมศึกษา 3 โรงเรียน นอกจากนี้ ยังมีศูนย์พัฒนาเด็กก่อนเกณฑ์ของกรมพัฒนาชุมชน 8 แห่ง และมีโรงเรียนเพื่อฝึกอาชีพให้กับชาวบ้าน ลาวโซ่งรุ่นใหม่เมื่อจบในระดับมัธยมศึกษาแล้วโดยมากจะนิยมต่อระดับอุดมศึกษา (หน้า 27) |
|
| Health and Medicine |
อำเภอเขาย้อย มีโรงพยาบาล 1 แห่ง ศูนย์อนามัยซึ่งตั้งอยู่ตามตำบลต่าง ๆ 8 แห่งและคลินิกของเอกชนอีก 3 แห่ง (หน้า 27) |
|
| Art and Crafts (including Clothing Costume) |
วงปี่ไม้แมน แบ่งออกเป็น 2 วงได้แก่วงเล็กและวงใหญ่ วงปี่ไม้แมนวงใหญ่ ประกอบด้วยผู้บรรเลงทั้งหมด 7 คนใช้ผู้บรรเลงปี่ใหญ่ 2 คนต่อปี่ใหญ่หนึ่งเล่มมีลักษณะพิเศษกว่าปี่อื่นคือต้องมีคนเป่า 1 คนและคนขยับนิ้วปิดเปิดอีก 1 คน มีปี่เล็ก 2 เล่ม ใช้คนเป่า 1 เล่มต่อคน อีกคนคือ "หมอเก็บข้าว" ทำหน้าที่เก็บข้าวเสี่ยงทาย ส่วนอีก 2 คนคอยเปลี่ยนกับหมอปี่ในกรณีที่ทำพิธีนาน วงปี่ไม้แมนวงเล็ก ประกอบด้วยผู้เล่น 4 คน มีปี่ใหญ่ 1 เล่ม ปี่เล็ก 1 เล่มและหมอเก็บข้าว ใช้ในกรณีที่ทำพิธีไม่นานนัก (หน้า 52) |
|
| Ethnicity (Ethnic Identity, Boundaries and Ethnic Relation) |
|
| Social Cultural and Identity Change |
ปัจจุบันเรือนของลาวโซ่งในอำเภอเขาย้อยเปลี่ยนแปลงไปจากเดิมมาก หลายครอบครัวได้รื้อเรือนแบบเดิมออกแล้วสร้างบ้านแบบคนเมืองขึ้นแทน เนื่องด้วยข้อจำกัดด้านต่าง ๆ (หน้า 25) |
|
| Map/Illustration |
- วงปี่ไม้แมน(53) - ปี่ใหญ่(55),การจับและวิธีการเป่าปี่ใหญ่(56),ปี่น้อย(58) - การจับและวิธีการเป่าปี่น้อย(59) - ภาพเปรียบเทียบขนาดของปี่น้อยและปี่ใหญ่(60) - ตารางแสดงระดับเสียงของปี่ใหญ่(วัดระดับเสียงจากปี่ของนายแอ เจือจาน)(61) - ตารางแสดงระดับเสียงของปี่น้อย(วัดระดับเสียงจากปี่ของนายแอ เจือจาน)(62) - กะล่อห่อง(ห้องผี),เครื่องเซ่น(93) - ปานเสน,บุงข้าวม้า ถ้วยข้าวรวงและอุปกรณ์ของหมอมด(94) - บายศรีและหลักมั่นหลักยืน,การจับหลักมั่นหลักยืน(95) - การเดินข้ามสะพานเพื่อไปจับหลักมั่นหลักยืน,การแห่นำกล้วยไปปลูกตอนเช้ามืด(96) - การปลูกกล้วยโดยลูกหลานของผู้เสน,การตัดขอบเล่ง(97) - การจับหลักมั่นหลักยืน,คนเฒ่าคนแก่ลาวโซ่งที่มาร่วมงาน(98) - หมอมดกำลังท่องคาถาเพื่อรับเครื่องเซ่น,ผู้ช่วยหมอมดกำลังขัยแทนหมอมด(99) - หมอมดกำลังทำพิธี,เครื่องเซ่นผี(100) - ไก่นำขวัญที่เตรียมไว้เพื่อปล่อยในตอนเช้า(101) |
|
|
ค้นหาแบบละเอียด
