กลุ่มชาติพันธุ์ลาวแง้ว ถูกกวาดต้อนมาจากพื้นที่ชนบทของเมืองเวียงจันทน์ หรือหลวงพระบาง โดยเข้ามาตั้งหลักแหล่งอยู่บริเวณภาคกลางของประเทศไทยเป็นระยะเวลากว่า 200 ปี ส่งผลให้บ้านเรือนของชาวลาวแง้วได้รับอิทธิพลจากเรือนไทย เห็นได้จากการเปรียบเทียบเรือนอนุรักษ์ ที่บ้านดอนหนูน  เมืองไซทานี เวียงจันทน์ และเรือนชนบทของลาวที่บ้านหัวห้า เมืองหากซายฟอง ที่ยังคงมีรูปแบบของเรือนลาว ซึ่งต่างจากเรือนลาวแง้วบ้านตาลเสี้ยน ตำบลหนองแก อำเภอพระพุทธบาท จังหวัดสระบุรี ที่ได้รับอิทธิพลของเรือนไทยแบบประเพณี ผ่านลักษณะของเรือนจั่วแฝดและมีองค์ประกอบตกแต่งภายในเป็นศิลปะแบบจีน อย่างไรก็ตาม ยังพบลำดับการเข้าถึงแบบเรือนลาว นั่นคือ เข้าจากบันไดหลักสู่ระเบียงใต้หลังคา ต่อเนื่องมายังห้องกลาง ห้องนอน และแยกซ้ายหรือขาวสู่เรือนครัว ปรากฏการณ์ดังกล่าว แสดงให้เห็นการกลืนกลายทางสถาปัตยกรรมและการปรับตัวของวิถีชีวิตชาวลาวแง้วในไทย

กลุ่มชาติพันธุ์ลาวในภาคกลางเมื่อจำต้องอพยพโยกย้ายจากถิ่นฐานเดิมที่ซึ่งเป็นถิ่นกำเนิดนั้น ลักษณะอัตลักษณ์ของเรือนที่อยู่อาศัยมีความเปลี่ยนแปลงไปหรือไม่ เมื่อภูมิประเทศและบริบทแวดล้อมต่างไปจากเดิม ในขณะเดียวกันการแผ่ขยายอิทธิพลทางวัฒนธรรมไทยภาคกลางในพื้นที่อาศัยของผู้คนต่างถิ่นมีส่วนต่อการปรับเปลี่ยนอัตลักษณ์ของเรือนอย่างไร

การศึกษารูปลักษณ์ของผังเรือนมีกระบวนการศึกษาเปรียบเทียบเป็นช่วง ๆ กล่าวคือ เป็นการศึกษาโดยไล่เรียงตั้งแต่การศึกษาเปรียบเทียบรูปลักษณ์ของผังเรือนโดยเฉพาะเรือนเวียงจันทน์และเรือนหลวงพระบางในประเทศลาว เรือนลาวในอำเภอโพธาราม จังหวัดราชบุรี และเรือนลาวแง้วที่บ้านตาลเสี้ยน จังหวัดสระบุรี เพื่อหาคำตอบถึงอัตลักษณ์ของเรือนที่มีความเปลี่ยนแปลงไปหรือไม่ มากน้อยเพียงใด

กลุ่มชาติพันธุ์ลาวแง้ว

พ.ศ. 2559

ในช่วงประวัติศาสตร์การสงครามระหว่างสยามกับลาวนับตั้งแต่สมัยกรุงธนบุรีช่วงปี พ.ศ. 2322ต่อเนื่องมาจนถึงสมัยรัชกาลที่ 1และสงครามครั้งใหญ่ศึกเจ้าอนุวงศ์ พ.ศ. 2369-2371ในสมัยรัชกาลที่ 3ซึ่งมีการกวาดต้อนครัวลาวเข้ามาสู่ไทยหลายระลอก สำหรับลาวแง้วที่บ้านตาลเสี้ยนซึ่งชาวบ้านเองไม่สามารถระบุได้ว่าตนเองมาจากไหน เพราะเวลาล่วงเลยมาหลายชั่วอายุคนแล้ว จากการสัมภาษณ์เข้าใจว่าบรรพบุรุษของตนมาจากเวียงจันทน์ บ้างก็ว่ามาจากหลวงพระบาง ไม่สามารถยืนยันได้แน่ชัด ซึ่งในการกวาดต้อนแต่ละครั้งนั้น บางครั้งไม่ได้เดินทางมายังจุดหมายปลายทางในภาคกลางโดยตรง โดยเฉพาะชาวลาวจากหลวงพระบางและเชียงขวางซึ่งเป็นพื้นที่ห่างไกลจึงมักแวะมาตั้งถิ่นฐานแถบเวียงจันทน์ก่อนเป็นระยะเวลา 10-20ปี อาจส่งผลต่อลักษณะพื้นฐานของการอยู่อาศัยที่ปรับเปลี่ยนไปได้ กลุ่มลาวจากเชียงขวางหรือหลวงพระบาง เมื่อมาอยู่เวียงจันทน์อาจถูกกวาดต้อนมาพร้อมกับกลุ่มเวียงจันทน์ในสงครามครั้งต่อมาก็ได้ นี่อาจเป็นเหตุผลหนึ่งที่ชาวลาวแง้วบ้านตาลเสี้ยนที่คาดว่าจะเป็นชาวลาวเวียงจันทน์ในชนบท อาจยังมีสำเนียงพูดแบบหลวงพระบางถิ่นกำเนิดดั้งเดิมได้ (น.180)

ผังหมู่บ้านมีลักษณะเป็นถนนคดเคี้ยวรูปทรงอิสระ แสดงให้เห็นว่ามีการสร้างเรือนและกลุ่มเรือนก่อนที่การตัดถนน สาธารณูปโภคเข้ามา ซึ่งต่างจากการวางผังหมู่บ้านใหม่อย่างชัดเจนที่ถนนจะเป็นรูปแบบตาตาราง ลักษณะของผังหมู่บ้านแบ่งเป็นหมูแต่ละหมู่อาศัยอยู่รวมกัน 50-60 หลังคาเรือน กลุ่มเรือนเกาะตัวกันเป็นกระจุก มีทุ่งนาโอบล้อมหมู่บ้านโดยรอบ ชาวบ้านส่วนใหญ่ทําการเกษตรแต่ปัจจุบันการทํานาลดน้อยลง (น.180)

ในอดีตด้วยลักษณะพื้นที่มีทุ่งนาโอบล้อมหมู่บ้านโดยรอบ ชาวบ้านส่วนใหญ่จึงประกอบอาชีพทำการเกษตร แต่ปัจจุบันพื้นที่ทำนาลดลงจึงหันไปประกอบอาชีพรับจ้าง ทำไร่และปลูกข้าวโพด

สังคมของลาวแง้วบ้านตาลเสี้ยนยังเป็นสังคมแบบดั้งเดิม คือ ยังคงมีลักษณะของสังคมแบบเครือญาติอยู่อย่างแน่นแฟ้น ยังธํารงไว้ซึ่งประเพณี วัฒนธรรมดั้งเดิมซึ่งคล้ายคลึงกับคนไทยโดยทั่วไป (น.180) ผนวกกับความเชื่อดั้งเดิมเรื่องผีปรากฏในพิธีกรรม เช่น พิธีเลี้ยงผีปู่ตา

ประเพณีและวัฒนธรรมดั้งเดิมซึ่งคล้ายคลึงกับคนไทยโดยทั่วไป นับถือศาสนาพุทธ ไปทำบุญในช่วงวันเทศกาล เช่น ประเพณีสงกรานต์ เข้าพรรรษา ออกพรรษา และนอกจากนี้ยังมีพิธีเลี้ยงผีปู่ตา พิธีทําบุญกลางบ้าน หรือเบิกบ้าน ซึ่งเป็นพิธีที่จัดขึ้นเพื่อสะเดาะเคราะห์ให้แก่ตนเองและครอบครัว (น.180)

ในด้านสถาปัตยกรรมผู้ศึกษาได้ทำการเปรียบเทียบลักษณะรูปลักษณ์เรือนลาวในกลุ่มลาวเวียงจันทน์ ลาวเวียงในราชบุรี และลาวแง้วในสระบุรี ซึ่งจากการศึกษาเรือนลาวแง้วบ้านต้นเสี้ยน ต.หนองแก อ.พระพุทธบาท จังหวัดสระบุรี นั้น พบเรือนอายุมากกว่า 150ปี เพียง 2หลัง คือเรือนของนายบุญช่วย วงษ์ษา และเรือนของนายบุญเลิศ วงษ์ศรี เรือนทั้งสองหลังมีอายุใกล้เคียงกันและทั้งสองหลังถูกบรรจุในโครงการอนุรักษ์ของทางจังหวัดสระบุรี (น.187)

รูปลักษณ์เรือนลาวแง้วบ้านต้นเสี้ยน ทั้งสองหลังได้รับอิทธิพลของเรือนไทยแบบประเพณีทั้งรูปแบบรูปทรง และรายละเอียดขององค์ประกอบเรือน เช่น ลักษณะเรือนจั่วแฝด องค์ประกอบผนังทั้งภายนอกและภายใน การสร้างเรือนแบบสามห้องเสาแบบมีพะไลสองข้าง การตกแต่งภายในด้วยอิทธิพลของศิลปะแบบจีน ฝาเฟี้ยมกั้นส่วนภายในเรือน พบการลําดับพื้นที่การเข้าถึงแบบเรือนลาว คือ เข้าจากบันไดหลักสู่ระเบียงใต้หลังคา (เซีย) ต่อเนื่องมายังห้องกลาง สู่ห้องนอนเรียงกัน และแยกซ้ายหรือขวาสู่เรือนครัว การจัดลําดับการ เข้าถึงลักษณะนี้ต่างจากเรือนไทยประเพณีซึ่งเป็นเรือนล้อมชานอย่างชัดเจน อย่างเรือนของนายบุญเลิศ วงษ์ศรี ลักษณะการลำดับการเข้าถึงจากบันไดหน้าเรือนสู่ห้องนอนเป็นลักษณะเดียวกันกับเรือนลาวชนบทที่บ้านหัวห้า เพียงแต่ทิศทางของหัวนอนกลับกัน เรือนลาวอื่น ๆ หันหัวนอนไปทางทิศเหนือ แต่สำหรับลาวแง้วบ้านต้นเสี้ยนหันหัวไปทางทิศใต้ (น.187-189) นอกจากนี้ในหมู่บ้านต้นเสี้ยนยังปรากฏศิลปหัตกรรมอื่น ๆ ที่ยังคงอนุรักษ์ไว้อย่างภูมิปัญญาการทอผ้าฝ้าย โดยการใช้วัสดุในพื้นที่เป็นฝ้ายที่ปลูกเองบนที่ดอนในอำเภอพระพุทธบาท

ลาวแง้ว กลุ่มชาติพันธุ์ที่มีถิ่นฐานเดิมในพื้นที่โดยรอบใกล้เคียงกับเวียงจันทน์ จากการลงพื้นที่สำรวจภาคสนามในเดือนกุมภาพันธ์ 2559 ต่างยืนยันว่าสำเนียงที่ชาวบ้านพูดตอบโต้กันเป็นสำเนียงหลวงพระบาง ประกอบกับเหตุการณ์ทางประวัติศาสตร์ก็พอคาดการณ์ได้ว่า กลุ่มชาติพันธุ์ลาวแง้วอาจมีถิ่นฐานเดิมแถบหลวงพระบาง โดยการอพยพมาเป็นระลอก ตั้งถิ่นฐานอยู่เวียงจันทน์ก่อนอพยพอีกครั้งสู่ดินแดนปลายทางบริเวณภาคกลางของประเทศไทยจึงอาจเป็นที่มาของสำเนียงที่ยังคงติดตัวและถ่ายทอดจากรุ่นสู่รุ่น 

หากเชื่อมโยงรูปลักษณ์ของเรือนจากถิ่นกำเนิดและการแปรเปลี่ยนนั้น ลักษณะของแผนผังและการลำดับการเข้าถึงเรือนและการต่อเนื่องของพื้นที่ภายในคล้ายคลึงกัน กล่าวคือการเข้าถึงจากบันไดหลักสู่ระเบียงใต้หลังคาคลุม (เซีย) เข้าสู่โถงกลาง และจากโถงกลางแยกเข้าห้องนอนและห้องครัว การใช้ระเบียงชายคาเปิดโล่งของไทยเป็นการใช้งานในลักษณะเดียวกันกับเซียของลาว และเห็นได้ชัดเจนว่าระบบการจ่ายการใช้สอยภายในเรือนเป็นระบบเดียวกันกับเรือนลาวเวียงจันทน์ และลาวในชนบทของเวียงจันทน์ ดังนั้นในแผนผังเรือนดังกล่าวยังคงเอกลักษณ์ของเรือนลาวที่ค่อนข้างชัดเจน

ปรากฏการณ์การคลี่คลายในการดำรงอยู่ของวัฒนธรรมรองย่อมต้องปรับตัวสู่วัฒนธรรมหลักที่แวดล้อมอยู่ มีการรับวัฒนธรรมใหม่ด้านรูปทรงเรือน แต่ก็ยังคงผังเรือนตามวัฒนธรรมเดิมอยู่กลายเป็นวัฒนธรรมผสมผสาน (น.190-191)