ศักยภาพในการจัดตั้งศูนย์วัฒนธรรมของชาวเขาเผ่าลาหู่ บ้านท่าฮ่อ ตาบลทรายขาว อำเภอพาน จังหวัดเชียงราย ได้แก่ ศักยภาพด้านการดำรงวิถีชีวิต ประเพณีวัฒนธรรม โครงสร้างทางสังคมและประวัติศาสตร์ ปัจจัยที่มีผลทำให้ชาวลาหู่เกิดศักยภาพในการจัดตั้งศูนย์วัฒนธรรม คือ ประเพณีการกินข้าวใหม่ที่เป็นเอกลักษณ์เฉพาะของชาวลาหู่ที่ปฏิบัติสืบทอดกันมาตั้งแต่อดีตจนถึงปัจจุบัน และด้านการสนับสนุนขององค์กรต่างชาติที่จะช่วยเหลือในด้านงบประมาณ เช่น ที่ดิน การสร้างที่อยู่อาศัย ความเข้มแข็งในการรวมกลุ่มทางสังคมยังไม่เกิดการรวมกลุ่มที่เห็นเป็นรูปธรรมในเรื่องของวัฒนธรรมแต่การรวมกลุ่มส่วนใหญ่จะเห็นเด่นชัดในเรื่องของศาสนา

การวิจัยเรื่องนี้ให้ความสำคัญต่อการศึกษาศักยภาพในการจัดตั้งศูนย์วัฒนธรรมของชาวเขาเผาลาหู่บ้านท่าฮ่อ ตาบลทรายขาว อำเภอพาน จังหวัดเชียงราย ตลอดจนศึกษาปัจจัยที่มีผลทำให้ชาวเขาเผ่าลาหู่เกิดศักยภาพในการจัดตั้งศูนย์วัฒนธรรม กลุ่มตัวอย่างที่ใช้ในการศึกษาครั้งนี้คือ ชุมชนบ้านท่าฮ่อ ตำบลทรายขาว อำเภอพาน จังหวัดเชียงราย  

ผู้ศึกษาประยุกต์แนวคิดทุนทางสังคม ทฤษฎีการมีส่วนร่วม การจัดการความรู้ แนวคิดเกี่ยวกับวัฒนธรรม และการท่องเที่ยวทางวัฒนธรรม เป็นแนวทางสร้างกรอบความคิดในการวิเคราะห์แนวทางการศึกษาศักยภาพในการจัดตั้งศูนย์วัฒนธรรมของชาวเขาเผาลาหู่

ลาหู่ 

งานเอกสารย้อนหลังปี พ.ศ. 2500 ถึงปี พ.ศ. 2555 ส่วนงานภาคสนาม ปี พ.ศ. 2554-2555   

ลาหู่ เป็นอีกหนึ่งชนเผ่าที่อพยพเข้ามาอยู่ในประเทศไทย จะกระจายตัวอยู่ตามจังหวัดตาก จังหวัดเชียงใหม่ จังหวัดเชียงราย ซึ่งทางเชียงรายก็มีชาวเขาเผ่าลาหู่ที่อาศัยอยู่เป็นจานวนมากในอาเภอเวียงป่าเป้า และอาเภอพาน ซึ่งในอาเภอพานนั้น ลาหู่จะอาศัยอยู่รวมกันที่ ม.6 บ้านท่าฮ่อ ต.ทรายขาว อำเภอพาน จังหวัดเชียงราย บ้านท่าฮ่อ มีการก่อตั้งมาแล้วประมาณ 80 ปี เดิมคนส่วนใหญ่อพยพมาจากตาบลสันกลาง อำเภอพาน อำเภอแม่สรวย ตำบลใกล้เคียง และจังหวัดลำปาง ระยะแรกมีอยู่ประมาณ 10 หลังคาเรือน ที่มาของชื่อบ้านท่าฮ่อ คือ ในสมัยก่อนได้มีการว่าจ้างชาวจีนฮ่อให้มาขุดคลองส่งน้ำในหมู่บ้าน และหัวหน้าชาวจีนฮ่อได้มาเสียชีวิตที่ท่าน้ำ จึงเป็นที่มาของชื่อหมู่บ้านท่าฮ่อ ประมาณปี พ.ศ.2549 มีชาวเขาอพยพย้ายเข้ามาอยู่ 21 หลังคาเรือน มีลีซอ 17 หลังคาเรือน และลาหู่ 4 หลัง มีองค์กรจากต่างประเทศเข้ามาให้การช่วยเหลือสนับสนุนเรื่องที่อยู่อาศัย มีการจัดสรรที่อยู่ จึงทำให้ชาวลาหู่อพยพเพิ่มขึ้น 24 หลังเรือน ชาวลาหู่กลุ่มนี้อพยพย้ายถิ่นฐานมาจากประเทศพม่ามาอยู่ในประเทศไทยในอำเภอแม่สรวยเป็นระยะเวลา 20 กว่าปี ชาวลาหู่ต้องการที่จะสร้างอัตลักษณ์ให้กับชนเผ่าของตัวเอง โดยผ่านทางศูนย์วัฒนธรรมและมีความต้องการที่จะจัดตั้งศูนย์วัฒนธรรมลาหู่ที่รวบรวมไว้ในเรื่องของประเพณี วัฒนธรรม การละเล่นต่างๆ ที่แสดงถึงวิถีชีวิตความเป็นอยู่ ตั้งแต่อดีตจนถึงปัจจุบัน ไม่ว่าจะเป็นประเพณีการฉลองข้าวใหม่ที่จัดขึ้นในเดือนตุลาคมของทุกปีวันคริสมาสต์ วันปีใหม่ รวมทั้งสิ่งของที่แสดงถึงความเป็น เอกลักษณ์ของลาหู่ เช่น ชุดประจาเผ่า เครื่องดนตรีต่างๆ และการละเล่นประจาเผ่า จึงเพื่อให้คนที่สนใจเข้ามาศึกษาและมีความสนใจที่จะดำเนินการจัดตั้งให้เป็นศูนย์วัฒนธรรมของลาหู่ เพื่อดำรงอัตลักษณ์ชาติพันธุ์ (หน้า, 37-40)

ชาวลาหู่ที่อพยพย้ายถิ่นฐานมาเป็นลาหู่นะ สาเหตุที่ย้ายมาเนื่องมาจากอาศัยอยู่บนดอยและเป็นพื้นที่เสี่ยงเรื่องของยาเสพติด ประกอบกับการศึกษาที่เข้าไม่ถึงและสาธารณูปโภคต่างๆ ที่ไม่สะดวกสบาย จึงมีการชักชวนอพยพย้ายถิ่นจากเดิมมีแค่ 4 ครัวเรือน แต่ปัจจุบันที่อาศัยอยู่บ้านท่าฮ่อ (ห้วยหลวง) มีสมาชิกทั้งหมด 30 ครัวเรือน โดยมีทั้งชาวลาหู่และชาวกะเหรี่ยง ชาวล่าหู่มีผู้นำคนสำคัญที่มีส่วนช่วยในการหาที่อยู่อาศัย คือ หมอศาสนา ที่คอยติดต่อประสานงานกับทางมูลนิธิของต่างชาติ เพื่อของบประมาณในการสนับสนุนเรื่องที่อยู่อาศัย แต่จะมีข้อที่น่าสังเกต คือ ยังไม่มีหน่วยงานในภาครัฐ เข้าไปช่วยเหลือ แต่จากการสอบถามชาวลาหู่ส่วนใหญ่ได้รับบัตรปะจาตัวประชาชนหมดทุกคน แต่ในพื้นที่บ้านท่าฮ่อ (ห้วยหลวง) ชาวลาหู่ยังไม่มีไฟฟ้าใช้เป็นของตัวเอง ต้องอาศัยไฟฟ้าพ่วงสายจากบ้านกำนัน (หน้า, 50)

ชาย 497 คน หญิง 545 คน รวม 1,042 คน

ชาวลาหู่บ้านท่าฮ่อมีวิถีชีวิตความเป็นอยู่โดยทั่วไปโดยการรับจ้างทั่วไป เช่น รับจ้างทั่วไป ถางที่ดิน เผาพื้นที่เนินเขาเพื่อเตรียมไร่ข้าวโพด ทำเกษตรกรรม เช่น ปลูกข้าวไว้บริโภคเองและขาย ชาวลาหู่จะรับจ้างหรือทาเกษตรกรรม (หน้า, 52)

ชุมชนชาวลาหู่บ้านท่าฮ่อมี 12 ไร่ 24 ครัวเรือน ประกอบด้วย ผู้นำชุมชน ผู้ช่วยผู้นำชุมชน ประธานคริสตจักร ครูศาสนา สมาชิกในชุมชน สถานที่สำคัญสำหรับการทำกิจกรรมในชุมชน คือ โบสถ์ และสนามกีฬา (หน้า, 53)

ลักษณะทางสังคมลาหู่ในหมู่บ้านจะมีองค์ประกอบสาคัญ 3 ประการ ซึ่งชาวลาหู่เรียกว่า “แซะ คือ แซะ หละ” หมายถึงก้นเส้าที่มี 3 ขา 3 มือ จึงจะสามารถตั้งขึ้นอย่างมั่นคงได้ คือ 1) อาดอ, คะแซ หรือผู้ใหญ่บ้าน (ชาย) 2)โตโบ หรือ นักบวช พระ(ชาย) และ 3) จาหลี หรือ ช่างตีเหล็ก ผลิตและซ่อมแซมอุปกรณ์การเกษตร (ชาย) หากหมู่บ้านใดไม่มีจะถือว่าไม่สมบูรณ์ หากขาดส่วนใดส่วนหนึ่งแล้ว ชาวลาหู่ถือว่าไม่ครบองค์ประกอบของการจัดตั้งหมู่บ้านและจะล่มสลายในที่สุด ปีหนึ่งๆ ทุกหลังคาเรือนจะต้องไปช่วยทางานให้แก่บุคคลทั้งสามคนนี้ เป็นการตอบแทนบุญคุณที่ทาหน้าที่ให้เกิดความสงบร่มเย็น สงบสุข มีกินมีใช้ในหมู่บ้าน (หน้า, 42)

การละเล่น:ในเทศกาลปีใหม่ของชาวลาหู่จะมีการละเล่น การตีลูกข่าง โดยจะเล่นเฉพาะผู้ชายเท่านั้น การเล่นสะบ้า ทั้งสองการละเล่นนี้เป็นการละเล่นที่มีมาช้านานแล้ว ปัจจุบันจะเพิ่มในเรื่องของการแข่งกีฬา
ดนตรี:ชาวลาหู่เป็นชนเผ่าที่ชื่นชอบการเล่นดนตรีเป็นอย่างมาก โดยจะมีเครื่องดนตรีเฉพาะ คือ แคน กลองยาว ฆ้อง และฉาบ และจะมีการเต้นควบคู่กัน

ตำนานที่มาของชาวลาหู่มีเรื่องเล่าว่า ก่อนที่จะมีลาหู่เกิดขึ้น มีมนุษย์เผ่าอื่นเกิดขึ้นก่อนแล้ว โดยเล่ากันว่า เผ่าลาหู่เป็นน้องในบรรดาเผ่ามนุษย์ที่มีโลกนี้ จุดที่ลาหู่เกิดขึ้นนั้นเล่ากันว่า มีชายคนหนึ่งอาศัยอยู่กับคนอื่นในหมู่บ้าน วันหนึ่งมีสัตว์ประหลาดเข้ามาในหมู่บ้าน สัตว์ตัวนั้นได้อาละวาดก่อกวนชาวบ้าน ชายที่ไม่มีใครทราบชื่อคนดังกล่าวได้ฆ่าสัตว์ประหลาดตัวนั้น ผู้คนพากันแห่มาดูเพราะไม่เคยเห็นสัตว์ชนิดนั้น และโดยบังเอิญผู้คนเหล่านั้นได้พากันร้องคาว่า “ลา” พร้อมกันขึ้น “ลา” แปลตามภาษาลาหู่ว่า เสือ และต่อมามีคาคาหนึ่งดังขึ้นอีก คือ คำว่า “หู่” เป็นคาอุทาน แปลว่า “ช่างมันเถอะ” ชายคนนั้นจึงได้ชื่อมาโดยบังเอิญ ตามที่ผู้คนเหล่านั้นได้กล่าวคือ คาว่า “ลาหู่” ซึ่งคา 2 คานี้มารวมกันแล้วแปลว่า เสือผู้เฝ้าป่า โดดเดี่ยว ตามภาษาลาหู่
นอกจากนี้ ชาวลาหู่ยังมีเรื่องเล่าเกี่ยวกับแผ่นดินอันไร้ขอบเขต หมายถึง พื้นที่อันกว้างไกลไร้ขอบเขต พื้นที่นั้นเสือจะวิ่งหนีจากตัวเราหนึ่งวัน คืนวันรุ่งขึ้นยังสามารถมองเห็นเสือตัวนั้นอยู่ เหตุนี้ ชาวลาหู่จึงมีวิถีชีวิตสังคมที่มีความเป็นอิสระเสรีตามลักษณะพื้นถิ่นที่กำเนิด ลาหู่จึงเป็นเผ่าพันธุ์ที่มีความเป็นไท และมีสำนึกความเป็นเผ่าพันธุ์ของตัวเองในความเป็นคนอยู่เสมอ กล่าวคือ แผ่นดินไหนที่ข้าอยู่ แผ่นดินนั้นจะเป็นของข้าเช่นกัน ข้าจะปกป้องแผ่นดินที่ข้าอยู่ ถือว่าโลกทั้งโลกนี้ พระเจ้าสร้างให้กับคนทุกคน ไม่ใช่ของใครคนใดคนหนึ่ง ทุกคนมีสิทธิเสรีภาพในผืนแผ่นดิน สังคมลาหู่จึงเป็นสังคมที่ไม่ชอบเบียดเบียนผู้อื่น เพราะถือว่าการเบียดเบียนผู้อื่นจะทาให้เกิดทุกข์แก่ตัวเองเรื่องเล่าอีกเรื่องหนึ่งเป็นเรื่องเล่าเกี่ยวกับเผ่าและอารยธรรมของลาหู่ว่า พระเจ้าได้เรียกมนุษย์ 120 เผ่าพันธุ์มาชุมนุมกัน เพื่อประทานสิ่งของวิเศษ 2 อย่างคือ ลา-พือ-ต่อ (คันไถ) และ เจ๊ะเจ-ตู (ขวาน) ให้แก่มนุษย์ทั้ง 120 เผ่า โดยให้แต่ละเผ่าเลือกตามความพอใจของตนได้ 3 ครั้ง มนุษย์เผ่าอื่นๆมักจะเลือกเอาคันไถ แต่สำหรับลาหู่ได้เลือกเอาขวานทั้ง 3 ครั้ง โดยให้เหตุผลว่า ที่ราบที่นามีไม่มากเหมือนกับป่า แต่ป่านั้นมีพื้นที่กว้างใหญ่ไพศาลมากนัก ดังนั้นจึงขอเลือกเอาขวาน พระเจ้าจึงประทานขวานให้แก่ชาวลาหู่และตรัสว่า เจ้าจงใช้สิ่งของที่ข้าให้ไว้และรักษาไว้ให้ดี แล้วจะเกิดประโยชน์แก่ตัวเจ้า และจะเป็นภัยแก่ตัวเจ้า หากเจ้าไม่รู้จักใช้ ลาหู่จึงรับเอาขวานแล้วเข้าป่าไปในที่สุด (หน้า, 40-42)

ให้รายละเอียดเกี่ยวกับอัตลักษณ์ชาติพันธุ์ ความสัมพันธ์ระหว่างชาติพันธุ์ การธำรงชาติพันธุ์ พลวัตและการเปลี่ยนแปลงทางชาติพันธุ์

ภาพ
        กระบวนการจัดการความรู้ในโมเดลของTurban และคณะ (หน้า,14)
        ประเพณีกินข้าวใหม่ การขอบคุณพระเจ้าภายในโบสถ์ (หน้า, 38)
        ประเพณีกินข้าวใหม่ของชาวลาหู่บ้านท่าฮ่อ (หน้า, 38)
        ข้าวใหม่ที่ใช้ในประเพณีกินข้าวใหม่ (หน้า, 38)
        แผนที่เดินดิน (หน้า, 41)
        ร่วมเก็บข้อมูลแผนที่หมู่บ้านร่วมกับชาวลาหู่ (หน้า, 42)
        ประเพณีกินข้าวใหม่ การขอบคุณพระเจ้าภายในโบสถ์ (หน้า, 46)

ตาราง
        ปฏิทิน 12 เดือน (หน้า, 35)