| |
Princess Maha Chakri Sirindhorn Anthropology Centre
Ethnic Groups Research Database |
|
Record |
 |
 |
| Subject |
ดนตรีประกอบพิธีกรรมรำผีมอญ กรุงเทพมหานคร ภาคกลาง ประเทศไทย |
| Author |
เฉลิมพล โลหะมาตย์ |
| Title |
ดนตรีประกอบพิธีกรรมรำผีมอญ ของหมู่บ้านบางกระดี่ แขวงแสมดำ เขตบางขุนเทียน กรุงเทพมหานคร |
| Document Type |
วิทยานิพนธ์ |
Original Language of Text |
- |
| Ethnic Identity |
มอญ รมัน รามัญ,
|
Language and Linguistic Affiliations |
- |
Location of
Documents |
ศูนย์มานุษยวิทยาสิรินธร
[เอกสารฉบับเต็ม] |
Total Pages |
165 |
Year |
2551 |
| Source |
มหาวิทยาลัยเกษตรศาสตร์ |
| Abstract |
พิธีกรรมรำผีมอญเป็นการถวายเครื่องเซ่นต่อบรรพบุรุษพร้อมทั้งการร่ายรำ จากความคล้ายคลึงในขั้นตอนในพิธีรำผีระหว่างในประเทศไทยกับในรัฐมอญประเทศพม่าทำให้สันนิษฐานได้ว่า การรำผีในประเทศไทยได้เข้ามาพร้อมกับชาวมอญที่อพยพเข้ามาในประเทศไทย พิธีรำผีจะจัดขึ้นเนื่องจากมีการกระทำผิดกฎข้อห้าม ชาวมอญเรียกว่า “ผิดผี” หรือมีการบนบานสานกล่าวไว้กับบรรพบุรุษในพิธีรำผีมอญมีการใช้วงปี่พาทย์มอญบรรเลงประกอบในพิธีกรรม ในการศึกษาวิจัยครั้งนี้ผู้วิจัยได้เลือกศึกษาดนตรีประกอบพิธีรำผีของวงปี่พาทย์คณะผู้ใหญ่บุญธรรมเท่านั้น ผลการศึกษาพบว่า บทเพลงหลักๆ ในพิธีรำผีของวงปี่พาทย์คณะผู้ใหญ่บุญธรรมจะมีอยู่ทั้งสิ้น 24 เพลง การบรรเลงเพลงในพิธีกรรมจะมีความสัมพันธ์กับขั้นตอนที่กำลังประกอบในพิธี ในด้านคุณลักษณะทางดนตรี ผู้วิจัยได้เลือกศึกษาบทเพลงที่มีการบรรเลงบ่อยที่สุดในพิธีรำผีจำนวน 5 เพลง โดยศึกษาทำนองฆ้องมอญวงใหญ่ พบว่าทั้ง 5 เพลงมีการใช้กลุ่มเสียงอยู่เพียง 2 กลุ่มเสียงคือ C D E G A และ G A B D E ซึ่งกลุ่มเสียงที่ใช้มากที่สุดคือกลุ่มเสียง C D E G A ซึ่งการใช้กลุ่มเสียงร่วมกันส่งผลให้การบรรเลงเพลงต่อกันในพิธีกรรมเป็นไปอย่างราบรื่น เพลงที่มีการใช้กลุ่มเสียงทั้ง 2 กลุ่มมีอยู่ 3 เพลงคือเพลงอะบะคานเพลงเหล่ะอะนะชุกและเพลงเหล่ะโคร่ส่วนเพลงที่มีการใช้กลุ่มเสียง C D E G A เพียงกลุ่มเสียงเดียวมีอยู่ 2 เพลงคือเพลงเหล่ะแซง และเพลงเหล่ะกรั๊บ พิธีรำผีได้ส่งผ่านความเชื่อ กฎ ข้อห้ามต่างๆ นับเป็นภูมิปัญญาในการสั่งสอนลูกหลานของบรรพบุรุษชาวมอญสู่คนรุ่นหลัง สังคมที่เปลี่ยนแปลงในปัจจุบันส่งผลต่อวิถีชีวิตและสภาพความเป็นอยู่โดยรวมของชาวบ้านบางกระดี่ ทำให้ปัจจุบันสามารถพบพิธีรำผีได้น้อยลงในสังคมชาวมอญหมู่บ้านบางกระดี่ |
|
| Focus |
เพื่อศึกษาประวัติความเป็นมาของพิธีกรรมรำผีมอญ วิเคราะห์ดนตรีที่ใช้บรรเลงประกอบพิธีกรรมรำผีมอญ รวมทั้งความสัมพันธ์ระหว่างขั้นตอนของพิธีกรรมและดนตรีประกอบพิธีศึกษาบทบาทหน้าที่ของพิธีรำผีมอญและศึกษาประวัติความเป็นมาวิถีชีวิตความเป็นอยู่ และกระบวนการเปลี่ยนแปลงทางสังคมของชุมชนชาวมอญหมู่บ้านบางกระดี่ ที่ส่งผลต่อวัฒนธรรมการรำผีมอญในปัจจุบันของชาวมอญหมู่บ้านบางกระดี่ เขตบางขุนเทียน กรุงเทพมหานคร |
|
| Theoretical Issues |
การศึกษาวิจัยครั้งนี้เป็นการศึกษาทางมานุษยดุริยางควิทยา (Ethnomusicology) ซึ่งเป็นการศึกษาที่มุ่งเน้นทั้งตัวดนตรีเอง และสิ่งที่เกี่ยวข้องกับดนตรีทุกแง่ทุกมุม มุ่งทำความเข้าใจในวัฒนธรรมชีวิตความเป็นอยู่ ผลกระทบของสังคมที่มีต่อวัฒนธรรมการรำผีมอญ และบทบาทของพิธีกรรมรำผีมอญเองต่อสังคมชาวมอญหมู่บ้านบางกระดี่ |
|
| Ethnic Group in the Focus |
|
| Language and Linguistic Affiliations |
|
| Study Period (Data Collection) |
งานเอกสารนับจากสมัยอยุทธยา-พ.ศ. 2550 และงานภาคสนาม พ.ศ. 2550-2551 |
|
| History of the Group and Community |
ชาวมอญบางกระดี่ไม่ได้อพยพมาจากเมืองมอญโดยตรงอย่างชุมชนมอญหลายๆ แห่ง เมื่อพิจารณาจากหลักฐานหลายอย่างทำให้สรุปได้ว่า ชุมชนมอญบางกระดี่น่าจะเกิดขึ้นพร้อมกับวัดบางกระดี่ ราวสมัยรัชกาลที่ 5 ตอนต้น ชาวมอญจากที่อื่น ๆ ทั้งสมุทรสาคร พระประแดง และนนทบุรี ได้อพยพโยกย้ายเข้ามาอาศัยที่บางกระดี่ เนื่องด้วยการติดต่อซื้อขายและการหาหลักแหล่งทำมาหากินใหม่ ทำให้ชุมชนบางกระดี่มีการขยายตัวขึ้นมาเรื่อยๆ เมื่อชาวมอญอพยพมาอยู่ที่บางกระดี่แล้วได้นำเอาวัฒนธรรมประเพณีของตนติดตัวมา (หน้า1-4; 38-39) |
|
| Settlement Pattern |
ชุมชนบางกระดี่เป็นชุมชนมอญขนาดใหญ่แห่งหนึ่งที่ยังคงรักษาวัฒนธรรมประเพณีดั้งเดิมไว้ได้อย่างดี เป็นชุมชนริมน้ำคล้าย ๆ ชุมชนมอญส่วนใหญ่ในเมืองไทย โดยตั้งบ้านเรือนอยู่สองฟากคลองสนามชัย หรือที่ชาวบ้านเรียกว่าคลองบางกระดี่ จัดแบ่งพื้นที่การปกครองออกเป็นหมู่ที่ 2หมู่ที่ 8และหมู่ที่ 9แขวงแสมดำ เขตบางขุนเทียน กรุงเทพมหานคร ปัจจุบันมีถนนซอยแยกจาก ถนนพระราม 2หรือถนนธนบุรีปากท่อ กิโลเมตรที่ 10ระยะทาง 3กิโลเมตร เข้าถึงหมู่บ้าน ซึ่งนับว่าสะดวกสบายกว่าสมัยก่อนที่ใช้การสัญจรทางน้ำเป็นหลัก (หน้า, 40) |
|
| Demography |
ประชากร จากการศึกษาประชากรชุมชนบางกระดี่ พบว่าประชากรชาวมอญจะมีประมาณ90 % ของประชากรทั้งหมด (ข้อมูล ณ เดือนกรกฎาคม พ.ศ. 2549) (หน้า, 36) |
|
| Economy |
เดิมอาชีพหลักของชุมชนมอญทั้ง 3แห่งมีอาชีพเย็บจาก ตัดฟืนและทำนา ภายหลังจากการขยายเมืองทำให้เขตบางขุนเทียนกลายเป็นเขตอุตสาหกรรม ที่ดินแถบวัดท่าข้ามและแถบวัดสะแกงามมีราคาสูงขึ้น ทำให้มีการขายที่ดินให้กับนักธุรกิจเพื่อทำเป็นโรงงานอุตสาหกรรมและบ้านจัดสรรกันเป็นจำนวนมาก ชาวมอญที่ร่ำรวยจากการขายที่ดินมักจะนำเงินไปหาซื้อที่ดินใหม่ที่มีความเจริญในเมือง แต่บางคนกลับไปปลูกบ้านอยู่ในกลุ่มญาติพี่น้องชาวมอญของตน โดยเฉพาะชุมชนมอญวัดบางกระดี่ ในขณะที่ชุมชนมอญบางกระดี่มีประชากร (หน้า, 36) |
|
| Belief System |
การนับถือผีบรรพบุรุษของชาวมอญแสดงให้เห็นความกตัญญูรู้คุณต่อบรรพบุรุษของตนชาวมอญจะมีการเลี้ยงผีประจำบ้านของตนอยู่เสมอ ความเชื่อผีเป็นสิ่งย้ำเตือนให้รู้ว่าตนเองเป็นมอญอยู่เสมอการดำรงชีวิตของชาวมอญบางกระดี่มีความเกี่ยวข้องกับความเชื่ออยู่เป็นอันมาก ไม่ว่าจะเป็นความเชื่อในการนับถือผีบรรพบุรุษ เห็นจากการเซ่นไว้ผีบรรพบุรุษของชาวมอญ การถือกฎข้อห้ามต่างๆ ที่ถือเป็นการผิดผี และยังมีความเชื่อในการนับถือผีประจำหมู่บ้าน ได้แก่ เจ้าพ่อบางกระดี่ เจ้าแม่หัวละหาน เป็นต้น ซึ่งจะมีการเซ่นไหว้สักการะเป็นประจำทุกปี การมีวิถีชีวิตที่ผูกพันกับความเชื่อถือเป็นอัตลักษณ์ของชุมชนมอญบางกระดี่ ส่งผลให้พิธีกรรมรำผีมอญยังสามารถคงอยู่ในสังคมชาวมอญ (หน้า, 31-33) |
|
| Education and Socialization |
ผู้ศึกษามองว่าขั้นตอนในพิธีกรรมการบูชาผีบรรพบุรุษ โดยเฉพาะรำผีมอญคือ กระบวนการเรียนรู้และสืบทอดความอย่างหนึ่ง ทำเกิดการส่งผ่านความเป็นมอญโดยใช้ขั้นตอนของพิธีกรรมเป็นตัวสื่อ (หน้า, 31-33) |
|
| Art and Crafts (including Clothing Costume) |
การรำผีมอญจะต้องมีวงปี่พาทย์มอญบรรเลงประกอบในพิธี ซึ่งจะเป็นวงปี่พาทย์มอญ เครื่องห้าหรือวงปี่พาทย์มอญเครื่องคู่ ขึ้นอยู่กับโรงพิธีรำผีที่สร้างขึ้น รูปแบบวงปี่พาทย์เครื่องห้า ประกอบด้วย ฆ้องมอญวงใหญ่ 1 วง ระนาดเอก 1 ผืน ระนาดทุ้ม 1 ผืน ปี่มอญ 1 เลา ตะโพนมอญ 1 ลูก เปิงมาง 1 ลูก ฉิ่ง ฉาบ กรับ ฮะบับ 2 อัน วงปี่พาทย์เครื่องคู่ ประกอบด้วย ฆ้องมอญวงใหญ่1 วง ฆ้องมอญวงเล็ก 1 วง ระนาดเอก 1 ผืน ระนาดทุ้ม 1 ผืน ปี่มอญ 1 เลา ตะโพนมอญ 2 ลูก เปิงมาง 1 ลูก ฉิ่ง ฉาบ กรับ จากการศึกษารูปแบบวงปี่พาทย์ในพิธีรำผีมอญในรัฐมอญประเทศพม่า ผู้วิจัยพบว่า รูปแบบวงปี่พาทาย์ที่ใช้บรรเลงประกอบในพิธีรำผีจะมีเพียงรูปแบบเดียว ไม่มีแบ่งเป็นประเภทปี่พาทย์เครื่องห้าหรือเครื่องคู่แต่อย่างใด ส่วนบทเพลงหลักที่ใช้บรรเลงประกอบพิธีรำผีของวงปี่พาทย์มีอยู่ทั้งสิ้น 24 เพลง หากแต่เดิมเพลงในพิธีรำผีมีมากกว่านี้ แต่บางเพลงได้ลืมเลือนหายไปกาลเวลา บทเพลงทั้ง 24 เพลงเป็นบทเพลงหลักที่ใช้ในขั้นตอนต่าง ๆ ของพิธีรำผี ส่วนเพลงอื่นๆ ทั่วไปที่ใช้บรรเลงเพื่อความสนุกสนาน การบรรเลงปี่พาทย์ประกอบพิธีซึ่งมีการแปรผันตามผู้ประกอบพิธีเป็นสำคัญ ทำให้การบรรเลงบางเพลงยังไม่ทันจบก็จำเป็นต้องเปลี่ยนเพลงเสียก่อน เมื่อบรรเลงเพลงหลักในพิธีแล้วอาจจะมีการต่อด้วยเพลงสนุกสนานในตอนท้าย(หน้า, 161-162) |
|
| Ethnicity (Ethnic Identity, Boundaries and Ethnic Relation) |
พิธีกรรมรำผีมอญ ชาวมอญเรียกว่า ยูกะนา หรือ เหล่ะกะนาเป็นการถวายเครื่องเซ่นพร้อมทั้งการร่ายรำ การรำผีเป็นพิธีเลี้ยงผีแบบ “กินทั้งยืน” (เจี๊ยะละเตี่ยะตาว) การเลี้ยงผีอีกแบบหนึ่งของชาวมอญคือการเลี้ยงผีแบบ “กินทั้งนั่ง” (เจี๊ยะละคะโจ๊ะ) คือ การเลี้ยงผีบรรพบุรุษของตระกูลโดยจะจัดเครื่องเซ่นบูชาที่เสาผีของบ้าน ชาวมอญจะไม่จัดพิธีรำผีหากไม่มีเหตุจำเป็น เพราะการจัดพิธีรำผีขึ้นมาแสดงให้เห็นว่าคนในตระกูลนั้นมีการ “ผิดผี” (ตุ๊กะหลก) นำมาซึ่งการเจ็บไข้ได้ป่วยโดยไม่ทราบสาเหตุ หรืออีกกรณีหนึ่งคือการบนบานสานกล่าวว่าจะรำผีเอาไว้เท่านั้นการรำผีของชาวมอญในชุมชนบางกระดี่ได้สืบทอดมาเป็นเวลานานหลายชั่วอายุคน เชื่อกันว่า ประเพณีการรำผีชาวมอญได้นำติดตัวมาด้วยในเมื่อครั้งบรรพบุรษของชาวมอญอพยพเข้ามาพึ่งพระบรมโพธิสมภารในประเทศไทย พิธีรำผีมอญในชุมชนบางกระดี่ถึงแม้จะยังสามารถพบได้ แต่เมื่อในช่วงระยะเวลา 6 ปีที่ผ่านมา (พ.ศ. 2546 - 2551) มีการจัดพิธีรำผีขึ้นในหมู่บ้านเพียง 3 ครั้ง รูปแบบของพิธีกรรมรำผีในหมู่บ้านบางกระดี่ยังคงมีเนื้อหาที่เคร่งครัด ยึดตามโบราณ การที่พิธีกรรมรำผีจะเปลี่ยนแปลงมากน้อยเพียงไรนั้นขึ้นอยู่กับโต้ง ซึ่งเป็นผู้นำในการประกอบพิธีเป็นสำคัญ ในการรำผี 3 ครั้งโดยมีโต้งและวงปีพาทย์เป็นผู้การพิธี จะมีความเคร่งครัดในโบราณปฏิบัติที่ได้สืบทอดมาให้มากที่สุด (หน้า, 56-98; 148-160) |
|
| Social Cultural and Identity Change |
ปัจจุบัน กระแสแห่งโลกทุนนิยมและโลกยุคโลกาภิวัฒน์ได้นำความเจริญเข้าสู่ชุมชนทุกหนแห่ง ธุรกิจท่องเที่ยวได้นำความเปลี่ยนแปลงมาสู่ชุมชนชาวมอญอย่างมาก ขนบธรรมเนียมประเพณีของชาวมอญหลายๆ อย่างเปลี่ยนแปลงรูปแบบมาเพื่อการท่องเที่ยว การเปลี่ยนแปลงดังกล่าวส่งผลต่อชีวิตความเป็นอยู่ ประเพณีและพิธีกรรมของชาวมอญอย่างหลีกเลี่ยงไม่ได้พิธีรำผีมอญนับว่าเป็นพิธีที่จะเกิดขึ้นได้น้อยครั้งในสังคมชาวมอญมาแต่เดิม อีกทั้งสภาวะของสังคมในปัจจุบันกับพิธีกรรมที่มีลำดับขั้นตอนยุ่งยากซับซ้อน ยิ่งทำให้พิธีรำผีมอญเกิดขึ้นน้อยมาก อีกทั้งการสืบทอดพิธีกรรมนี้เป็นไปในลักษณะวัฒนธรรมแบบ “มุขปาฐะ” (oral tradition) ซึ่งมีโอกาสที่จะสูญหายไปจากสังคมได้ง่าย หากไม่มีการบันทึกไว้เป็นลายลักษณ์อักษร ผู้ศึกษาจึงมองว่า งานศึกษาของตนเองเป็นส่วนหนึ่งที่จะช่วยอนุรักษ์และสืบทอดวัฒนธรรมการรำผีของชาวมอญให้คงอยู่สืบไปการเปลี่ยนแปลงของชุมชนบางกระดี่จากการดำเนินชีวิตที่เรียบง่าย มาสู่การเป็นสังคมกึ่งอุตสาหกรรม การคมนาคมที่สะดวกในปัจจุบัน เปิดโอกาสให้วัฒนธรรมภายนอกมีโอกาสเข้าไปในชุมชน ชาวบ้านเปิดรับวัฒนธรรมการดำเนินชีวิตแบบสมัยใหม่ วิถีชีวิตที่มีความเร่งรีบมากขึ้น สิ่งที่กล่าวมาเหล่านี้ล้วนส่งผลต่อสภาพความเป็นอยู่และวิถีชีวิตโดยรวมของชุมชนมอญบางกระดี่อย่างหลีกเลี่ยงไม่ได้ ทำให้วัฒนธรรมดั้งเดิมถูกลดบทบาทลงทีละน้อย (หน้า, 160-162) |
|
| Map/Illustration |
ภาพ
ภาพผังการเสาโรงพิธีแบบเสาเดี่ยว (หน้า, 59)
ภาพการสวดชุมนุมเทวดาและทำน้ำมนต์ธรณีสานของช่างปลูกโรงพิธี (หน้า, 66)
ภาพผู้ช่วยโต้งจัดเตรียมเครื่องเซ่นไหว้ (หน้า, 67)
ภาพลูกสาวในตระกูลต้มเทียน (หน้า, 67)
ภาพแห่ผีจากบ้านต้นผีมายังบ้านที่รำผี (หน้า, 68)
ภาพพิธีรวมผี (หน้า, 69)
ภาพโต้งเริ่มการรำเบิกโรงพิธี (หน้า, 71)
ภาพรำโดยคนทรงประจำหมู่บ้าน (หน้า,76)
ภาพโกนลุมตาเปลี่ยนชุดนักรบและรำ (หน้า, 79)
ภาพผีอีกาขโมยกินปลา (หน้า, 83)
ภาพพิธีอะหลกฮะลาย (หน้า, 84)
ภาพโต้งรำถือบายศรีหางปลา (หน้า, 90)
ภาพรำมอญ (หน้า, 94)
ภาพเครื่องเซ่นไหว้ส่วนหนึ่งที่เตรียมไว้หน้าเสาผี (หน้า, 250)
แผนที่
แผนที่แสดงที่ตั้งของหมู่บ้านบางกระดี่ (หน้า, 37)
ตาราง
ตารางหมายเลขขั้นตอนและบทเพลงที่ใช้ (หน้า, 110)
ตารางความถี่ (Fundamental Hertz) ของดนตรีสากล (หน้า, 116)
ตารางแสดงผลเปรียบเทียบค่าเซนต์ (Cent) (หน้า,118) |
|
|
ค้นหาแบบละเอียด
