| |
Princess Maha Chakri Sirindhorn Anthropology Centre
Ethnic Groups Research Database |
|
Record |
 |
 |
| Subject |
มอญบางกระดี่, ความเชื่อ, พิธีกรรมรำผีมอญ, กรุงเทพมหานคร, ภาคกลาง, ประเทศไทย |
| Author |
พิมพ์เพ็ญแข วรรณป้าน |
| Title |
การศึกษาความเชื่อเรื่องพิธีกรรมการรำผีของชาวมอญ: กรณีศึกษาชุมชนมอญบางกระดี่ |
| Document Type |
- |
Original Language of Text |
- |
| Ethnic Identity |
มอญ รมัน รามัญ,
|
Language and Linguistic Affiliations |
- |
Location of
Documents |
ศูนย์มานุษยวิทยาสิรินธร
[เอกสารฉบับเต็ม] |
Total Pages |
111 |
Year |
2549 |
| Source |
มหาวิทยาลัยศรีนครินทรวิโรฒ |
| Abstract |
ความเชื่อเรื่องพิธีกรรมการรำผีของชาวมอญ ชุมชนมอญบางกระดี่มีลักษณะความเชื่อแบ่งเป็น 2 ลักษณะ คือ ความเชื่อเกี่ยวกับผี ซึ่งผีที่ชาวมอญนับถือ ผีประจำหมู่บ้านและผีบรรพบุรุษ ผีประจำหมู่บ้าน มีหน้าที่คุ้มครองปกปักรักษาดูแลคนในหมู่บ้าน ให้อยู่ร่มเย็นเป็นสุข ผีประจำหมู่บ้านมอญบางกระดี่ คือ ศาลเจ้าพ่อบางกระดี่ ศาลเจ้าแม่หัวระหาญและศาลเจ้าพ่อท้ายทุ่ง ซึ่งมีความสำคัญทางด้านจิตใจและเป็นที่เคารพของคนในหมู่บ้าน และผีบรรพบุรุษหรือปาโหนกเป็นผีที่ถ่ายทอดกันมาตั้งแต่สมัยบรรพบุรุษ โดยจะสืบทอดกันมาทางฝ่ายชาย ผีบรรพบุรุษมีหน้าที่คุ้มครองกันอันตราย และเป็นที่ยึดเหนี่ยวทางจิตใจ ในการนับถือผีบรรพบุรุษนั้น ชาวมอญเชื่อว่า มีการนับถือสืบทอดกันมาตั้งแต่บรรพบุรุษอยู่ที่เมืองมอญและผีมอญที่ชาวบ้านมอญบางกระดี่เคารพ แบ่งแยกตามตระกูล ซึ่งแต่ละตระกูลจะมีการนับถือผีที่แตกต่างกัน ผีมอญของชาวบางกระดี่นี้ ได้แก่ ผีเต่า ผีงู ผีไก่ ผีข้าวเหนียว และผีม้า ความเชื่อ ของชาวมอญบางกระดี่ที่มีต่อผีบรรพบุรุษนั้น ชาวมอญเชื่อว่าถ้าผู้ใดทำผิดกฎข้อห้าม ถ้าผู้ใด ฝ่าฝืนจะทำให้เกิดเหตุเภทภัยกับเจ้าบ้านหรือคนในตระกูล ผีบรรพบุรุษจึงเป็นที่พึ่งทางใจและมีบทบาทในระดับเครือญาติ ที่เป็นตระกูลเดียวกัน โดยทำให้ไม่ลืมบรรพบุรุษ และเพื่อเป็นการตอกย้ำความเคารพในผีบรรพบุรุษ ชาวมอญในแต่ละตระกูลก็จะมีการเซ่นไหว้ผีบรรพบุรุษเป็นประจำทุกปี ชาวมอญมีความนับถือผีมาก ดังนั้น กฎข้อห้ามที่ไม่พึงปฏิบัติ ชาวมอญจึงยึดถืออย่างเคร่งครัด ซึ่งจะเกรงกลัวต่อการทำผิดกฎหรือละเมิดกฎโดยพลการ และการนับถือผีจะเป็นกุสโลบายที่สร้างความผูกพันกันทั้งในระบบเครือญาติ โดยการนับถือปาโหนกหรือผีบรรพบุรุษ และในระบบชุมชนโดยการนับถือบรรพบุรุษ ผลที่ได้จะทำให้ชาวบ้านมอญ บางกระดี่ที่มีความสามัคคีปรองดองกัน จากการศึกษากระบวนการแบบพิธีกรรมการรำผีของชาวมอญ พบว่า มีการทำพิธีเหมือนแบบดั้งเดิม ทำกันในระบบเครือญาติ ซึ่งพิธีกรรมการรำผี จะเกิดจากคนในตระกูลทำผิดกฎ จึงจัดวิธีแก้ด้วยการรำผี การรำผี เป็นงานที่ต้องใช้ระยะเวลาในการเตรียมและมีขั้นตอนในการทำพิธีกรรมการรำผีอย่างละเอียด ซึ่งพิธีกรรมการรำผีนี้ได้เป็นการรวมตัวของผู้ที่นับถือผีเดียวกัน หรือตระกูลเดียวกัน และในการประกอบพิธีกรรม จะต้องมีการร่ายรำพร้อมทั้งมีวงป่พี าทย์บรรเลงเพลงประกอบ ซึ่งพิธีกรรมการรำผีนี้เป็นความเชื่อของชาวมอญมาตั้งแต่โบราณกาลและเป็นพิธีความเป็นอยู่ของชาวมอญ และพิธีกรรมต่างๆ ตั้งแต่แรกเกิดจนถึงตายและยังเป็นพิธีที่ชาวมอญเชื่อว่า เมื่อทำพิธีกรรมการรำผีแล้ว สิ่งที่ไม่ดีที่เกิดขึ้นกับคนในตระกูลก็จะหมดไปตามความเชื่อของชาวมอญ กล่าวโดยสรุป การถ่ายทอดพิธีกรรมการรำผีของชาวมอญนั้นมีลักษณะที่เป็นการสืบทอดมาจากบรรพบุรุษ และการได้รับการถ่ายทอดโดยไม่มีการร่ำเรียนเป็นกิจลักษณะ แต่เป็นการถ่ายทอดโดยการเรียนรู้ด้วยตัวเอง ซึ่งการเรียนรู้นี้มี 3 รูปแบบ คือ การกำหนดจากการบอกเล่า การถ่ายทอดโดยการเห็นจากพิธีกรรมจริงและการถ่ายทอดโดยการปฏิบัติจริงล้วนแต่มีความเป็นเอกลักษณ์ของชาวมอญ |
|
| Focus |
ศึกษาวิเคราะห์พิธีกรรมการรำผีของชาวมอญวัดบางกระดี่ เขตบางขุนเทียน ในประเด็น ความเชื่อ การถ่ายทอดและกระบวนแบบพิธีกรรม |
|
| Theoretical Issues |
ใช้วิธีศึกษาเอกสารตรวจสอบความเป็นมาของกลุ่มคนมอญและเรื่องราวพิธีกรรมผีมอญ ผสานเข้ากับการทำงานภาคสนาม |
|
| Ethnic Group in the Focus |
|
| Study Period (Data Collection) |
งานภาคสนามช่วงปี พ.ศ. 2548-2549 |
|
| History of the Group and Community |
ประวัติที่มาของหมู่บ้านชุมชนมอญวัดบางกระดี่ เกิดจากความจำเป็นที่จะต้องหาพื้นที่หรือแหล่งทำมาหากินเพิ่มขึ้นของชาวมอญที่ตั้งถิ่นฐานอยู่บริเวณใกล้อ่าวไทย ดังนั้น ชุมชนบางกระดี่ จึงเกิดขึ้นจากการขยายที่ทำมาหากินของกลุ่มมอญบ้านแพ้วจังหวัดสมุทรสาคร และชาวมอญปากลัด จังหวัดสมุทรปราการ ซึ่งมีความสัมพันธ์ติดต่อกันโดยอาศัยคลองมหาชัยเป็นเส้นทางคมนาคม ต่างเห็นว่าพื้นที่แถบแสมดำมีป่าชายเลนและป่าจาก เหมาะที่จะเป็นแหล่งวัตถุดิบในการประอบอาชีพ ตัดฟืน และเย็บจากส่งขายกรุงเทพมหานครได้เป็นอย่างดี จึงทยอยกันอพยพมาตั้งรกรากเพิ่มมากจากขึ้นจนกลายเป็นชุมชน (หน้า, 19-20) |
|
| Settlement Pattern |
ลักษณะชุมชนของมอญบางกระดี่เป็นชุมชนพึ่งตนเอง ซึ่งเป็นลักษณะของชุมชนชานเมืองหรือชุมชนชนบท ทุกบ้านปลูกพืชสวนผักครัวไว้รับประทาน มีการซื้อขายแลกเปลี่ยนกันภายในชุมชน มีช่างฝีมือประชุมหมู่บ้าน ได้แก่ ช่างไม้ ช่างปลูกบ้าน นักดนตรี พ่อเพลงแม่เพลง ช่างอาหารคาวหวานมีวัดเป็นศูนย์กลางของชุมชนที่เป็นที่จัดกิจกรรมในเทศกาลต่างๆ ความสัมพันธ์ในชุมชนเป็นความสัมพันธ์ฉันเครือญาติ (หน้า, 19-22) |
|
| Demography |
นอกจากนี้ ชาวมอญบางกระดี่ยังมีสายสัมพันธ์เกี่ยวข้องกับทั้งมอญปากลัด พระประแดงมอญสามโคกและมอญปากเกร็ด นนทบุรี รวมทั้งมอญในแถบอำเภอบ้านแพ้ว จังหวัดสมุทรสาครและแถบบ้านโป่ง จังหวัดราชบุรี ชาวบ้านส่วนหนึ่งใช้นามสกุลที่บ่งเชื้อชาติและถิ่นที่อยู่ได้แก่ มะคนมอญ มอญดะ และปุงบางกระดี่ (หน้า, 19-22) |
|
| Economy |
ชาวมอญบางกระดี่ประกอบอาชีพ ส่วนใหญ่เย็บจากและมีการทำฟืนไว้ใช้ไม้โกงกาง ไม้ยางซึ่งมีในโฉนดที่ดินของตนเองและในการตัดก็จะเลือกเฉพาะกิ่งไม่ใช่ทั้งต้น และยังมีงานหัตถกรรมคือ การสาน เสื่อกกตั้งแต่สมัยปู่ย่าตายาย การทำที่เกล้ามวยผมและส่งไปขายตามหมู่บ้านมอญอื่น จะสังเกตได้ว่า ชาวมอญ นิยมอยู่กันแบบครอบครัวใหญ่และบ้านเรือนที่สร้างจะอยู่ในละแวกเดียวกัน เมื่อมีพิธีแต่งงานจะมีทั้งที่อยู่กับครอบครัวฝ่ายชายและแยกครอบครัวไปอยู่บ้านใหม่ แต่ก็ยังมีการไปมาหาสู่กันได้เพราะอยู่ในหมู่บ้านเดียวกัน ส่วนอาชีพสำคัญอีกอย่างหนึ่ง ซึ่งชาวมอญมีส่วนด้วยคือ การรับราชการ ซึ่งในระยะแรกๆ สามารถจะบอกได้ว่า ผู้ใดบ้างที่เป็นชาวมอญ ซึ่งได้ทำประโยชน์ในราชการแผ่นดิน แต่ในระยะหลังๆ มานี้ ส่วนใหญ่ไม่สามารถจะชี้ตัวให้ชัดเจนได้ (หน้า, 20-21) |
|
| Belief System |
กันมาเป็นศิลปวัฒนธรรมของชาวมอญชาวมอญมีความเชื่อที่โดดเด่นเป็นเอกลักษณ์อยู่ 2ลักษณะ คือ การเลื่อมใสศรัทธาในพุทธศาสนากับการเชื่อถือผี โดยเฉพาะผีบรรพบุรุษ ความเชื่อเหล่านี้เห็นได้จากระเบียบข้อห้ามประเพณีและพิธีกรรมต่างๆ ในวิถีชีวิต ของชาวมอญ ซึ่งในบางพิธีกรรมจะเห็นว่า ชาวบ้านให้ความสำคัญเกี่ยวข้องทั้ง 2 ความเชื่อด้วยกันเมื่อกล่าวถึงวัฒนธรรมในลักษณะความเชื่อนี้ หมายถึง ความเชื่อทางศาสนาหรือความเชื่อในสิ่งที่มีอำนาจเหนือมนุษย์ สังคมทุกสังคมมีความเชื่อในสิ่งที่มีอำนาจเหนือมนุษย์ไม่รูปแบบใดก็รูปแบบหนึ่ง คำว่าศาสนาที่ใช้ในที่นี้ หมายถึง ความเชื่อในสิ่งศักดิ์สิทธิ์ ถึงแม้ว่าคำสอนเกี่ยวกับสิ่งศักดิ์สิทธิ์จะไม่ได้เป็นคำสอนของศาสดา ความเชื่อในภูตผีปีศาจก็รวมเรียกเป็นความเชื่อทางศาสนา เพราะเป็นความเชื่อในสิ่งที่มีอำนาจเหนือมนุษย์ ลักษณะของสิ่งที่มีอำนาจเหนือมนุษย์มีตัวอย่างเช่น พระภูมิเจ้าที่ ผีปู่ตา เจ้าเข้าทรง เทพเจ้า ฯลฯ ความเชื่อเป็นพื้นฐานให้เกิดการกระทำสิ่งต่างๆ ทั้งด้านดี ด้านร้าย คนโบราณจึงสร้างศรัทธาให้เกิดแก่ลูกหลาน เช่น ความเชื่อเรื่องภูตผี ว่ามีอิทธิฤทธิ์ที่จะบันดาลความสุขสวัสดีมาให้ และหากทำให้ผีโกรธ ก็จะนำความทุกข์ยากลำบากมาให้ด้วย ชาวมอญยังนับถือผีทั้งผีประจำหมู่บ้านและผีบรรพบุรุษ และปฏิบัติตนตามระเบียบอย่างเคร่งครัด ไม่ว่าจะอยู่ในจังหวัดใด การนับถือผีก็ยังคงมีให้เห็น ซึ่งอาจเป็นเพราะชาวมอญได้นับถืออย่างแท้จริง จากการที่ได้เห็นพิธีกรรม จึงมีการสืบทอดและยังคงอยู่ต่อไป ชาวมอญมีความเชื่อและนับถือผี ทั้งผีบรรพบุรุษ ผีประจำหมู่บ้าน มีกฎหลายอย่างในการนับถือทั้งสิ่งที่ควรปฏิบัติ เช่น การเซ่นการไหว้ผี เป็นการบูชาเพื่อให้ปกปักรักษาให้อยู่ร่มเย็น และกฎข้อห้ามที่ไม่ควรปฏิบัติ ด้วยความเชื่อนี้เอง จึงทำให้มีการทำพิธีเพื่อขอขมาโดยการรำผี (หน้า, 30-44) |
|
| Education and Socialization |
ผู้ศึกษาสะท้อนให้เห็นว่าขั้นตอนการประกอบพิธีกรรมเกี่ยวระบบบความเชื่อต่างๆ เช่น ความเชื่อเรื่องผีจะเป็นการส่งผ่านความรู้อีกรูปแบบหนึ่งของชุมชนมอญ |
|
| Health and Medicine |
ผู้ศึกษาเสนอมุมมองเรื่องการเจ็บไข้ได้ป่วยแล้วหาสาเหตุไม่ได้ หรือรักษาด้วยการแพทย์สมัยใหม่แล้วไม่หาย ชาวมอญจะเชื่อว่าส่วนหนึ่งอาจเพราะประเพฤติผิดในผีหรือผิดผี จะจัดพิธีกรรมการรำผีขึ้นถึงจะหาย ซึ่งถือเป็นการแพทย์ทางอย่างหนึ่งที่ช่วยรักษาทางจิตใจ |
|
| Ethnicity (Ethnic Identity, Boundaries and Ethnic Relation) |
อัตลักษณ์สำคัญของมอญบางกระดี่จากงานศึกษาเรื่องนี้น่าจะสะท้อนผ่านความสัมพันธ์ทางเครือญาติ กล่าวคือ วิถีชีวิตของชาวมอญบางกระดี่ ยังคงอยู่ในรูปแบบเดิมคืออยู่กันในระบบเครือญาติโดยมีการช่วยเหลือเกื้อกูลกัน มีปฏิสัมพันธ์ที่ดีต่อกันในชุมชนด้วย เพราะชุมชนมอญบางกระดี่มีความเชื่อในการนับถือผี และผีที่นับถือก็มีผีบรรพบุรุษและผีประจำหมู่บ้าน ซึ่งผีประจำหมู่บ้านเป็นที่เคารพบูชาของชาวมอญบางกระดี่ จะมีการจัดพิธีกันอย่างต่อเนื่องทุกปี โดยการเข้าทรงเจ้าพ่อเจ้าแม่ ซึ่งเป็นศูนย์รวมให้ชุมชนเกิดความสงบสามัคคีและด้วยการนับถือผีมีความเชื่อในเรื่องผีเหมือนกัน จึงทำให้เป็นสังคมที่มีความเกี่ยวดองกันในเรื่องการนับถือผี ซึ่งเป็นอัตลักษณ์ที่โดดเด่นของชาวมอญ (หน้า, 20; 30-38; 111) |
|
| Social Cultural and Identity Change |
ที่มีปฏิบัติกันในกลุ่มของชาวมอญเท่านั้น โดยทุกสิ่งทุกอย่างจะปฏิบัติตามวิถีทางในการดำรงชีวิต พิธีกรรมการรำผีเป็นการรำในพิธีกรรมที่เกี่ยวโยงกับความเชื่อของชาวมอญที่เป็นพิธีที่สืบทอดกันมาช้านาน จนกลายมาเป็นประเพณีพิธีกรรมที่ส่งผลให้ชาวมอญประพฤติตนอยู่ในกฎระเบียบของสังคมชาวมอญ หากแต่ว่าในวันนี้ของชาวมอญบางกระดี่ยังมีความเชื่อและศรัทธาในประเพณีพิธีกรรมการรำผีและมีความเคารพในผีบรรพบุรุษอย่างจริงจัง ทำให้ชาวมอญมีความผูกพันกัน มีปฏิสัมพันธ์กันในระบบสังคม ชุมชน และภายใต้ความเชื่อนี้ก็มีความหมายแฝงไปด้วยความสมัครสมานสามัคคีกันในชุมชน เพราะความเชื่อในการนับถือผีที่ชาวมอญได้รับสืบทอดมาร่วมกันนี้ ส่งผลให้ชาวมอญมีสังคมที่มีความมั่นคง สร้างความผูกพันกันทั้งในระบบครอบครัวและชุมชน และเป็นเอกลักษณ์ที่ถือกำเนิดมาจากวิถีชีวิตของชาวมอญ (หน้า, 110-112) |
|
| Map/Illustration |
ภาพ
ภาพศาลเจ้าพ่อบางกระดี่ (หน้า, 51)
ภาศาลเจ้าแม่หัวระหาญ (หน้า, 52)
ภาพการทรงเจ้า (หน้า, 55)
ภาพการเซ่นไหว้ปาโหนก(หน้า, 55)
ภาพเครื่องเซ่นไว้ปาโหนก (หน้า, 56)
ภาพรวมคนในตระกูลขอพร (หน้า, 57)
ภาพโรงพิธีรำมอญ (ฮอย กะ นา) (หน้า, 62)
ภาพหม้อน้ำ (เนิง ฮะ เหลิบ) (หน้า, 62)
ภาพพาน ฮะ ม๊ะ (หน้า, 63)
ภาพบายศรีหางปลา (หน้า, 63)
ภาพขันครูสำหรับรำผีมอญ (หน้า, 64)
ภาพขันครูสำหรับไหว้ผีประจำหมู่บ้าน (หน้า, 64)
ภาพผีหมวก (อะ หลก ฮะ ม๊ก) (หน้า, 65)
ภาพสำหรับไม้ (อะบะชุ่) (หน้า, 65)
ภาพภาชนะทองเหลือง (แน๊ะ ฮะ ลองเปาะ ฮะ มาว) (หน้า, 66)
ภาพการแต่งกายของผู้รำในพิธีกรรมการรำผีมอญ(หน้า,80)
ภาพการเตรียมโรงพิธีในวันสุกดิบ (หน้า, 81)
ภาพเตรียมทำขนมผีในวันสุกดิบ (หน้า, 82)
ภาพเสาผี (หน้า, 82)
ภาพเสื้อผ้าผี (หน้า, 83)
ภาพโรงพิธี (หน้า, 83)
ภาพลูกสะใภ้ในตระกูลเซ่นไหว้ผี (หน้า, 85)
ภาพแห่ต้นผีไปเชิญปาโหนกมาร่วมพิธี (หน้า, 85)
ภาพโกนลุมตาล้างเท้าให้ต้นผี (หน้า, 85)
ภาพต้นผีรำในโรงพิธี (หน้า, 87)
ภาพโกนลุมตาทำพิธีเลี้ยงผี (หน้า, 87)
ภาพคนทรงประจำหมู่บ้านทำพิธีเชิญผี (หน้า, 88)
ตาราง
ตารางแสดงลักษณะท่ารำและอุปกรณ์ที่ใช้ประกอบในการรำ (หน้า, 79) |
|
|
ค้นหาแบบละเอียด
