งานวิจัยชิ้นนี้ศึกษาการเปลี่ยนแปลงทางวัฒนธรรมและวิถีชีวิตของชาวลื้อในดินแดนสิบสองปันนาที่ถูกผนวกรวมเข้าเป็นส่วนหนึ่งภายใต้การปกครองของมณฑลยูนนาน โดยเน้นถ่ายทอดผ่านมุมมองของคนในและเรื่องเล่า รวมถึงชีวประวัติของผู้นำจารีตชาวลื้อที่ปรับตัวเข้าเป็นส่วนหนึ่งของการปกครองภายใต้การบริหารงานของพรรคคอมมิวนิสต์จีนเพื่อให้เห็นการเปลี่ยนแปลงทางวัฒนธรรมที่เกิดขึ้นจากการพัฒนาเศรษฐกิจตามนโยบายของรัฐบาลท้องถิ่นสิบสองปันนา

ผู้วิจัยได้ให้ข้อเสนอว่าความพยายามรื้อฟื้นประเพณีและพิธีกรรมดั้งเดิมขึ้นมาใหม่ไม่เพียงแต่เป็นการเคลื่อนไหวของขบวนการทางวัฒนธรรมแต่ยังเป็นการจารึกจดจำและแสดงให้เห็นถึงประวัติศาสตร์สังคมของกลุ่มชาติพันธุ์

ศึกษาสังคมและการปรับตัวของชาวลื้อสิบสองปันนาภายใต้การปกครองของพรรคคอมมิวนิสต์จีนนับตั้งแต่ปี พ.ศ.2496 จนถึงปัจจุบัน ผ่านประสบการณ์และชีวประวัติของผู้นำจารีตชาวลื้อ

ผู้วิจัยใช้การวิเคราะห์ความเคลื่อนไหวทางวัฒนธรรมของกลุ่มชาติพันธุ์โดยมองว่าเป็นส่วนหนึ่งของการโต้ตอบทางวัฒนธรรมในบริบทรัฐชาติสมัยใหม่ โดยพิจารณาจากสนามความสัมพันธ์ที่มีพื้นที่ชายแดนเข้ามาเกี่ยวข้อง มองว่าชายแดนเป็นประตูที่เปิดโอกาสให้เกิดการติดต่อสื่อสารและแสวงหาโอกาสจากการข้ามไปข้ามมาระหว่างพรมแดนซึ่งเป็นผลจากนโยบายควบคุมการเคลื่อนย้ายและการจัดระเบียบพื้นที่ชายแดน รวมไปถึงปัญหาระหว่างรัฐกับชนกลุ่มน้อยที่ยังคงคลุมเครือและยังไม่มีข้อสรุปที่ตายตัว  (หน้า 8-9) 

กลุ่มชาติพันธุ์ไทลื้อในพื้นที่สิบสองปันนา 

ในอดีตชาวลื้อมีอักขระภาษาลื้อซึ่งเป็นหนึ่งเดียวกับ “อักษรธรรม” ของคนเมืองหลวงพระบางและ “ตัวเมือง-ตัวธรรม” ของชาวล้านนา ต่อมาได้ถูกดัดแปลงใหม่เป็น “ภาษาไทใหม่” (new Dai script) ที่มีระบบการเขียนง่ายขึ้น ทว่ากลับไม่ได้รับความสนใจในชั้นเรียนจนทำให้ปัจจุบันชาวไทส่วนใหญ่ในเขตปกครองตนเองฯ นั้นแทบจะอ่านไม่ออกเขียนไม่ได้แล้ว (หน้า 13, 68)

ใช้เวลารวม 12 เดือน (ตั้งแต่พฤศจิกายน พ.ศ. 2560 - ตุลาคม พ.ศ. 2561) เน้นศึกษาจากการวิจัยเอกสาร (Documentary Research) การสัมภาษณ์เชิงชีวประวัติ (Life Story Interview) และทำงานภาคสนาม (Fieldwork) ในสิบสองปันนา มณฑลยูนนาน ประเทศสาธารณรัฐประชาชนจีน (หน้า 4) 

แผ่นดินลื้อในประวัติศาสตร์ชนชาติไทมีอาณาเขตครอบคลุมลุ่มแม่น้ำโขงตอนบน ได้แก่ บริเวณตอนเหนือของลาว ภาคตะวันออกของพม่า และตอนใต้ของมณฑลยูนนาน มีเมืองราชธานีสำคัญคือเมืองเชียงรุ่งที่ประสานหัวเมืองต่าง ๆ ในสิบสองปันนาเข้ากับศูนย์กลางอำนาจของรัฐไท วัฒนธรรมของชนชาติไทในบริเวณลุ่มน้ำโขงตอนบนมีลักษณะร่วมกัน คือ 1) นับถือศาสนาพุทธนิกายเถรวาท – นิกายโยน 2) ตั้งถิ่นฐานอยู่ระหว่างหุบเขา มีการทำนาข้าวและใช้ระบบชลประทานแบบเหมืองฝาย 3) ใช้ระบบสมาพันรัฐศักดินาในการจัดระเบียบการปกครอง (หน้า 11)

ผลกระทบจากการล่าอาณานิคมของจักรวรรดิยุโรปตั้งแต่ช่วงกลางพุทธศตวรรษที่ 24 จนถึงการปฏิวัติวัฒนธรรมของประเทศจีน (พ.ศ. 2509-2519) ได้ทำให้ชาวลื้อและกลุ่มชาติพันธุ์อื่น ๆ ในบริเวณสิบสองปันนาต้องกลายเป็นคนพลัดถิ่นหรือ “คนไร้รัฐ” ในดินแดนอื่น (หน้า 12-13) การปฏิวัติวัฒนธรรมนับเป็น “กลียุค” ในความทรงจำของชาวลื้อเนื่องจากวัดวาอารมและหอคำของเจ้าฟ้าเจ้าแผ่นดินบ้างถูกรื้อถอน บ้างถูกทำลายทิ้ง พระเณรถูกจับสึก กลายเป็นกระบวนการขุดรากถอนโคนวัฒนธรรมสิบสองปันนาที่ดำเนินอย่างต่อเนื่องกว่าสองทศวรรษ กระทั่งราวต้นพุทธศตวรรษ 2520 ได้เกิดขบวนการรื้อฟื้นสังคมทำให้วัฒนธรรมและพุทธศาสนาค่อย ๆ ฟื้นคืน เช่นเดียวกับชาวลื้อที่ได้เดินทางกลับคืนสู่บ้านเกิดในสิบสองปันนา (หน้า 68-69) 

ชาวลื้อเป็นกลุ่มชนที่มีการสันนิษฐานว่าตั้งถิ่นฐานอยู่บริเวณลุ่มน้ำโขงตอนบนมาตั้งแต่ช่วงปลายพุทธศตวรรษที่ 17 มีหลักฐานที่บ่งชี้ถึงการสถาปนารัฐชาวลื้อขึ้นบริเวณตอนเหนือของประเทศไทยและตอนใต้ของมณฑลยูนนานในปัจจุบัน ในอดีตดินแดนลื้อใช้ระบบ “เมืองเจ้าฟ้า” (principality) ในการกระจายอาณาเขตไปยังพื้นที่บางส่วนในยูนนาน รัฐฉาน ลาว เวียดนาม และไทย ภายหลังได้เกิดการสถาปนารัฐตามมาด้วยการแบ่งเขตแดนตั้งแต่ยุคอาณานิคมช่วงกลางพุทธศตวรรษที่ 24 ทำให้ดินแดนของชาวลื้อในบริเวณลุ่มน้ำโขงตอนบนถูกแบ่งแยกและนับเป็นส่วนหนึ่งของประเทศจีน พม่า และลาว ชาวลื้อที่แต่เดิมแยกกันอยู่ตามหัวเมืองจึงถูกแบ่งสังกัดใหม่ตามรัฐชาติที่ดินแดนของตนถูกนับรวมเข้าไป อาทิ “ชนชาติส่วนน้อยชาวไท” เป็นคำที่ใช้เรียกชาวลื้อที่อาศัยอยู่ในบริเวณสิบสองปันนา  “ลาวลุ่ม” ใช้เรียกชาวลื้อที่อาศัยอยู่ในเมืองพง เมืองอู เมืองสิงห์ เวียงภูคาในประเทศลาว “ชาวฉาน” ใช้เรียกชาวลื้อที่อาศัยในเมืองยอง เมืองพยาก ท่าขี้เหล็กและเชียงตุงในประเทศพม่า “ชาวไท” ใช้เรียกชาวลื้อที่อาศัยในภาคเหนือของประเทศเวียดนาม ส่วนชาวลื้อที่อาศัยอยู่บริเวณภาคเหนือของประเทศไทยจะถูกเรียกว่า “ชาวไทยลื้อ” (หน้า 4-5, 67-68)