วิทยานิพนธ์เรื่องการใช้วัฒนธรรมท้องถิ่นภาคเหนือในการสร้างสรรค์นวนิยายของมาลา คำจันทร์ ศึกษาเพื่อวิเคราะห์ข้อมูลทางวัฒนธรรมท้องถิ่นภาคเหนือที่ปรากฏในนวนิยายของมาลา คำจันทร์ และเพื่อศึกษากลวิธีการสร้างสรรค์นวนิยายโดยใช้ข้อมูลทางวัฒนธรรมท้องถิ่น ผลการศึกษาพบว่ามาลา คำจันทร์ นำวัฒนธรรมท้องถิ่นภาคเหนือมาเป็นข้อมูลในการสร้างสรรค์นวนิยาย 3ประการ ดังนี้ ประการแรก การสร้างเนื้อเรื่องและตัวละครจากความเชื่อ แนวคิด วิถีชีวิตท้องถิ่น ตำนาน และประวัติศาสตร์ของคนล้านนา เช่น นวนิยายเรื่อง “ดงคนดิบ” ปรากฎความเชื่อเรื่องผีกละ นวนิยายเรื่อง “ดาบราชบุตร” ปรากฎความเชื่อเรื่องม้าขี่ ดาบศักดิ์สิทธิ์และผีอารักษ์ นวนิยายเรื่อง “ไพรอำพราง” ปรากฎความเชื่อเรื่องเสือเย็น นวนิยายเรื่อง “เจ้าจันท์ผมหอม นิราศพระธาตุอินทร์แขวน” ปรากฏความเชื่อเรื่องพระธาตุประจำปีเกิด และเหตุการณ์ประวัติศาสตร์ในช่วงที่สยามเข้าปกครองล้านนา

     และนวนิยายเรื่อง “ดาบอุปราช” นำเสนอวิถีชีวิตท้องถิ่นของชาวนาที่ถูกรุกรานจากสังคมภายนอกที่เปลี่ยนแปลงไป และการดำรงชีวิตตามหลักคำสอนพระพุทธศาสนา ประการที่สอง เสริมความสมจริงของฉากและบรรยากาศโดยมักระบุชื่ออำเภอ จังหวัด หรือสถานที่สำคัญในภาคเหนือ  เช่น เชียงใหม่ เชียงราย วัดสวนดอก พระธาตุจอมทอง พระธาตุหริภุญชัย และเชื่อมโยงด้วยทิศทางหรือระยะทางให้เหมาะสมบรรยากาศในนวนิยาย ทั้งยังสอดแทรกประเพณีลงแขกเกี่ยวข้าว ประเพณีตั้งธรรมหลวง เป็นต้น ซึ่งเป็นประเพณีสำคัญที่บ่งบอกวิถีชีวิตในท้องถิ่นภาคเหนือได้เป็นอย่างดี ประการที่สาม การใช้ภาษาถิ่นในการบรรยาย การพรรณนา และบทสนทนาของตัวละคร นอกจากนี้ยังแทรกบทขับร้องท้องถิ่นประเภทจ๊อย ซอ และวรรณกรรมท้องถิ่นอย่างสอดคล้องกับเหตุการณ์ในนวนิยาย ภาษาเป็นวิธีการสื่อสารของมาลา คำจันทร์ที่มีลักษณะโดดเด่น ส่งผลให้ผู้อ่านเกิดจินตภาพและเข้าใจถึงวัฒนธรรมท้องถิ่นภาคเหนือได้อย่างชัดเจน ดังนั้นนวนิยายของมาลา คำจันทร์ จึงแสดงวัฒนธรรมล้านนาในรูปแบบบันเทิงคดีที่มีคุณค่าในแง่ของงานวรรณกรรมครบถ้วน (หน้า 183 - 187)

     เพื่อวิเคราะห์ข้อมูลทางวัฒนธรรมท้องถิ่นภาคเหนือที่ปรากฏในนวนิยายของมาลา คำจันทร์ และเพื่อศึกษากลวิธีการสร้างสรรค์นวนิยายโดยใช้ข้อมูลทางวัฒนธรรมท้องถิ่นภาคเหนือ (หน้า 5)

            ผู้ศึกษาตั้งสมมุติฐานว่ามาลา คำจันทร์ ใช้กลวิธีสร้างสรรค์นวนิยายเกือบทุกเรื่อง โดยใช้ข้อมูลวัฒนธรรมท้องถิ่นภาคเหนือ ตั้งแต่การสร้างเนื้อเรื่อง การใช้ภาษา การสร้างตัวละคร การสร้างฉากและบรรยากาศ ปรากฎในนวนิยายอย่างสอดคล้อง โดยมีปัจจัยดังนี้ ประการแรก ผู้ประพันธ์มีภูมิลำเนาอยู่ที่จังหวัดเชียงราย อาศัยในท้องถิ่นภาคเหนือไม่น้อยกว่า 50 ปี ทั้งยังมีความสนใจและมีพื้นฐานความรู้เกี่ยวกับวัฒนธรรมภาคเหนืออย่างมาก ประการที่สอง ผู้ประพันธ์ได้นำความรู้ของตนเองมาสร้างสรรค์เป็นวรรณกรรมหลายประเภท ที่มีเอกลักษณ์เฉพาะตนคือการนำเสนอตัวตนชาวล้านนาและสังคมวัฒนธรรมท้องถิ่นภาคเหนือ เช่น ความเชื่อและศาสนา ภาษา ประวัติศาสตร์ ตำนานพื้นบ้าน วิถีชีวิต ศิลปะการแสดง มาลา คำจันทร์ได้ประพันธ์นวนิยายเรื่องแรก คือ เรื่อง “เจ้าจันท์ผมหอม นิราศพระธาตุอินทร์แขวน” ได้รับรางวัลวรรณกรรมสร้างสรรค์ยอดเยี่ยมแห่งอาเซียน (ซีไรต์) ประจำปี 2534 ส่งผลให้วรรณกรรมของมาลา คำจันทร์ มีชื่อเสียงและได้รับการยอมรับจากนักวิชาการ นักวิจารณ์วรรณกรรม ทั้งยังที่รู้จักแก่ผู้อ่านทั่วไปอย่างแพร่หลาย (หน้า 1, 5 – 6)

คนพื้นเมืองล้านนา (หน้า 63)

     ภาษาท้องถิ่นภาคเหนือ  นวนิยายของมาลา คำจันทร์จะปรากฏ ภาษาถิ่นอย่างเด่นชัดตั้งแต่การบรรยายเนื้อเรื่อง ชื่อตัวละคร บทสนทนา หรือบทเพลงพื้นบ้าน (หน้า  50)

     การศึกษาจากนวนิยายของมาลา คำจันทร์ จำนวน 9 เรื่อง ได้แก่ 1) เจ้าจันท์ผมหอม นิราศพระธาตุอินทร์แขวน ปี 25352) ดงคนดิบ ปี 25353) เมืองลับแล ปี 2539 4) ใต้หล้าฟ้าหลั่ง ปี 25405)ดาบอุปราช ปี 2541 6) สร้อยสุคันธา ปี 25437) ไพรอำพราง ปี 25448) นางถ้ำ ปี 2545 9) ดาบราชบุตร ปี 2547(หน้า 6)

     อาณาจักรล้านนาก่อตั้งโดยพญามังราย ถือกำเนิดเมื่อต้นพุทธศตวรรษที่ 19 จากการรวมแคว้นโยนกและแคว้นหริภุญชัย จากนั้นขยายดินแดนไปยังพะเยา แพร่ น่าน เป็นต้น พญามังรายได้รวบรวมหัวเมืองให้อยู่ใต้การปกครอง ต่อมา พ.ศ. 1839 สร้างเวียงเชียงใหม่ขึ้นมาเป็นศูนย์กลางของอาณาจักรล้านนาที่มีความเจริญรุ่งเรืองด้านการค้า และด้านพระพุทธศาสนาเป็นอย่างมาก ราชวงศ์มังรายปกครองเชียงใหม่ต่อมาเป็นระยะเวลากว่า 200 ปี จนกระทั่งอาณาจักรล้านนาตกอยู่ภายใต้การปกครองของพม่าเมื่อ พ.ศ. 2101

     พ.ศ.2101 - 2317 อาณาจักรล้านนาอยู่ภายใต้การปกครองของพม่า เนื่องจากการขยายอิทธิพลของราชวงศ์ตองอูที่มีความเข้มแข็งมาก ระหว่างนี้มีบางช่วงเวลาที่อยุธยายกกองทัพเข้ามายึดเชียงใหม่ไว้ได้ หรือช่วงที่เชียงใหม่แยกตัวออกเป็นอิสระแต่ก็เป็นระยะเวลาเพียงสั้นๆ ล้านนาในการปกครองของพม่าสามารถแบ่งได้ 2 ช่วง ได้แก่ สมัยแรกล้านนามีฐานะเป็นมณฑลหนึ่งของพม่า สามารถมีเจ้าเมืองปกครองตามเดิมภายใต้การดูแลของกษัตริย์พม่าคือบุเรงนอง พม่าจะเข้มงวดเรื่องแรงงานในการทำสงครามและการส่งส่วย สมัยที่สอง พม่าถือว่าล้านนาเป็นดินแดนส่วนหนึ่งของกษัตริย์พม่า จึงได้ส่งขุนนางเข้ามาปกครองร่วมกับชาวล้านนา โดยขุนนางจะมีฐานะสูงกว่า ทำให้ชาวล้านนาต่อต้านเป็นระยะ ต่อมาเมื่อ พ.ศ. 2317 พญาจ่าบ้านและพระเจ้ากาวิละเข้าร่วมสวามิภักดิ์ต่อพระเจ้าตากสินและสามารถขับไล่พม่าออกไปได้สำเร็จ

     พ.ศ. 2317 – 2427ล้านนามีฐานะเป็นเมืองประเทศราชของสยาม พระเจ้าตากสินแต่งตั้งให้พญาจ่าบ้านเป็นพระยาวิเชียรปราการปกครองเมืองเชียงใหม่ และพระเจ้ากาวิละปกครองเมืองลำปาง เมื่อสิ้นพระยาวิเชียรปราการในสมัยธนบุรี พระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟ้าจุฬาโลกมหาราชโปรดเกล้าฯ แต่งตั้งให้พระเจ้ากาวิละปกครองเมืองเชียงใหม่แทน ซึ่งเป็นยุค “เก็บผักใส่ซ้า เก็บข้าใส่เมือง” มีการรวบรวมกลุ่มชนต่างๆ เช่น ลื้อ ยอง ที่ลี้ภัยเข้ามาให้ตั้งถิ่นฐานในเชียงใหม่ เชียงใหม่มีความเจริญรุ่งเรืองเช่นเดียวกับยุคพระยามังราย มีเมืองสำคัญ 3 เมือง คือ เชียงใหม่ ลำพูน ลำปาง รัฐบาลสยามให้เจ้าเมืองมีอิสระในการปกครองเช่นเดิม แต่มีการควบคุมโดยให้ล้านนาส่งส่วยทุกปีและส่งเครื่องราชบรรณาการทุก 3 ปี ต่อมาในสมัยพระเจ้ากาวิโลรสสุริยวงศ์ ได้เกิดปัญหาเรื่องสัมปาทานป่าไม้ซ้ำซ้อนและความวุ่นวายหัวเมืองชายแดน รัชกาลที่ 5 จึงยกเลิกระบบประเทศราชและจัดตั้งการปกครองแบบมณฑณเทศาภิบาลมีข้าหลวงจากกรุงเทพไปปกครอง

     กล่าวได้ว่าล้านนาถูกผนวกรวมเป็นส่วนหนึ่งของสยามภายใต้การปกครองของพระมหากษัตริย์ ตั้งแต่ พ.ศ. 2427 มีการดำเนินงาน 2 ประการ คือ ประการแรก การยกเลิกฐานะเมืองประเทศราชและตำแหน่งเจ้าเมืองฝ่ายเหนือทุกพระองค์  ประการที่สอง การทำให้ชาวล้านนารู้สึกว่าเป็นพลเมืองไทยโดยปฏิรูปการศึกษาให้มีการเรียนในโรงเรียน ทดแทนการเรียนในวัด ต่อมา พ.ศ. 2475  รัฐบาลได้ยกเลิกการปกครองแบบมณฑลเทศาภิบาลทั่วประเทศ  หน่วยการปกครองใหญ่สุดคือจังหวัด  อาณาจักรล้านนาเดิมจึงกลายเป็นจังหวัดต่างๆ ในภาคเหนือ โดยกำหนดให้เชียงใหม่เป็นเมืองหลักในภาคเหนือ ตั้งแต่ พ.ศ. 2530 เป็นต้นมาเมืองเชียงใหม่จึงเจริญขึ้นอย่างมาก (หน้า 17 - 20)    

     บ้านเรือนส่วนใหญ่มีลักษณะเป็นกระท่อม ก่อสร้างอย่างเรียบง่ายเหมาะสมกับวิถีชีวิตประจำวันเรือนทั่วไปมีขนาดอย่างน้อยหนึ่งห้องนอน ยกพื้นเหนือดินประมาณ 60 เซนติเมตร เสาเรือนเป็นไม้ที่ตัดจากป่า โครงหลังคาเป็นไม้รวกหรือไม้ไผ่ มุงด้วยใบตองตึงหรือหญ้าแฝกผนังเป็นไม้ไผ่ พื้นเป็นฟากไม้ไผ่ทุบ สำหรับคนมีฐานะจะปลูก “เรือนกาแล” มีลักษณะคือ ยอดจั่วประดับกาแลไม้สลักอย่างประณีต ส่วนใหญ่เป็นเรือนแฝด ขนาดมากกว่าหนึ่งห้องนอน ผนังมีสองแบบ คือ แบบวางบันไดติดกับชานนอกและแบบวางบันไดชิดฝาใต้ชายคา ไม่นิยมติดฝ้าที่หลังคา (หน้า 56 - 57)     

ไม่มี

     ภาคเหนือมีภูมิประเทศส่วนใหญ่เป็นภูเขา ชาวล้านนาจึงใช้พื้นที่ราบระหว่างภูเขาเพื่อทำเกษตรกรรม โดยอาชีพที่ปรากฏในนวนิยายของมาลา คำจันทร์ คือ ชาวนา พรานป่า และค้าขาย

     ชาวนา เป็นอาชีพสำคัญของชาวเหนือ มีการทำนาหลายแบบในที่ราบระหว่างหุบเขาเพราะมีแหล่งน้ำและอุดมสมบูรณ์ เช่น นวนิยายเรื่อง“ดาบอุปราช” สะท้อนวิถีชีวิตการทำนาดำ คือ การทำนาเป็นขั้นตอนตามฤดูกาลตั้งแต่การเตรียมดินจนถึงการเก็บเกี่ยว นวนิยายเรื่อง “ไพรอำพราง” สะท้อนชีวิตการทำนาแบบข้าวไร่ คือ กาทำนาที่แทรกอยู่ตามป่าบริเวณภูเขาสูงเพื่อให้สอดคล้องกับลักษณะภูมิประเทศ

     พรานป่า เนื่องจากภาคเหนือมีทรัพยากรป่าไม้และสัตว์ป่าอุดมสมบูรณ์ จึงเกิดการล่าสัตว์เพื่อยังชีพ แบ่งปัน และค้าขาย นวนิยายเรื่อง “ใต้หล้าฟ้าหลั่ง” ปรากฏข้อปฏิบัติของอาชีพพรานป่าคือ หากฆ่าสัตว์แล้วไม่นำมาทำประโยชน์ถือว่าเป็นการทำผิดต่อป่า

     การค้าขาย หรือ การค้างัวต่าง คือการค้าขายที่ใช้วัวบรรทุกสินค้าจากที่หนึ่งไปยังอีกที่หนึ่ง แล้วพ่อค้าก็จะซื้อของจากแหล่งนั้นนำไปขายในที่ถัดไป จนกว่าฤดูฝนจึงกลับบ้านเรือนของตนเอง  โดยพ่อค้าวัวต่างที่เข้ามาค้าขายในเชียงใหม่มักเป็นชาวจีนฮ่อและชาวไทใหญ่ ปรากฏในนวนิยายเรื่อง “สร้อยสุคันธา” คือ พ่อค้าวัวต่างชาวแข่ฮ่อยูนนานเดินทางมายังเมืองฝาง เชียงดาว เชียงแสน เชียงราย เพื่อหาซื้อนอแรดและเขากวาง เพราะสามารถนำไปเป็นยารักษาโรคในบ้านเมืองของตนเอง (หน้า 38- 41)

     เจ้านายภาคเหนือมีวิถีปฏิบัติตนตามจารีตประเพณี โดยการที่ เจ้าจะต้องแต่งงานกับเจ้าเพื่อความมั่นคงทางฐานะของตระกูลและเชื้อชาติ การรักษาหน้าที่ต่อบ้านเมืองเป็นสิ่งสำคัญมากกว่าความรัก (หน้า 101)
           
     สำหรับประชาชนทั่วไปมีการรวมกลุ่มทางสังคมจากกิจกรรมหรือประเพณีสำคัญที่เกี่ยวข้องกับวิถีชีวิต เช่น การลงแขกเกี่ยวข้าว หรือภาษาคำเมืองเรียกว่า “เอามื้อ” เมื่อถึงฤดูทำนา แต่ละคนจะผลัดกันไปช่วยเกี่ยวข้าวในที่นาของแต่ละเจ้า เวียนไปจนครบถ้วน เป็นการแสดงถึงความสามัคคีและเอื้อเฟื้อเกื้อกูลกัน (หน้า 39)
           
     การจัดงานศพถือว่าเป็นงานของคนทั้งหมู่บ้านทุกคน แม้ใครบาดหมางกันก็ต้องระงับไว้ก่อนแล้วมาช่วยกันทำหน้าที่ตามความเหมาะสม เช่น ชายหนุ่มจะช่วยผ่าฟืนและตักน้ำ ผู้หญิงทำอาหาร เณรหนุ่มจะหามโลงศพมาจากวัดมายังเรือนตั้งศพ พ่อหมอจะเรียกญาติของผู้เสียชีวิตมาพร้อมกัน จากนั้นจะทำพิธีว่าคาถาข่มผีก่อนนำศพบรรจุในโลง (หน้า 128)
           
     ประเพณีเทศน์มหาชาติ หรือภาษาคำเมืองเรียกว่า “ตั้งธรรมหลวง” ถือเป็นงานใหญ่ของหมู่บ้าน ทุกคนในหมู่บ้านจะมีบทบาทหน้าที่ตามความเหมาะสม นอกจากนี้การจัดงานเทศน์มหาชาติยังแสดงให้เห็นสังคมชาวพุทธในภาคเหนืออีกด้วย (หน้า 128)

     การปกครองในสังคมภาคเหนือมีการนำความเชื่อเรื่อง “ขึด” มาเป็นแนวทางปฏิบัติและควบคุมพฤติกรรมของประชาชน ขึด หมายถึง การกระทำที่ไม่ถูกต้อง สิ่งที่ห้ามปฏิบัติ หากกระทำสิ่งต้องห้ามไปแล้ว จะทำให้ “ตกขึด” คือเกิดอัปมงคลแก่ครอบครัวหรือชุมชน ดังนั้นทุกคนต้องเรียนที่จะปฏิบัติตนตามจารีตที่ดีงาม ปรากฏในนวนิยายเรื่อง “ดาบราชบุตร” คือ ขึดป่า เป็นข้อห้ามปัสสาวะลงแม่น้ำ ห้ามปัสสาวะโดยไม่บอกกล่าวพื้นที่ ห้ามนำหม้อแกงตักน้ำ ห้ามชายหญิงพลอดรักกันในป่า เป็นต้น  นอกจากนี้ยังมีระบบการปกครองโดยการเลือกผู้นำหมู่บ้าน เช่น ผู้ใหญ่บ้าน เพื่อทำหน้าที่เป็นผู้นำกิจกรรม ปกป้องหมู่บ้าน และดูแลความเป็นอยู่ของคนในหมู่บ้าน สมัยก่อนผู้นำต้องมาจากความพึงพอใจและได้รับการยอมรับจากชาวบ้านเท่านั้น  ปรากฏในนวนิยายเรื่อง “สร้อยสุคันธา” คือ ผู้ที่ทำคุณประโยชน์ให้หมู่บ้าน ชาวบ้านจะยอมรับแล้วเลือกขึ้นไปให้มหาดไทยแต่งตั้งเป็นผู้ใหญ่บ้าน แต่ชาวบ้านอาจเรียกผู้นำตามจารีตเดิมว่าท้าว  (หน้า 41- 42) 

     นวนิยายของมาลา คำจันทร์มีข้อมูลความเชื่อ ค่านิยม ประเพณี และพิธีกรรม ดังนี้

     ความเชื่อเรื่องพระธาตุประจำปีเกิด คนล้านนาจะเชื่อว่าทุกคนมีพระธาตุประจำปีเกิดของตนเอง เรียกว่า “ชุธาตุ” หมายถึง อาการที่วิญญาณที่กำลังมาเกิดแปรสภาพลงมาพักผ่อนอยู่ในธาตุหรือเจดีย์ ที่ถูกกำหนดไว้สำหรับผู้ที่มาเกิดในแต่ละปี ผู้ที่มาเกิดจึงต้องบูชาพระธาตุประจำปีเกิดของคนเป็นสำคัญ โดยแบ่งปีเกิดตามปีนักษัตร 12 ปี พบว่ามีพระธาตุประจำปีเกิดในล้านนา 8 แห่ง ภาคตะวันออกเฉียงเหนือ 1 แห่ง ประเทศพม่า 2 แห่ง และประเทศอินเดีย 1 แห่ง ชาวล้านนาเชื่อว่าหากได้ไปไหว้พระธาตุตามปีเกิดอย่างน้อยหนึ่งครั้งในชีวิต จะเป็นสิริมงคลแก่ตนเอง ความเชื่อนี้ปรากฏในนวนิยายเรื่อง “เจ้าจันท์ผมหอม นิราศพระธาตุอินทร์แขวน” (หน้า 22 -  24)

     ความเชื่อเรื่องผี เป็นความเชื่อที่สำคัญและมีอิทธิพลต่อชาวล้านนามาก มักปรากฏอยู่ในชีวิตตั้งแต่การเกิด แก่ เจ็บตาย และพิธีกรรมต่าง ๆ เช่น ความเชื่อเรื่องผีกละหรือผีกะ ปรากฏในนวนิยายเรื่อง “คนดงดิบ” เป็นผีที่เข้าสิงคนเพื่อจะขอกินอาหาร ผีกละมักจะขอกินอาหารจำพวกลาบและแกงอ่อม เมื่อได้กินแล้วก็จะออกจากร่างไป นอกจากนี้เมื่อผู้ใดถูกผีกละเข้าสิง จะให้หมอผีประจำหมู่บ้านมาไล่ผีกละ โดยการใช้คาถาอาคมและทำพิธีกรรมต่างๆ ผีกละสามารถสืบทอดจากรุ่นสู่รุ่น เช่น สืบทอดจากมารดาไปที่ลูกสาวคนเล็ก สืบทอดผ่านแมว หรือสืบทอดผ่านเครื่องประดับ ความเชื่อเรื่องผีบรรพบุรุษ สำคัญต่อความสัมพันธ์ของคนในครอบครัว โดยแต่ละครอบครัวอาจนับถือผีบรรพบุรุษต่างกัน เช่น นับถือผีปู่ย่าที่สืบทอดทางมารดา ลูกผู้หญิงเป็นผู้รับสืบทอด แต่บางครอบครัวหากมีลูกเป็นชายทั้งหมดจะสูญเสียผีปู่ย่าไปหรือเรียกว่าผีสุด หรือเปลี่ยนมานับถือผีมดที่สืบทอดผ่านบิดา ซึ่งล้วนเชื่อว่าให้ความคุ้มครองกับคนในครอบครัวเช่นเดียวกัน ความเชื่อผีเสื้อนา คือ วิญญาณที่คุ้มครองสถานที่หลายแห่ง จะเรียกว่า “เสื้อ” เช่น เสื้อบ้าน เสื้อนา เสื้อวัด และผีเสื้อนา ที่มีความสำคัญต่อการประกอบอาชีพ ก่อนจะทำนาแต่ละปีต้องทำพิธีกรรมแรกนาหรือพิธีกรรมเซ่นผีนา เพื่อบูชาให้ผีนาช่วยคุ้มครองดูแลผลผลิต ความเชื่อเรื่องเสือเย็น หรือ เสือสมิง เชื่อว่าเกิดจากเสือที่กินคนจนทำให้มีวิญญาณเข้าสิงและสามารถแปลงร่างเป็นคนได้ หรืออาจเกิดจากคนที่มีคาถาอาคม โดยเสือเย็นมักเข้ามาคาบควายจากคอกไปเป็นอาหารจนชาวบ้านได้รับความเดือดร้อนจนอาจต้องย้ายหมู่บ้านหนี เสือเย็นจึงเป็นที่หวาดกลัวสำหรับคนล้านนาสมัยก่อนมาก  (หน้า 24 - 31)

     ความเชื่อเรื่องดาบศักดิ์สิทธิ์ ดาบล้านนามี 3 ประเภท คือ ดาบทหาร เป็นดาบของทหารที่ใช้เมื่อทำสงคราม ทำจากเหล็กที่ทนทานและทำพิธีกรรมร่วมด้วยเพื่อให้เกิดขวัญกำลังใจแก่ทหาร ดาบตำรวจ เป็นอาวุธสำหรับดูแลความสงบเรียบร้อยในบ้านเมือง และดาบสำหรับประชาชน เป็นดาบที่แต่ละบ้านมีไว้เพื่อใช้ประโยชน์หรือป้องกันตัว ดาบล้านนาหรือดาบเมืองแต่ละเล่มมีความเป็นมาต่างกัน เมื่อดาบของบรรพบุรุษตกทอดมาสู่ลูกหลาน จะถือว่าดาบนั้นเป็นดาบศักดิ์สิทธิ์ที่คอยปกป้องคุ้มครองคนในครอบครัวหรือบ้านเมือง ดาบมักสืบทอดตามสายตระกูลเท่านั้น หากตกไปอยู่กับคนนอกตระกูลเชื่อว่าจะทำให้ผู้ครอบครองเกิดความวิบัติ (หน้า 32 - 33)

     ความเชื่อเรื่องม้าขี่ ม้าขี่คือคนที่เป็นร่างทรงของผีเจ้านาย มีความสำคัญในการช่วยสื่อสารกับผีเจ้านายเมื่อมีผู้มาขอความช่วยเหลือหรือขอคำทำนายต่างๆ ผู้ที่เป็นม้าขี่จะรู้สึกภูมิใจที่ได้ช่วยเหลือคนในหมู่บ้าน นอกจากนี้ยังเชื่อว่าเป็นการบำเพ็ญกุศลอย่างหนึ่ง เมื่อเสียชีวิตไปแล้วก็จะได้ไปอยู่บนสวรรค์กับผีจ้านายที่ตนเองรับใช้ การประทับทรงจะเริ่มจากตั้งเข้าหรือแม่ตั้ง เป็นผู้ช่วยเพศชายหรือหญิงจุดธูปบูชาพระพุทธรูป และขันตั้งหรือพานครูของเจ้านาย ม้าขี่หรือคนทรงที่แต่งกายลำลองจะนั่งขัดสมาธิอยู่หน้าโต๊ะที่วางเครื่องบูชา สักครู่จะมีอาการตัวสั่นบ่งบอกว่าผีเจ้านายได้เข้าทรงแล้ว จากนั้นม้าขี่จะไหว้พระแล้วเริ่มแต่งตัว เช่น การสวมเสื้อ นุ่งโสร่ง โพกศีรษะด้วยผ้าแพร ใส่เครื่องประดับต่าง ๆ เมื่อแต่งกายเสร็จจะไหว้พระอีกครั้ง แล้วเริ่มทักทายสื่อสารกับผู้ที่มาขอความช่วยเหลือ (หน้า 35 - 36)

     การสืบทอดความรู้ที่ปรากฏในนวนิยายของมาลา คำจันทร์ ส่วนมากจะเป็นภูมิปัญญาที่สั่งสมจากการสังเกต สิ่งแวดล้อม หรือความรู้เรื่องพิธีกรรมที่เกี่ยวข้องกับวิถีชีวิต มีวิธีถ่ายทอดความรู้เฉพาะคนภายในตระกูลแบบรุ่นสู่รุ่น เช่น ความรู้เรื่องยาสมุนไพรของหมอเมืองจากนวนิยายเรื่อง “เมืองลับแล”  การทอผ้าและย้อมผ้าของผู้หญิงจากนวนิยายเรื่อง “สร้อยสุคันธา” การนำสุภาษิต คำคมท้องถิ่นมาอบรมสั่งสอนลูกหลานในเรื่องคุณธรรมและการใช้ชีวิตจากนวนิยายเรื่อง “ดาบราชบุตร” (หน้า 46, 48, 139)

     สังคมที่ปรากกฎในนวนิยายเป็นยุคที่การแพทย์และสาธารณสุขยังไม่เข้าถึงชุมชนชนบท ดังนั้นอาหารจึงมีผลต่อสุขภาพมากที่สุด เช่น นวนิยายเรื่อง “ดาบอุปราช” ปรากฏอาการลมผิดเดือนของสตรีหลังคลอดซึ่งจะเกิดอาการหลังกินอาหารแสลง ทำให้ร่างกายทรุดโทรมและจิตใจอ่อนแอ ขวัญไม่อยู่กับเนื้อกับตัวจนเสียชีวิต

     ชาวล้านนายังมีความเชื่อว่าความเจ็บป่วยที่หาสาเหตุไม่ได้อาจเกิดจากอำนาจของผี เช่น อาการ “พรายทับ” “พรายกุม” “พรายแฝง” หรือ “พรายดิบ” เชื่อว่าวิญญาณของผู้ป่วยได้ออกจากร่างไปแล้ว แต่ยังมีชีวิตต่อได้เพราะมีพรายแฝงอยู่ในร่างกาย โดยพรายแฝงมักชอบรับประทานอาหารดิบ เช่น ปลาร้า ไข่ดิบ นวนิยายเรื่อง “เมืองลับแล” ปรากฏหมอเมืองหรือหมอพื้นบ้าน ที่เป็นผู้มีบทบาทสำคัญในการรักษาโรค จากการใช้ภูมิปัญญาที่เกิดจากการสังเกตธรรมชาติที่ถ่ายทอดความรู้แบบรุ่นสู่รุ่น และใช้สมุนไพรท้องถิ่นในการรักษา เช่น การรักษาอาการอาเจียน โดยการใช้ขี้ฝิ่นเท่าเมล็ดมะละกอให้ผู้ป่วยกิน จากนั้นนำรากไม้เปลือกไม้มัดผสมกับฝิ่นดิบนำไปต้มเป็นยา นับเวลาสามชั่วฟืนให้ผู้ป่วยกินหนึ่งครั้ง

     นอกจากนี้ยังมีการรักษาโดยพิธีกรรม เรียกว่า “พิธีต่ออายุ” เพื่อสร้างขวัญกำลังใจส่งผลให้ผู้ป่วยมีสุขภาพที่ดีตามมา ปรากฏในนวนิยายเรื่อง “ดาบอุปราช” ดังนี้  พ่อหมอจุดเทียนรอบขอบกระทงเท่าอายุ แล้วจุดเทียนอีกเล่มกลางกระทง อ่านโองการในพับหลั่นหรือใบลาน แล้วใช้ก้านมะยมจุ่มน้ำมนต์พรมร่างผู้ป่วย (หน้า 45 - 47)

     ศิลปะการแสดงของภาคเหนือมีหลายรูปแบบ เช่น การฟ้อนเชิง ละครซอ เครื่องดนตรี เช่น สะล้อ ซอ ซึง ทำนอง เช่น พร้าวไกวใบ เพลงปราสาทไหว สำหรับการฟ้อนดาบ หรือ การฟ้อนเชิง ภาษาคำเมืองเรียกว่าการ เชิง หรือ เจิง แต่เดิมเป็นวิชาป้องกันตัวของชายล้านนา ในการฝึกฝนการใช้ดาบให้ชำนาญเพื่อต่อสู้ศัตรูในยามสงครามที่มีความศักดิ์สิทธิ์ โดยผู้ที่มีความชำนาญแล้วอาจะมีการแสดงเคลื่อนไหวเพลงอาวุธเพื่อเป็นการระลึกถึงครูบาอาจารย์และปลุกใจตนเองก่อนออกรบ ทั้งนี้เมื่อรบชนะก็จะร่ายรำเพื่อรื่นเริงเป็นพุทธบูชาในงานบุญ หรือให้เป็นที่สนใจแก่หญิงสาวที่ตนเองหมายปอง  นอกจากนี้ยังใช้การฟ้อนดาบเพื่อขับไล่ผีร้าย แต่ปัจจุบันมักใช้เพื่อการแสดงมากกว่าการประกอบพิธีกรรม (หน้า 35, 53)  

     สำหรับการแต่งกาย ชาวล้านนาผู้หญิงมักสวมเสื้อและผ้าถุง ผู้ชายสวมกางเกง “เต่วโย่ง” หรือกางเกงขากว้าง บางครั้งจะไม่สวมเสื้อเพราะต้องการอวดรอยสักบนร่างกาย ชาวล้านนามักผลิตเสื้อผ้าขึ้นเองเพราะเสื้อผ้าที่พ่อค้าวัวต่างนำมาขายนั้นมีราคาแพงและจารีตที่ผู้หญิงต้องมีความสามารถในการทอผ้า เมื่อทอผ้าเสร็จแล้วมักนำไปย้อมสีเพื่อให้สวยงามและคงทนมากขึ้น เช่น นวนิยายเรื่อง “สร้อยสุคันธา” มีการนำผ้าไปวางไว้ที่แหล่งน้ำที่มีน้ำฮากหรือสนิมเหล็ก เพื่อให้น้ำฮากซึมเข้าเนื้อผ้าฝ้ายจนได้เป็นผ้าสีอิฐ จากนั้นนำมาตากแล้วจึงตัดเย็บ สำหรับการแต่งกายของเจ้านาย โดยเฉพาะเจ้านายผู้หญิงจะเน้นความประณีตและอลังการ เนื่องจากราชสำนักให้ความสำคัญกับการแต่งกายที่เหมาะสมตามฐานะ ปรากฏในนวนิยายเรื่อง “เจ้าจันท์ผมหอม นิราศพระธาตุอินทร์แขวน” ดังนี้ การแต่งกายด้วยผ้าแก้ว ผ้านุ่งเป็นไหมม่วงแกมทอง ลายซิ่นสวยงาม นอกจากนี้ยังมีเครื่องประดับคือ “ดอกไม้ไหว” หรือ “ปิ่น” ที่ใช้ประดับมวยผมที่ราคาสูง (หน้า 47 – 49)

     นวนิยายของมาลา คำจันทร์ มีข้อมูลตำนานพื้นบ้านเรื่อง “ตำนานเจ้าหลวงคำแดง” เจ้าหลวงคำแดงเป็นบุตรชายของผู้ครองเมืองพะเยา จังหวัดเชียงราย วันหนึ่งเจ้าหลวงคำแดงต้องเดินทางกับทหารไปบริเวณชายแดน เพื่อป้องกันศัตรูเมืองอื่นที่เข้ามาตีเมืองพะเยา ระหว่างเดินทางได้หยุดพักที่ชายป่าท้ายหมู่บ้านแห่งหนึ่ง มีหญิงสาวสวยอย่างหาใครเทียบไม่ได้เดินผ่านเข้ามายังค่ายที่พัก เจ้าหลวงคำแดงจึงตามหญิงสาวไป แต่พบเพียงกวางทอง แล้วกวางทองก็วิ่งกลับไปทางค่ายที่พัก เจ้าหลวงคำแดงเห็นเป็นเรื่องแปลกประหลาดจึงให้ทหารออกติดตามแต่ก็จับกวางทองไม่ได้ พบแต่คราบกวางทอง คือนางกวางทองที่กลายร่างจากกวางกลับไปเป็นคน ได้ลอกคราบไว้ข้างห้วยใกล้กับหมู่บ้านแห่งหนึ่ง เจ้าหลวงคำแดงจึงติดตามต่อไป จนพบนางกวางทองในร่างหญิงสาว หญิงสาวเห็นอย่างนั้นจึงกลายร่างกลับมาเป็นกวางทองแล้วฝ่าวงล้อมของทหารออกไป เจ้าหลวงคำแดงได้ติดตามนางกวางทองออกไปเพียงลำพัง มุ่งไปทางทิศตะวันตกสู่เขาใหญ่ลูกหนึ่งคือเขาที่ถ้ำหลวงเชียงดาวตั้งอยู่ในปัจจุบัน  กวางทองได้กลายร่างกลับเป็นหญิงสาวแล้ววิ่งเข้าถ้ำไป เจ้าหลวงคำแดงก็ตามเข้าไปในถ้ำเช่นเดียวกัน แล้วไม่กลับออกมาอีกเลยจนถึงปัจจุบัน ราษฎรในหมู่บ้านนี้จึงนับถือเป็นสิ่งศักดิ์สิทธิ์ที่รักษาถ้ำเชียงดาวอยู่ และสร้างศาลชื่อ “ศาลเจ้าพ่อหลวงคำแดง” (หน้า62 - 63)

            อาณาจักรล้านนามีประวัติศาสตร์อย่างยาวนาน ปรากฎอัตลักษณ์เฉพาะตัว ดังนี้ ด้านภาษาและวรรณกรรม ชาวล้านนามีภาษาพูดเรียกว่า “คำเมือง” มีอักษรท้องถิ่นที่นิยมใช้ในงานวรรณกรรมเรียกว่า “ตัวเมือง” ด้านอาหารพื้นเมืองมักทำจากวัตถุดิบธรรมชาติใกล้ตัว ไม่นิยมใส่กะทิ น้ำมันและเครื่องเทศ อาหารล้านนาที่มีความโดดเด่น คือ ไส้อั่ว แคปหมู น้ำพริกหนุ่ม เป็นต้น ด้านการแต่งกาย ส่วนใหญ่ได้รับอิทธิพลจากไทใหญ่ พม่า และไทยภาคกลาง โดยชาวล้านนามักทอผ้าไว้ใช้ภายในครัวเรือน ผู้หญิงมักสวมผ้าถุง ผู้ชายนิยมสวมกางเกงขากว้างหรือเต่วโย้ง    ด้านดนตรีและการแสดง เครื่องดนตรีที่มีบทบาทในสังคมล้านนา คือ ซึง เพราะแต่เดิมชายหนุ่มจะดีดซึงประกอบการจ๊อยระหว่างไปบ้านหญิงสาว และการแสดงในงานพิธีกรรม เช่น การฟ้อนเชิง  ด้านศิลปกรรมที่มีความโดดเด่น  เช่น เรือนกาแลมีลักษณะเป็นกาแลติดบนหน้าจั่ว วัด เจดีย์ ด้านการละเล่น โดยเฉพาะการละเล่นของเด็กมีความคล้ายคลึงการละเล่นของเด็กภาคอื่น เช่น ปริศนาคำทายหรือ “คำตวาย” การเล่นชิงช้าหรือ “สุกจิ้งจา”  ด้านหัตถกรรม แต่เดิมจัดทำขึ้นเพื่อใช้ในชีวิตประจำวัน ปัจจุบันส่วนมากจัดทำขึ้นเพื่อการค้าขาย เช่น ผ้าทอ เครื่องเขิน กระดาษสา งานแกะสลัก (หน้า 20 - 21)

     อาณาจักรล้านนาเป็นเมืองประเทศราชของสยาม ตั้งแต่ พ.ศ. 2317แต่เจ้าเมืองยังคงมีอิสระในการปกครองตนเอง กระทั่งเกิดเหตุการณ์วุ่นวายทางการเมือง เมื่อ พ.ศ. 2427 สยามจึงยกเลิกระบบการปกครองแบบประเทศราชและจัดตั้งการปกครองแบบมณฑลเทศาภิบาลมีข้าหลวงจากกรุงเทพฯ ไปปกครอง  ล้านนาถูกผนวกรวมเป็นดินแดนส่วนหนึ่งของสยาม เปลี่ยนแปลงการปกครองเป็นแบบรวมศูนย์ที่พระมหากษัตริย์ ต่อมา พ.ศ. 2475 รัฐบาลยกเลิกการปกครองแบบมณฑลเทศาภิบาล อาณาจักรล้านนาจึงแยกเป็นจังหวัดต่าง ๆ ในภาคเหนือ นอกจากนี้ยังได้ยกเลิกตำแหน่งเจ้าเมือง มีเพียงผู้สืบสายสกุล ณ เชียงใหม่ ณ ลำพูน ณ ลำปาง และ ณ น่าน (หน้า 19)

ไม่มี

     มาลา คำจันทร์ เป็นนามปากกาของ นายเจริญ มาลาโรจน์ มีภูมิลำเนาอยู่ที่บ้านดอย ตำบลเมืองพาน อำเภอพาน จังหวัดเชียงราย เข้าศึกษาระดับบัณฑิตศึกษาสาขาวิชาจารึกภาษาไทย คณะโบราณคดี มหาวิทยาลัยศิลปากร เป็นผู้มีความรู้ความเชี่ยวชาญด้านวัฒนธรรมท้องถิ่นภาคเหนือจนได้รับการยอมรับเป็นปราชญ์ท้องถิ่น ด้านการทำงานเคยเป็นที่ปรึกษาโฮงฮอมผญาล้านนา และครูใหญ่โฮงเฮียนสืบสานภูมิปัญญาล้านนา เป็นต้น และเป็นนักประพันธ์ที่สร้างสรรค์งานวรรณกรรมหลายประเภท  เช่น เรื่องสั้น นวนิยาย สารคดี นิทาน โดยวรรณกรรมส่วนใหญ่มักปรากฎข้อมูลวัฒนธรรมท้องถิ่นภาคเหนือ ผลงานวรรณกรรม เช่น วรรณกรรมเยาวชนเรื่อง “หมู่บ้านอาบจันทร์”  ได้รับรางวัลดีเด่นบันเทิงคดีสำหรับเด็กก่อนวัยรุ่น  ปี พ.ศ. 2523 และนวนิยายเรื่อง “เจ้าจันท์ผมหอม นิราศพระธาตุอินทร์แขวน” ได้รับรางวัลวรรณกรรมสร้างสรรค์ยอดเยี่ยมแห่งอาเซียน (ซีไรต์) ประจำปีพ.ศ. 2534 ส่งผลให้มาลา คำจันทร์ มีชื่อเสียงและได้รับการยอมรับในวงกว้าง (หน้า 1 )

ไม่มี