โครงการวิจัย  รูปแบบการมีส่วนร่วมในการอนุรักษ์และฟื้นฟูภาษาบรูโดยกลุ่มชาติพันธุ์บรูบ้านท่าล้ง  ตำบลห้วยไผ่  อำเภอโขงเจียม  จังหวัดอุบลราชธานี  มีวัตถุประสงค์เพื่อศึกษาประวัติความเป็นมา  ภาษาและวัฒนธรรมของกลุ่มชาติพันธ์บรูบ้านท่าล้ง  ตำบลห้วยไผ่  อำเภอโขงเจียม  จังหวัดอุบลราชธานี  ศึกษาองค์ความรู้เรื่องภาษาบรู  สถานการณ์การใช้ภาษาบรู  และสาเหตุของการเปลี่ยนแปลงภาษาบรู  ตลอดจนเพื่อศึกษาและหารูปแบบในการอนุรักษ์และฟื้นฟูภาษาบรูโดยการมีส่วนร่วมของกลุ่มชาติพันธุ์บรูบ้านท่าล้ง  ตำบลห้วยไผ่  อำเภอโขงเจียม  จังหวัดอุบลราชธานี  โดยใช้ระเบียบวิธีการวิจัยแบบมีส่วนร่วม  ศึกษาเอกสารที่เกี่ยวข้องและเก็บข้อมูลภาคสนามด้วยการสังเกตแบบมีส่วนร่วมและไม่มีส่วนร่วม  การสัมภาษณ์เชิงลึกผู้นำชุมชน  ผู้รู้  และสมาชิกในชุมชน  จำนวน  52  คน  การจัดเวทีแลกเปลี่ยนเรียนรู้
          ผลการวิจัยพบว่า  เมื่อกลุ่มชาติพันธุ์บรูมาตั้งถิ่นฐานที่บ้านท่าล้ง  ประเทศไทย  ในพ.ศ. 2452  ได้มีการเปลี่ยนแปลงทางวัฒนธรรมจากเดิมชาวบรูนับถือผีหรือถือฮีตโดยกลุ่มเครือญาติร่วมฮีตกันและมีภาษาพูดเป็นของตนเองมาเป็นนับถือศาสนาพุทธและเข้าวัดทำบุญตามฮีตคองของอีสานแทน
          ภาษาบรูเป็นภาษาตระกูลออสโตรเอเชียติกมอญ-เขมร  กลุ่มกะตู  ชาวบรูใช้พูดสื่อสารกัน  ไม่มีตัวหนังสือ  ในพ.ศ. 2530  หลังจากชาวบรูบ้านท่าล้งส่งคืนฮีต  เลิกนับถือผีแล้วหันมานับถือศาสนาพุทธ  รวมถึงการเปลี่ยนแปลงทางสังคมวัฒนธรรม  การสร้างรัฐชาติของทางการไทยทำให้ชาวบรูใช้ภาษาบรูลดน้อยลงหันมาใช้ภาษาไทยอีสานหรือภาษาไทยกลางโดยเฉพาะในกลุ่มคนรุ่นใหม่  อย่างไรก็ตาม  เมื่อชาวบรูได้ตระหนักถึงการเปลี่ยนแปลงและคุณค่าความสำคัญของวัฒนธรรม  ภาษาบรู  จึงได้ร่วมกันศึกษาและหารูปแบบในการอนุรักษ์และฟื้นฟูภาษาบรูด้วยการจัดกิจกรรมส่งเสริมการเรียนรู้ภาษาบรูหลากหลายรูปแบบทั้งในชุมชนและในโรงเรียน  ได้แก่  การสืบค้นรวบรวมและถ่ายทอดคำศัพท์  เพลง  นิทานภาษาบรูโดยคนเฒ่าคนแก่  และผ่านทางหอกระจายข่าวของหมู่บ้าน  เพื่ออนุรักษ์และฟื้นฟูภาษาบรูให้คงอยู่ต่อไป

          ประวัติความเป็นมา  ภาษา  และวัฒนธรรมของชาวบรูบ้านท่าล้ง  ตำบลห้วยไผ่  อำเภอโขงเจียม  จังหวัดอุบลราชธานี  เพื่อหารูปแบบการมีส่วนร่วมของกลุ่มชาติพันธุ์บรูในการอนุรักษ์และฟื้นฟูภาษาบรู 

          ผู้วิจัยพบว่า  ภาษาบรูและความเป็นบรูมีลักษณะที่ข้ามพรมแดนรัฐชาติระหว่างไทยกับลาว  อย่างไรก็ตาม  ความสัมพันธ์เชิงอำนาจกับนโยบายรัฐ  กระแสโลกาภิวัตน์และทุนนิยมส่งผลให้ชาวบรูต้องปรับตัวและนำไปสู่การใช้ภาษาบรูลดน้อยลงจึงจำเป็นต้องทำการวิจัยแบบมีส่วนร่วมเพื่อให้คนในชุมชนได้มีส่วนร่วมในการวิจัยตั้งแต่ขั้นแรก  ทำให้ชาวชุมชนตระหนักถึงปัญหาและค้นหาวิธีแก้ไขร่วมกันกับทีมวิจัย  ซึ่งช่วยสร้างองค์ความรู้และประโยชน์กับทั้งคนในชุมชนและทีมวิจัยเอง

          กลุ่มชาติพันธุ์นี้เรียกตนเองว่า “บรู” ซึ่งหมายความว่า “คน” แต่ชาวพื้นราบมักเรียกขานแบบเหมารวมว่า “ข่า” ในบางท้องถิ่นเรียกว่า “ข่าบรู” ก็มี (หน้า 1, 7) 

         ภาษาบรูจัดอยู่ในตระกูลออสโตรเอเชียติก  ตระกูลย่อยมอญ-เขมร (Austroasiatic  Mon-Khmer)  สาขากะตู  ถือเป็นภาษาของกลุ่มชนดั้งเดิมในเอเชียตะวันออกเฉียงใต้  ภาษาบรูไม่มีตัวอักษร  มีเพียงภาษาพูดเท่านั้น  (หน้า 1, 7, 99-100)  

          ระยะเวลาการดำเนินโครงการตั้งแต่วันที่ 1  กรกฎาคม  2551 - 31  ตุลาคม  2552
          เก็บรวบรวมข้อมูลโดยการศึกษาค้นคว้าจากสื่อสิ่งพิมพ์และอินเทอร์เน็ต  เก็บข้อมูลภาคสนามด้วยการสังเกตแบบมีส่วนร่วมและไม่มีส่วนร่วม รวมถึงการสัมภาษณ์เชิงลึก

          ชาวบรูตั้งถิ่นฐานอยู่ในประเทศต่าง ๆ ในภูมิภาคอินโดจีน  ได้แก่  เวียดนาม  กัมพูชา  พม่า ลาว  และไทย  โดยในประเทศไทยชาวบรูอพยพเข้ามาอยู่ในจังหวัดมุกดาหาร  หนองคาย  และอุบลราชธานี 
          สำหรับจังหวัดมุกดาหาร  ชาวบรูที่มีถิ่นกำเนิดอยู่ในประเทศลาวได้อพยพเข้ามาในช่วงปี 2426-2430  ในระยะแรกยังชีพด้วยการเก็บของป่าล่าสัตว์ตามวิถีดั้งเดิม  แต่ต่อมาเมื่อชุมชนพัฒนาขึ้น  ป่าไม้ลดลง  ชาวบรูรุ่นใหม่จึงไม่มีความรู้เกี่ยวกับสมุนไพรเช่นคนรุ่นก่อน  ด้านจังหวัดหนองคาย  ชาวบรูอพยพมาจากแขวงสะหวันนะเขต  ประเทศลาว  โดยได้เข้ามาอาศัยอยู่ที่บ้านโพธิ์  จังหวัดหนองคาย  ในช่วงที่ฝรั่งเศสปกครองลาวและมีการกดขี่ใช้แรงงานพวกข่า  และในจังหวัดอุบลราชธานีนั้น  ชาวบรูอพยพจากประเทศลาวเข้ามาตั้งถิ่นฐานในเขตอำเภอโขงเจียม  ที่บ้านเวินบึกและบ้านท่าล้ง  (หน้า 18)
          ชาวบรูอพยพเข้ามาอยู่ที่บ้านท่าล้งในเขตจังหวัดอุบลราชธานีเป็น 3  ช่วง  ดังนี้
          ช่วง  พ.ศ. 2436-2497  ขณะนั้นฝรั่งเศสเข้าปกครองลาว  มีการบังคับใช้แรงงานและเก็บภาษีอย่างมาก  ชาวบรูบางส่วนจึงได้อพยพมาจากบ้านลาดเสือ  แขวงจำปาสัก  ประเทศลาว  โดยกลุ่มแรกที่อพยพเข้ามาประเทศไทยมีจำนวนประมาณ  10   ครอบครัว  เมื่อ พ.ศ. 2452  โดยในครั้งแรกนี้ได้มาขึ้นฝั่งที่ถ้ำทราย  (ปัจจุบันคือบ้านตามุย  ตำบลห้วยไผ่  อำเภอโขงเจียม  จังหวัดอุบลราชธานี)  ต่อมาเมื่อถ้ำทรายถูกน้ำท่วมจึงได้ย้ายมาอยู่ที่บ้านท่าล้งในปัจจุบัน  หมู่บ้านนี้เดิมชื่อว่า  “บ้านท่าลง”  เพราะเป็นท่าที่ลงไปยังแม่น้ำโขง  แต่ต่อมาชาวบ้านได้ออกเสียงโดยผันไปตามภาษาบรูจึงเรียกกันว่า  “บ้านท่าล้ง”  ชาวบรูยังชีพด้วยการทำไร่ข้าวบนภูและปลูกผัก เมื่อเกิดชุมชนบ้านท่าล้งปรากฏว่าชาวบรูในประเทศลาวอพยพเข้ามาอยู่กันมากขึ้นเนื่องจากได้รับผลกระทบจากการถูกเรียกเกณฑ์แรงงานและเก็บภาษีอย่างหนักจากฝรั่งเศส  ประกอบกับมีโรคระบาดที่ทำให้ผู้คนตายเป็นจำนวนมาก
          ช่วง  พ.ศ. 2498-2517  เป็นยุคที่ลาวประสบกับสงครามมากมาย  เช่น  สงครามอินโดจีน  สงครามปลดปล่อยชาติ  รัฐบาลลาวจึงเกณฑ์ชายฉกรรจ์ไปเป็นทหาร  ชาวบรูมีชีวิตอยู่ด้วยความยากลำบากและกลัวว่าจะต้องถูกเกณฑ์ไปรบอีก  จึงหนีเข้ามาอยู่กับญาติในหมู่บ้านท่าล้งที่ฝั่งไทย
          ช่วง  พ.ศ. 2518-ปัจจุบัน  เป็นช่วงหลังจากประเทศลาวเปลี่ยนแปลงการปกครองเป็นสังคมนิยม  สถาปนาเป็นสาธารณรัฐประชาธิปไตยประชาชนลาว  ผู้ช่วยผู้ใหญ่บ้านท่าล้งเล่าว่าในช่วง  พ.ศ. 2518  มีคนลาวทั้งที่เป็นลาวลุ่มและชาวบรูอพยพเข้ามาที่บ้านท่าล้งเป็นจำนวนกว่า 100 คน เนื่องจากหนีภัยสงครามและการจับกุมจากทหารของฝ่ายรัฐบาล แต่ส่วนใหญ่ไปอยู่ในศูนย์อพยพและไปประเทศที่ 3(หน้า 64-68)

          ชาวบรูจะสร้างหมู่บ้านเป็นกลุ่ม ไม่มีรั้วบ้าน  บ้านเรือนก่อสร้างแบบง่าย ๆ โดยใช้ไม้ไผ่  หลังคามุงด้วยหญ้าคา  ส่วนใหญ่จะสร้างบ้านตามแนวตะวันออก-ตะวันตก  โดยบันไดอยู่ทิศตะวันตก  เมื่อขึ้นบันไดไปจะพบระเบียงหรือ “ห้องเปิง”  เป็นพื้นที่ส่วนที่แบ่งจากชานบ้านโดยใช้ตู้หรือม่านกั้นไว้  ห้องเปิงนี้เป็นห้องนอนของพ่อแม่หรือปู่ย่าตายาย  ส่วนด้านขวามือจะกั้นเป็นห้องนอน  2  ห้อง  ห้องในสุดจะจัดไว้เป็นห้องลูกชายซึ่งจะเป็นที่ตั้งของหิ้งพระและถือว่าเป็นเขตหวงห้าม  ไม่ให้ผู้หญิงเข้าไป  สำหรับห้องนอนของลูกสาวหรือห้องส้วมจะเป็นห้องที่อยู่ติดบันได  หากลูกสาวแต่งงานห้องนี้ก็จะกลายเป็นห้องนอนของลูกเขยด้วย (หน้า 80)  สำหรับคอกควายจะทำไว้ข้างบ้าน  ไม่นิยมเลี้ยงควายไว้ตรงใต้ถุนบ้าน  (หน้า 16)
          บ้านของชาวบรูบ้านท่าล้งในปัจจุบันมีการปรับเปลี่ยนรูปแบบบ้านจนคล้ายกับบ้านของชาวอีสานในชุมชนที่อยู่ใกล้เคียง  กล่าวคือ  สร้างจากไม้เนื้อแข็ง  อาจมีการต่อเติมชั้นล่าง  ก่ออิฐถือปูน  (หน้า 78-79)

          ชาวบรูบ้านท่าล้งมีจำนวน  63  ครัวเรือน  มีจำนวนประชากรทั้งสิ้น  330  คน  เป็นชาย  175  คน  และหญิง  155  คน  ประชากรส่วนใหญ่มีอายุอยู่ในช่วง  26-45  ปี  (จำนวน  120  คน)  รองลงมามีอายุอยู่ในช่วง  13-25  ปี  (จำนวน  72  คน)  ถัดไปคืออายุในช่วง  1-12  ปี   (จำนวน  63  คน)  46-60  ปี  (จำนวน  47  คน)  และอายุ  60  ปีขึ้นไปมีจำนวนน้อยที่สุด  คือ  (จำนวน  28  คน)  (สำรวจเมื่อเดือนมีนาคม 2550)  (หน้า 1, 73)

         บ้านท่าล้งอยู่ติดกับแม่น้ำโขงชาวบรูที่บ้านท่าล้งส่วนใหญ่จึงมีอาชีพหาปลาในแม่น้ำโขงโดยใช้มอง  เบ็ด  อุปกรณ์จับปลาที่ทำขึ้นเองจากไม้ไผ่  เช่น  ลอบ  นอกจากนี้ยังประกอบอาชีพทำนา  ทำสวน  เลี้ยงสัตว์  อีกทั้งพื้นที่ส่วนใหญ่ของชุมชนอยู่ติดกับเขตอุทยานแห่งชาติ ผาแต้มซึ่งมีทรัพยากรธรรมชาติที่อุดมสมบูรณ์  ชาวบรูจึงได้ใช้ทรัพยากรจากป่าด้วยการหาของป่าและนำไม้ไผ่มาจักสานเป็นกระติบข้าว  หวด  เครื่องใช้ในครัวเรือนต่าง ๆ โดยเฉพาะกระติบข้าวที่มีเอกลักษณ์ เป็นงานหัตถกรรมขึ้นชื่อที่สามารถสร้างรายได้เป็นอย่างดี  ประกอบกับ ปัจจุบันมีการจัดการท่องเที่ยวแบบโฮมสเตย์  กิจกรรมการเดินป่า  ล่องเรือให้บริการนักท่องเที่ยวด้วย  (หน้า 73, 80-83)

          ชาวบรูถือระบบเครือญาติเป็นสำคัญ  และนับถือผีหรือถือฮีตโดยกลุ่มเครือญาติร่วมฮีตกัน  ฮีตเป็นสิ่งที่ควบคุมและกำหนดวิถีชีวิต โดยเจ้าฮีตหรือเจ้าโคตรมีอำนาจในการควบคุมดูแลให้สมาชิกปฏิบัติตาม  และผีฮีตจะลงโทษผู้ที่ละเมิดหรือทำความผิดที่เรียกว่า  ผิดฮีต  (หน้า 90) ระบบเครือญาตินี้มีลักษณะคล้ายองค์กรที่ไม่เป็นทางการที่คอยสอดส่อง  ควบคุมพฤติกรรมคนในชุมชน  อีกทั้งยังทำให้เกิดการขัดเกลาในสังคมของชาวบรู (หน้า 87) นอกจากนี้  ชาวบรูถือระบบผัวเดียวเมียเดียว  ในครอบครัวผู้ชายที่อายุมากที่สุดถือเป็นผู้นำ (หน้า 84)  

          ชาวบรูตั้งหมู่บ้านอย่างถูกต้องตามกฎหมาย  มีการแต่งตั้งผู้ใหญ่บ้านซึ่งมักเป็นผู้ที่อยู่ในครอบครัวซึ่งอพยพเข้ามาตั้งบ้านเรือนที่บ้านท่าล้งเป็นกลุ่มแรก  ได้แก่  กลุ่มนามสกุลแก้วตั้งตา (ต่อมาเปลี่ยนเป็น พึ่งป่า),  กลุ่มนามสกุลแก้วใส, กลุ่มนามสกุลละครวงษ์  นอกจากนี้  ในหมู่บ้านยังมีผู้นำในการประกอบพิธีกรรมสำคัญ ๆ และนับถือปราชญ์ภูมิปัญญาด้านต่าง ๆ เช่น หมอสมุนไพร  หมอลำ/นิทาน  นายพราน  พรานปลา  ผู้เชี่ยวชาญงานจักสาน  (หน้า 74-75)

          1. ชาวบรูนับถือผีตามที่นับถือกันมานานตั้งแต่สมัยบรรพบุรุษ  เรียกว่า  “ฮีตข่า คองขอม”  คือ  กฎจารีตประเพณีที่บรรพบุรุษชาวบรูยึดถือเป็นแนวปฏิบัติมาตั้งแต่สมัยที่อาศัยอยู่ในประเทศลาวหรือนานกว่านั้น  (จิตรกร  โพธิ์งาม, 2536)  ชาวบรูเชื่อว่าหากทำผิดประเพณี 
(ผิดผี)  จะต้องได้รับการลงโทษจากผีประจำฮีตซึ่งจะพ้นโทษได้ก็ต่อเมื่อเซ่นไหว้ขอขมาผีฮีต  การนับถือผียังก่อให้เกิดประเพณีเลี้ยงผีบ้าน  โดยทางทิศตะวันออกเฉียงเหนือของหมู่บ้านเป็นที่ตั้งของหอปู่ตาซึ่งชาวบรูเชื่อว่าจะปกป้องคุ้มครองคนในหมู่บ้าน  และจัดพิธีเซ่นไหว้เลี้ยงเจ้าปู่เป็นประจำทุกปีและปัจจุบันชาวบรูยังคงนับถือผีบ้านหรือเจ้าปู่แม้จะส่งคืนฮีตหรือส่งคืนผีกับเจ้าฮีตในประเทศลาวแล้ว  (หน้า 83, 84, 86-87)
          2. ภายหลังจากที่ชาวบรูส่งคืนฮีตอันเป็นความเชื่อที่มาจากประเทศลาว  ได้หันมานับถือพระพุทธศาสนา  ชาวบรูได้เข้าวัด  ร่วมทำพิธีกรรมต่าง ๆ ทำบุญตามฮีตคองของอีสาน  ทั้งยังได้ส่งบุตรหลานให้บวชเรียนด้วย  ที่พักสงฆ์บ้านท่าล้งกลายเป็นศูนย์รวมในการประกอบพิธีทางพระพุทธศาสนาที่มีบทบาทในวิถีชีวิตของชาวบรูในปัจจุบัน  (หน้า 73, 85)  อย่างไรก็ตาม  ชาวบรูยังคงให้ความสำคัญกับผีซึ่งมีบทบาทในการควบคุมการกระทำต่าง ๆ ในการดำเนินชีวิตโดยมีพุทธศาสนาช่วยกำกับอีกทางหนึ่ง (หน้า 87)
          3. ข้อห้ามสำคัญในหมู่บ้านคือห้ามเผาถ่าน  โดยเชื่อกันว่าเจ้าปู่ไม่อนุญาตให้เผาถ่านในหมู่บ้าน  หากผู้ใดละเมิดจะต้องมีอันเป็นไปและต้องไปขอขมาเจ้าปู่  ซึ่งถือเป็นความเชื่อและวิธีการในการควบคุมการใช้ทรัพยากรป่าไม้  (หน้า 86)

         ในพ.ศ. 2506  นายอำเภอโขงเจียมเป็นผู้จัดตั้งโรงเรียนบ้านท่าล้ง  ซึ่งสังกัดองค์การบริหารส่วนจังหวัดอุบลราชธานี  กรมการปกครอง  กระทรวงมหาดไทย  จากนั้นได้โอนมาอยู่ภายใต้สังกัดสำนักงานคณะกรรมการการประถมศึกษาแห่งชาติ  ปัจจุบันโรงเรียนบ้านท่าล้งเปิดสอนในระดับก่อนประถมศึกษาและประถมศึกษา  มีนักเรียน  43  คน  (ปีการศึกษา  2547)  ข้าราชการครู  3  คน  (หน้า 71)
          ด้านการสืบทอดความรู้ของชาวบ้านอาศัยการเรียนรู้ที่ถ่ายทอดกันมาจากบรรพบุรุษหรือคนเฒ่าคนแก่ในหมู่บ้าน  เช่น  การสานหวด  กระติบข้าว  เครื่องใช้ต่าง ๆ ในครัวเรือนที่ทำจากไม้ไผ่  ความรู้เกี่ยวกับอุปกรณ์จับปลาและเขตหาปลาที่จะจับปลาได้มากอันบอกเล่าสืบต่อกันมาตั้งแต่รุ่นพ่อรุ่นแม่  ประกอบกับการปรับตัวเข้ากับสภาพแวดล้อมและปฏิสัมพันธ์กับคนหาปลาในชุมชนใกล้เคียง  (หน้า 80-81)

          ยามเจ็บป่วยชาวบ้านจะเดินทางไปรักษาที่ศูนย์ส่งเสริมสุขภาพชุมชนบ้านหนองผือน้อย  หมู่  7  ตำบลห้วยไผ่  ซึ่งตั้งอยู่ห่างจากหมู่บ้านท่าล้งเป็นระยะทาง  9   กิโลเมตร  นอกจากนี้ยังมีโรงพยาบาลโขงเจียมซึ่งอยู่ห่างออกไป  22  กิโลเมตร  (หน้า 71)

         ชาวบรูไม่มีเอกลักษณ์ในการแต่งกายเนื่องจากไม่ได้ทอผ้าไว้ใช้เอง  มักซื้อเสื้อผ้าจากตลาด  การแต่งกายโดยทั่วไปคล้ายกับชาวอีสาน  กล่าวคือ  ผู้หญิงสวมเสื้อแขนสั้นหรือเสื้อหมากกะแหล่ง  นุ่งผ้าถุง  ส่วนผู้ชายนุ่งกางเกง  (หน้า 17)
         วิถีชีวิตของชาวบรูผูกพันอย่างแนบแน่นกับงานจักสานซึ่งเป็นงานหัตถกรรมที่สืบทอดกันมาตั้งแต่บรรพบุรุษ  เช่น  การสานหวด  กระติบข้าว  นอกจากใช้ในครัวเรือนแล้วยังสามารถสร้างรายได้นอกฤดูทำนาด้วย  การถ่ายทอดความรู้ในการสานจะกระทำเฉพาะในครอบครัวหรือในหมู่เครือญาติ  ทั้งนี้  กระติบข้าวซึ่งทำจากติ้วไม้ไผ่ของบ้านท่าล้งถือว่ามีเอกลักษณ์  ไม่เหมือนกับของชุมชนอื่น ๆ โดยเฉพาะวัสดุอุปกรณ์ที่ใช้  นอกจากนี้ยังมีการพัฒนารูปแบบจนกระทั่งกลายเป็นผลิตภัณฑ์ที่สามารถสร้างชื่อเสียงให้กับหมู่บ้านได้  (หน้า 81-82)

          นิทานที่เล่าถึงสาเหตุที่ทำให้ภาษาบรูไม่มีตัวอักษร  โดยกล่าวถึงกษัตริย์อ้ายกก  ซึ่งทรงมีพระปรีชาสามารถ ทรงคิดประดิษฐ์ตัวอักษรเพื่อให้ราษฎรได้อ่านเขียนหนังสือ  แต่ต่อมาพระองค์สิ้นพระชนม์ในสนามรบเนื่องจากถูกศัตรูทำร้าย  อีกทั้งสุนัขยังได้คาบหนังควายซึ่งมีตัวอักษรบันทึกอยู่นั้นไปกินจนหมดสิ้น  ส่งผลให้ชาวบรูไม่มีตัวอักษรใช้มาจนถึงทุกวันนี้  ภาษาบรูจึงเหลือเพียงภาษาพูดเท่านั้น  (หน้า 100)
          นิทานพื้นบ้านที่ผู้เฒ่าผู้แก่เล่าให้ลูกหลานฟังโดยมีคติสอนใจสอดแทรกอยู่  เรื่อง กอนมูยกับอะการ์ชะลีโลอร์  หรือ  กำพร้าปลาบู่  เป็นเรื่องราวของกอนมูย  (ลูกกำพร้า)  ฐานะยากจนที่อาศัยอยู่กับยาย  วันหนึ่งออกไปหาปลาได้ปลาบู่น้อยมาตัวหนึ่ง  เขารู้สึกสงสารจึงไม่ได้นำมาทำอาหาร  แต่เลี้ยงไว้จนโต  ปลาบู่จึงเล่าให้เขาฟังว่าบ่อน้ำในป่ามีจระเข้ทองคำ  ให้กอนมูยปล่อยปลาบู่ลงไปกัดกับจระเข้  และบอกว่าถ้าจระเข้ผุดไปทางทิศเหนือให้กอนมูยขอร้องให้เจ้าป่าเจ้าเขาช่วย  แต่ถ้าจระเข้ผุดไปทางทิศใต้ให้ดีใจ  โห่ร้องไชโย  กอนมูยก็ทำตามจนในที่สุดจระเข้ทองคำคลานขึ้นมาตายอยู่บนฝั่ง  กอนมูยกับยายจึงกลายเป็นคนร่ำรวย  เมื่อพี่ชายของเขารู้ข่าวจึงมาขอยืมปลาบู่ไป  แต่ไม่ได้ทำตามสิ่งที่น้องบอก  เมื่อปล่อยปลาบู่ลงไปกัดกับจระเข้  ปลาบู่จึงลอยขึ้นมาตาย  พี่ชายโกรธและนำปลาบู่มาปิ้งกิน  เมื่อน้องรู้เข้าก็เสียใจมาก  เขาได้นำก้างปลากลับมาบ้าน  วันหนึ่งยายนำก้างปลาบู่มาทเป็นหวี  เมื่อหวีแล้วปรากฏว่ายายกลับกลายเป็นสาว  พี่ชายจึงมาขอยืมหวีก้างปลาไปหวีผมให้เมียของตัวเอง  แต่เมื่อหวีไปแล้วปรากฏว่าหนังหัวหลุดมากองที่ท้ายทอย  พี่ชายโกรธมากจึงโยนหวีเข้ากองไฟ  กลายเป็นเถ้าถ่าน  น้องชายร้องไห้แล้วห่อขี้เถ้าของปลาบู่กลับบ้าน  วันหนึ่งกอนมูยเห็นรอยเท้าของเก้ง  กวาง  จึงลองเอาขี้เถ้าปลาบู่ไปโรยใส่  รุ่งเช้าสัตว์เหล่านั้นก็มานอนตายอยู่ที่รอยเท้านั้นเอง  กอนมูยได้นำเนื้อเก้งกวางไปทำอาหารและแจกจ่ายให้ชาวบ้าน  ฝ่ายพี่ชายได้ยินเสียงร่ำลือเรื่องนี้จึงมาขอขี้เถ้าปลาบู่ไปโรยรอยเท้าขโมยที่มาลักพืชผักของตนเอง  รุ่งเช้าปรากฏว่าพี่ชายและลูกเมียตายกันทั้งครอบครัว  (หน้า 113-115)

         กลุ่มชาติพันธุ์นี้เรียกตนเองว่า  “บรู”  แปลว่า  “คน”  ชอบอาศัยอยู่ใกล้ภูเขา  แต่ชาวพื้นราบมักเรียกขานคนกลุ่มนี้ว่า  “ข่า”  ซึ่งอาจจะมาจากคำว่าข้าทาสหรือข้อยข้า  แปลว่า  ผู้รับใช้  ในอดีตชาวไทยที่อาศัยอยู่แถบลุ่มแม่น้ำโขงชอบไปจับชาวบรูหรือที่เรียกว่าพวกข่ามาเป็นข้าทาส  จนกระทั่งในสมัยพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว  มีประกาศห้ามมิให้จับอีก  (หน้า 7)
          อัตลักษณ์ชาติพันธุ์  ชาวบรูมองว่าตนเองเป็นคนขยัน  ตั้งใจทำมาหากิน  ซื่อสัตย์  รักความสงบ  แต่ในช่วงแรกจะถูกมองจากคนนอกชุมชนว่าเป็นข่า  เป็นพวกขี้ข้า  ล้าหลัง  หรือไม่ก็เข้าใจว่าเป็นชาวเขมรหรือส่วยที่ชอบเล่นคุณไสยมนต์ดำ  (หน้า 89-90)  อย่างไรก็ตาม  เมื่อชุมชนบ้านท่าล้งเปิดมากขึ้น  ชาวบรูได้รับการศึกษาและเริ่มทำงานเกี่ยวกับราชการ  ชาวบ้านในหมู่บ้านใกล้เคียงจึงเริ่มยอมรับและมองชาวบรูดีขึ้น  อย่างไรก็ตาม  การที่ชุมชนเปิดมากขึ้น  สัมพันธ์กับวัฒนธรรมภายนอกมากขึ้นประกอบกับนโยบายการสร้างรัฐชาติของไทยทำให้
อัตลักษณ์บางอย่างของชาวบรูได้รับผลกระทบ  เช่น  การพูดภาษาบรูที่เคยสืบทอดกันมาตลอดค่อย ๆ ลดน้อยลงจนเกือบหายไป  จึงต้องเกิดการรณรงค์เพื่ออนุรักษ์และฟื้นฟูภาษาและวัฒนธรรมของชาวบรู  (หน้า 91-92, 116)
          ชาวบรูบ้านท่าล้งมักติดต่อกับชาวบรูบ้านเวินบึกเนื่องจากเป็นกลุ่มเครือญาติและมักไปมาหาสู่กันเป็นประจำ นอกจากนี้ยังติดต่อกับกลุ่มเครือญาติที่ประเทศลาวเนื่องจากในปัจจุบันการเดินทางข้ามพรมแดนมีความเสรีและสะดวกมากขึ้น สำหรับความสัมพันธ์ข้ามพรมแดนนี้ส่วนใหญ่ชาวบรูบ้านท่าล้งจะไปมาหาสู่กับชาวบรูที่อยู่ในประเทศลาว  เช่น  บ้านลาดเสือ  บ้านนากกอก  เพื่อเยี่ยมกัน  แลกเปลี่ยนปัจจัยการดำรงชีวิต  แรงงาน  ตลอดจนด้านการศึกษา  โดยชาวบรูในประเทศลาวมองว่าชาวบรูบ้านท่าล้งมีโอกาสทางเศรษฐกิจและสังคมดีกว่าตน  ในขณะที่ชาวบรูบ้านท่าล้งเห็นว่าชาวบรูบ้านลาดเสือคือกลุ่มเครือญาติ  (หน้า 93, 98)  ส่วนความสัมพันธ์ของกลุ่มชาติพันธุ์บรูกับกลุ่มชาติพันธุ์อื่น ๆ มักสัมพันธ์กันทางด้านเศรษฐกิจคือซื้อขายสินค้า (หน้า 89)  

         หลังจากชาวบรูอพยพข้ามแม่น้ำโขงมาจากประเทศลาวและตั้งบ้านเรือนในประเทศไทยก่อให้เกิดการเปลี่ยนแปลงทางสังคมวัฒนธรรมดังนี้
         ชาวบรูค่อย ๆ ส่งคืนฮีต  (คืนผี)  ให้กับเจ้าฮีตที่ฝั่งประเทศลาว  หันมานับถือพระพุทธศาสนา รวมถึงมีการเปลี่ยนแปลงด้านประเพณี  เช่น  พิธีแต่งงานที่จัดอย่างเรียบง่ายมากขึ้น  เนื่องจากการดำรงชีวิตที่ยากลำบาก  ฐานะทางเศรษฐกิจไม่ดี  จึงส่งผลกระทบต่อฮีตคองเดิมที่ยึดถือ ทำให้การเดินทางไปร่วมพิธีกรรมของเจ้าฮีตที่เคยปฏิบัติกันนั้นยากลำบากขึ้น  รวมถึงการแต่งงานกับคนต่างชุมชนซึ่งไม่ได้นับถือผีทำให้เกิดปัญหาความยุ่งยากในการปฏิบัติตัวจนนำไปสู่การเลิกรากัน  ประกอบกับชาวบรูต้องปรับตัวในยุคการสร้างรัฐชาติไทย ชาวบรูจึงเปลี่ยนมานับถือพระพุทธศาสนาแทน  มีการเข้าวัดเข้าวาทำบุญตามฮีตคองของอีสาน  และสนับสนุนให้ลูกหลานบวช  (หน้า 85-86, 90)
         วิถีชีวิตที่เปลี่ยนแปลง  ระบบสาธารณูปโภคที่พัฒนามากขึ้น  การเปิดรับวัฒนธรรมต่างถิ่น  มีปฏิสัมพันธ์กับคนนอกชุมชนมากขึ้น  ประกอบกับชาวบรูรุ่นใหม่ได้รับการศึกษาในระบบการเรียนการสอนที่ใช้ภาษาไทยกลางตามนโยบายการสร้างรัฐชาติของทางราชการ  ทำให้ชาวบรูเริ่มใช้ภาษาบรูลดน้อยลงในชีวิตประจำวัน  หันมาใช้ภาษาอีสานหรือภาษาไทยกลางแทน (หน้า 130)  อีกทั้งชาวบรูยังรู้สึกภาคภูมิใจในภาษาของตนเองลดน้อยลงด้วย ชาวบรูที่แต่งงานกับคนต่างถิ่นจะไม่นิยมพูภาษาบรูและไม่ฝึกให้ลูกพูด  ในชุมชนขาดการส่งเสริมการใช้ภาษาบรู  (หน้า 2, 91, 106)
         วิถีชีวิตของชาวบรูบ้านท่าล้งสัมพันธ์กับคนนอกชุมชนมากขึ้น  การประกอบอาชีพขยายจากการหาปลา  ทำนา  ทำสวน  เลี้ยงสัตว์  หาของป่า  จักสาน  มาสู่การจัดการท่องเที่ยวแบบโฮมสเตย์  มีการจัดกิจกรรมเดินป่า  ล่องเรือชมธรรมชาติ  ซึ่งถือเป็นการใช้ต้นทุนทางธรรมชาติ  สังคม  วัฒนธรรมชุมชนที่โดดเด่นมาใช้หารายได้เข้าหมู่บ้านเพิ่มเติม  (หน้า 80-83) 
         สถานการณ์และการเปลี่ยนแปลงการใช้ภาษาบรู : ช่วงที่ชาวบรูเริ่มอพยพเข้ามาอยู่ในไทย  ช่วง พ.ศ. 2452-2503  ชาวบรูยังไม่ค่อยได้ติดต่อกับคนนอกชุมชน  การสื่อสารในชุมชนจะใช้ภาษาบรูเป็นหลัก  ช่วงพ.ศ. 2503-2530  เริ่มมีหน่วยงานของทางราชการเข้ามาพัฒนาชุมชน  ชาวบรูมีปฏิสัมพันธ์กับคนต่างถิ่นมากขึ้น  เกิดโรงเรียนบ้านท่าล้ง  กลุ่มเยาวชนที่ได้เข้ารับการศึกษาในระบบโรงเรียนรวมถึงกลุ่มที่ไปทำงานนอกชุมชนใช้ภาษาบรูในชีวิตประจำวันน้อยลง  โดยหันมาพูดภาษาไทยอีสานหรือภาษาไทยกลางมากขึ้น  และช่วงพ.ศ. 2530-ปัจจุบัน สถานการณ์การใช้ภาษาบรูถือว่าอยู่ในขั้นวิกฤตเพราะมีความเสี่ยงที่จะสูญหายไป  มีเพียงคนเฒ่าคนแก่เท่านั้นที่ยังคงใช้ภาษาบรู  (หน้า 103-106)
         รูปแบบในการอนุรักษ์และฟื้นฟูภาษาบรู : หลังจากชาวบรูบ้านท่าล้งได้ทบทวนประวัติความเป็นมาตลอดจนเห็นความสำคัญของภาษาและวัฒนธรรมของชาวบรู  จึงได้ร่วมกันคิดหารูปแบบในการอนุรักษ์และฟื้นฟูภาษาบรู  โดยจัดกิจกรรมเสนอภาษาบรูวันละ  5  คำ  ผ่านหอกระจายข่าวของหมู่บ้าน  จัดทำหนังสือนิทานภาพภาษาบรู  ซึ่งรวบรวมคำศัพท์  นิทาน  ผญา  เพลงและเรื่องเล่าภาษาบรู  การเปิดห้องเรียนภาษาบรูในหมู่บ้านผ่านกิจกรรมหลากหลาย  ได้แก่  ร้องเพลง  นับเลข  ฟังนิทานภาษาบรู  และจัดห้องเรียนภาษาบรูในโรงเรียน (หน้า 107-116)
          การเปลี่ยนแปลงที่เกิดขึ้นในชุมชน : จากการที่คนในชุมชนได้มีส่วนร่วมในการดำเนินการวิจัยทำให้เกิดการเปลี่ยนแปลง  ดังนี้
              - บรรยากาศทั่วไปในชุมชน  ชาวบ้านพูดคุยแลกเปลี่ยนกันเกี่ยวกับวัฒนธรรมและวิถีชีวิตของตนมากขึ้น  เช่น  ประวัติของชุมชนหรือตรกูลของตนเอง  สอบถามถึงคำศัพท์ภาษาบรู  เด็กและเยาวชนสนใจนิทานภาษาบรูมากขึ้น  พูดคุยถึงการอนุรักษ์และฟื้นฟูภาษาและวัฒนธรรมบรูในสถานที่ต่าง ๆ ทั้งที่บ้าน  วัด  และโรงเรียน
               - การเปลี่ยนแปลงในครอบครัว  ชาวบรูโดยเฉพาะผู้ที่อยู่ในทีมวิจัยได้พูดคุยกับคนในครอบครัวและผู้เฒ่าผู้แก่เกี่ยวกับประเพณี  ภูมิปัญญาของชาวบรูมากขึ้น
              - การเปลี่ยนแปลงในระดับชุมชน  ผู้นำชุมชนและคณะกรรมการชุมชนเสนอให้สืบค้นประเพณีและภูมิปัญญาของชาวบรูเพื่อส่งเสริมการจัดการท่องเที่ยวในชุมชน  โรงเรียนเสนอการจัดหลักสูตรเกี่ยวกับวัฒนธรรมประเพณีของชาวบรู  ด้านวัดเสนอการแปลบทสวดมนต์บางส่วนเป็นภาษาบรู  และกลุ่มเยาวชนเสนอให้สืบค้นและบันทึกภูมิปัญญาไว้  เช่น  เรื่องฮีต  ยาสมุนไพร
          สำนึกและความเคลื่อนไหวทางสังคม : หลังการวิจัยเกิดกลุ่มคนในชุมชน  โรงเรียน  และวัดที่ออกมาร่วมกันทำกิจกรรมเพื่ออนุรักษ์และฟื้นฟูวัฒนธรรม  ภาษาบรู  ทั้งยังมีความเคลื่อนไหวตลอดจนการเรียนรู้กันในกลุ่มเครือญาติ นอกจากนี้ยังมีรูปแบบของความร่วมมือของกลุ่มที่ไม่เป็นทางการ  เช่น  กลุ่มเยาวชน  กับกลุ่มที่เป็นทางการ  เช่น  ผู้ใหญ่บ้าน  สมาชิกองค์การบริหารส่วนตำบล  เพื่อฟื้นฟูภาษาบรูและนำไปสู่แผนการพัฒนาชุมชนในด้านอื่น ๆ
เช่น  การจัดการท่องเที่ยว  (หน้า 125-127)

ไม่มี

          1. ตาราง :  1.1) จำนวนนักเรียน  โรงเรียนบ้านท่าล้ง  ปีการศึกษา  2550  หน้า  72, 
1.2) จำนวนประชากรบ้านท่าล้ง  หน้า  74
          2. แผนผังที่ :  2.1) แสดงกรอบแนวคิดของการศึกษา  หน้า  4,  2.2) แสดงแนวคิดสัมพันธ์ของการมีส่วนร่วม  หน้า  22,  2.3) แสดงความสัมพันธ์ระหว่างภาษาบรูกับภาษาอื่น ๆ ในตระกูลออสโตรเอเชียติก  หน้า  99
          3. ภาพ :  3.1) แสดงการมีส่วนร่วมในการจัดกิจกรรม  หน้า  61,  3.2) แสดงแผนที่การตั้งบ้านเรือนของบ้านท่าล้ง  หน้า  70,  3.3) แสดงอัตลักษณ์ชาวบรูในกระบวนการสร้างรัฐชาติไทย  หน้า  92