|
Princess Maha Chakri Sirindhorn Anthropology Centre
Ethnic Groups Research Database |
|
Record |
|
 |
Subject |
จีนยูนนาน จีนมุสลิม จีนฮ่อ,สถาปัตยกรรม,หมู่บ้าน,เรือน,การอนุรักษ์สภาพแวดล้อม,แม่ฮ่องสอน |
Author |
อรศิริ ปาณินท์ |
Title |
การศึกษาหมู่บ้าน บ้าน และเทคโนโลยีการก่อสร้างของหมู่บ้านจีนฮ่อ จังหวัดแม่ฮ่องสอน |
Document Type |
รายงานการวิจัย |
Original Language of Text |
ภาษาไทย |
Ethnic Identity |
จีนยูนนาน จีนฮ่อ มุสลิมยูนนาน,
|
Language and Linguistic Affiliations |
จีน-ทิเบต(Sino-Tibetan) |
Location of
Documents |
ศูนย์มานุษยวิทยาสิรินธร (องค์การมหาชน) |
Total Pages |
192 |
Year |
2540 |
Source |
สถาบันวิจัยและพัฒนา มหาวิทยาลัยศิลปากร |
Abstract |
งานเขียนกล่าวถึงหมู่บ้านและบ้านของจีนฮ่อ หรืออดีตทหารจีนคณะชาติ(ทหารก๊กมินตั๋ง) ซึ่งหมู่บ้านกรณีศึกษา คือ บ้านสันติสุข อำเภอปาย กับบ้านรักไทย อำเภอเมือง จังหวัดแม่ฮ่องสอน โดยศึกษาในเรื่องต่างๆ การวางผังหมู่บ้าน,บ้าน ประเภทของบ้านและผังบริเวณบ้าน, วัสดุก่อสร้างโครงสร้างและเทคโนโลยีการก่อสร้าง และได้เปรียบเทียบกับบ้านในชนบทของจีนในมณฑลยูนนาน สำหรับประชากรศึกษาเป็นจีนฮ่ออพยพซึ่งแต่เดิมอยู่อาศัยในมณฑลยูนนาน ประเทศจีน โดยได้อพยพเข้ามาอยู่ในประเทศไทยอันเนื่องมาจากปัญหาทางการเมืองในประเทศจีน |
|
Focus |
ศึกษาลักษณะทางกายภาพ เช่น การวางผังหมู่บ้าน, บ้าน ประเภทของบ้านและผังบริเวณบ้าน, วัสดุก่อสร้างโครงสร้างและเทคโนโลยีการก่อสร้าง และองค์ประกอบสถาปัตยกรรมอื่นๆ และเปรียบเทียบจากข้อมูลเอกสารในการถ่ายทอดทางวัฒนธรรมการก่อสร้างดั้งเดิมในชนบทของประเทศจีนทางตอนใต้มณทลยูนนาน สู่บ้านจีนฮ่อในไทย เปรียบเทียบลักษณะบ้านที่เป็นกรณีศึกษากับหมู่บ้านชนกลุ่มน้อยอื่นๆ ในพื้นที่ใกล้เคียงและลักษณะสังคมและวัฒนธรรมท้องถิ่นที่ส่งผลต่อผังกายภาพของหมู่บ้านและตัวบ้านและศึกษาผลสรุปเพื่อการอนุรักษ์ลักษณะทางกายภาพและสภาพแวดล้อมของหมู่บ้านจีนฮ่อ ในจังหวัดแม่ฮ่องสอน (หน้า 11) |
|
Ethnic Group in the Focus |
จีนฮ่อ ประชากรศึกษาเป็นจีนฮ่อที่บ้านสันติสุข ตำบลเวียงใต้ อำเภอปาย กับหมู่บ้านรักไทย อำเภอเมือง จังหวัดแม่ฮ่องสอน จีนฮ่อ คือ คนจีนที่อพยพมาอยู่ภาคเหนือของไทย ภายหลังที่จีนมีการเปลี่ยนแปลงการปกครองเมื่อ พ.ศ.2492 สำหรับกลุ่มจีนฮ่อแบ่งออกเป็น 2 กลุ่ม ได้แก่ กลุ่มจีนฮ่ออพยพที่เป็นครอบครัวของทหารจีนคณะชาติที่มากับกลุ่มทหารเข้ามาในพื้นที่ประเทศพม่า แต่ถูกทหารพม่าผลักดันจึงอพยพเข้ามาอยู่ในเขตประเทศไทย และจีนฮ่ออีกกลุ่ม คือคนจีนในมณฑลยูนนาน ที่หนีออกจากประเทศจีนเนื่องจากการเปลี่ยนแปลงการปกครอง ส่วนหนึ่งได้อพยพเข้าพม่าและบางส่วนได้อพยพเข้ามาอยู่ในประเทศไทย (หน้า 3-4) สำหรับที่มาของคำว่า ฮ่อ ซึ่งภาษาจีนมณฑลยูนนานแปลว่า แม่น้ำ ภายหลังจึงเป็นคำเรียกกลุ่มชนที่ตั้งบ้านเรือนอยู่ฝั่งทะเลสาบหนองแส (หรือแม่น้ำหนองแส) ดังนั้นเมื่อคนจีนมณฑลยูนนานไปอยู่ที่ไหน คนจึงเรียกว่า ฮ่อ (หน้า 5) |
|
Language and Linguistic Affiliations |
ภาษาจีนฮ่อ ภาษาพูดและภาษาเขียนของจีนฮ่อ ใกล้เคียงกับภาษาจีนกลาง ดังนั้นจีนฮ่อจึงเข้าใจภาษาจีนกลางได้เป็นอย่างดี (หน้า 5, 11) |
|
Study Period (Data Collection) |
|
History of the Group and Community |
|
Settlement Pattern |
องค์ประกอบของบ้านกรณีศึกษา ทั้งสองหมู่บ้านแบ่งการใช้สอยออกเป็นส่วนต่างๆ ที่เหมือนกัน เช่น ทางเข้าบ้าน ห้องโถงกลาง ห้องนอน ห้องเก็บของ ครัวไฟ ลานหน้าบ้าน ชานหน้าบ้าน ยุ้งข้าว คอกเลี้ยงสัตว์ และห้องน้ำห้องส้วม สำหรับทางเข้าบ้านกับโถงกลาง การใช้สอยพื้นที่ผังบ้านจะแบ่งบ้านเป็นสามห้อง คือห้องโถงกลางจะใช้เป็นที่จัดกิจกรรมต่างๆเป็นที่ตั้งแท่นบูชาเจ้าแม่กวนอิมและแท่นบูชาบรรพบุรุษ (หน้า 101,103,114,166 ภาพ หน้า 102) ห้องนอน อยู่ทางด้านซ้ายของบ้าน จะนอนบนแคร่ไม้ยกพื้น ส่วนห้องนอนของลูกสาวกับแม่จะอยู่อย่างเป็นสัดส่วน มีประตูเข้าออก ส่วนมากจะกั้นด้วยผ้าม่าน หากที่นอนไม่พอก็จะตั้งแคร่ที่ห้องโถงกลางหรือในบางส่วนของห้องครัว (หน้า 103 ภาพหน้า 104) ครัวไฟอาจจะอยู่ในตัวบ้าน ซึ่งส่วนมากจะอยู่ด้านขวาของบ้าน หรือแยกจากตัวบ้านแต่ชายคาเดียวกับบ้าน หรือบางกรณีครัวไฟแยกคนละส่วนกับตัวบ้าน ส่วนการจัดครัวแบ่งออกเป็นแบบต่างๆ คือ ครัวที่ใช้เตาอั้งโล่หรือเตาแบบสามเส้าที่ตั้งบนกะบะดินเหนียว ที่วางบนพื้นดิน, ก่อฐานโดยใช้อิฐหรือดินแล้วตั้งเตาไว้บนพื้นดินที่ยกขึ้นจากพื้นครัว (หน้า 105 ภาพ 106) ในส่วนของโครงสร้างหลักจะเป็นไม้ทั้งหมด เสาบ้านมี 12 ต้น โดยจะวางไว้ 4 แนว แนวละ 3 เสา ในส่วนนี้จึงทำให้มีห้องใช้พื้นฐาน 3 ห้อง สำหรับชานปีกนกของชานหน้าบ้านจะมีเสาอีก 4 ต้น หลังคา มุงหญ้าคา ผนัง มีหลายแบบเช่น ผนังดินดิบผสมหญ้า (หน้า 115-116,135-137 ภาพหน้า 117, 119) ผนังฟากไม้ไผ่, ผนังก่อวัสดุก้อน เช่น ดินดิบอัดก้อน คอนกรีตบล็อค อิฐ และผนังไม้จริง (หน้า 124,141 ภาพหน้า 125) พื้น เป็นดินทุบอัดจนแน่น จากนั้นก็จะตั้งแคร่ไม้สำหรับนั่ง นอน รวมทั้งเก็บและวางของใช้ต่างๆ (หน้า 124,142) ประตูมี 1 บาน ส่วนเนื้อที่ในบ้านไม่มีประตู จะมีแต่กรอบประตู แล้วใช้ผ้าม่านกั้นพื้นที่ใช้สอยในบ้าน (หน้า 126) |
|
Demography |
บ้านสันติสุข จำนวนบ้านเรือนมีทั้งหมด 200 หลังคาเรือน (หน้า 22) บ้านรักไทย บ้านเรือนมี 300 หลังคาเรือน (หน้า 36) |
|
Economy |
เศรษฐกิจ ทั้งสองหมู่บ้านมีรายได้จากการปลูกพืช เช่น ลำใย ลิ้นจี่ และปลูกผัก เช่น หอม กระเทียม นอกจากนี้ยังปลูก ชา และข้าว (หน้า 20) บ้านสันติสุข ตำบลเวียงใต้ อำเภอปาย จังหวัดแม่ฮ่องสอน มีรายได้หลักมาจากการปลูกพืชเศรษฐกิจ เช่น ลิ้นจี่ ลำใย และอื่นๆ สำหรับการปลูกข้าวจะทำนาแบบขั้นบันไดบนภูเขา (หน้า 31) บ้านรักไทย ตำบลแม่ออ อำเภอเมือง จังหวัดแม่ฮ่องสอน มีรายได้จากการปลูกพืชเศรษฐกิจ เช่น ชา ลิ้นจี่ ลำใย ฯลฯ ปลูกผักไว้กินในครัวเรือนและขายเป็นรายได้เลี้ยงครอบครัว (หน้า 44) |
|
Political Organization |
กลุ่มจีนฮ่อที่อพยพเข้ามาอยู่ในประเทศไทย คือ จีนฮ่อที่เป็นทหารจีนคณะชาติ จากการอพยพออกจากประเทศจีน ภายหลังมีการเปลี่ยนแปลงการปกครองเป็นระบอบคอมมิวนิสต์ ทหารจีนคณะชาติ (ทหารก๊กมินตั๋งกองพล 93) ที่อยู่ในเมืองไทยหมดสภาพการเป็นทหาร เพราะทหารเหล่านี้ปฏิเสธที่จะเดินทางไปไต้หวัน ซึ่งมีการอพยพหลายครั้งเช่น ช่วง พ.ศ.2496 กับ พ.ศ.2504 หลังระยะการอพยพไปไต้หวัน จีนฮ่อที่ตกค้างจึงมีสถานะเป็นเพียงกลุ่มจีนฮ่อ ติดอาวุธ (หน้า 4) กลุ่มทหารจีนคณะชาติมี 2 กลุ่มสำคัญที่ไม่ยอมเดินทางไปไต้ไหวัน คือ กลุ่มทหารจีนคณะชาติที่อยู่พื้นที่อำเภอ แม่สายกับแม่จัน ดอยแม่สะลอง จังหวัดเชียงราย กับกลุ่มที่อยู่ถ้ำงอบ ตำบลปกคำ อำเภอฝาง จังหวัดเชียงใหม่ หลังจากที่โครงการอพยพทหารจีนคณะชาติกลับไต้หวันยุติลงเมื่อ พ.ศ.2504 ทางการไทยจึงแก้ปัญหาโดยให้กลุ่มจีนฮ่อกระจายกันอยู่ไม่เกินหมู่บ้านละ 200-300 ครอบครัว และดำเนินนโยบายให้กลุ่มจีนฮ่อวางอาวุธเปลี่ยนสถานะเป็นพลเรือนและจัดสรรที่ดินทำกินให้ โดยให้อยู่ในพื้นที่ต่างๆ คืออยู่ในจังหวัดเชียงใหม่ 8 พื้นที่ อยู่ในเชียงราย 7 พื้นที่ และแม่ฮ่องสอน 2 พื้นที่คือที่อำเภอปาย กับอำเภอเมือง (หน้า 4) |
|
Belief System |
บ้านสันติสุข ตำบลเวียงใต้ อำเภอปาย จังหวัดแม่ฮ่องสอน มีศาลเจ้าที่ของหมู่บ้านอยู่ห่างจากทางเข้าหมู่บ้าน 800 เมตร ตั้งอยู่ทางทิศตะวันออกในศาลมีที่ตั้งเครื่องบูชาต่างๆ มีรั้วไม้กั้น (หน้า 22 ภาพหน้า 23) บ้านรักไทย ตำบลแม่ออ อำเภอเมือง จังหวัดแม่ฮ่องสอน ศาลเจ้าประจำหมู่บ้านอยู่หลังโรงเรียนทางทิศใต้ของหมู่บ้าน ตัวศาลทำด้วยไม้มีขนาดไม่ใหญ่ และเป็นที่ตั้งของรูปเคารพเช่น เจ้าแม่กวนอิม คนในหมู่บ้านจะมาประกอบพิธีในวันสำคัญทางศาสนาและความเชื่อ (หน้า 40 ภาพหน้า 42) |
|
Education and Socialization |
โรงเรียนบ้านสันติสุข มีโรงเรียนประจำหมู่บ้านชื่อ โรงเรียนไฮยี เปิดสอนภาษาจีนในระดับชั้นประถมศึกษาปีที่ 1 ถึง 6 มีนักเรียน 200 คน โรงเรียนแห่งนี้รัฐบาลไต้หวันให้การสนับสนุนโดยส่งครูมาสอน ส่วนการเรียนภาษาไทย นักเรียนจะไปเรียนนอกหมู่บ้าน (หน้า 25 ภาพหน้า 26) โรงเรียนบ้านรักไทย ในหมู่บ้านมีโรงเรียนสอนภาษาไทยในระดับประถมศึกษาชื่อ โรงเรียนบ้านแม่ออรักไทย มีนักเรียน 250 คน ส่วนโรงเรียนสอนภาษาจีน ที่ก่อตั้งเมื่อครั้งตั้งหมู่บ้านในครั้งแรก ทุกวันนี้ปิดทำการเรียบร้อยแล้ว โดยอาคารเรียนของโรงเรียนเดิมส่วนหนึ่งคนในหมู่บ้านได้เปลี่ยนมาเป็นโรงเก็บของและโรงเลี้ยงม้า (หน้า 38 ภาพหน้า 39) |
|
Art and Crafts (including Clothing Costume) |
บ้านชนบท มณฑลยูนนาน ประเทศจีน กับบ้านจีนฮ่อ จังหวัดแม่ฮ่องสอน บ้านจีนฮ่อกรณีศึกษาของทั้งสองหมู่บ้านมีความเหมือนกันเรื่องผังพื้น ในส่วนที่ไม่เหมือนกันก็คือ บ้านจีนฮ่อในประเทศไทยจะมีชานใต้หลังคาคลุมที่หน้าบ้าน บริเวณที่นั่งเล่น แต่บ้านชนบทในมณฑลยูนนานไม่มี (หน้า49-50,171-184) |
|
Ethnicity (Ethnic Identity, Boundaries and Ethnic Relation) |
|
Social Cultural and Identity Change |
|
Map/Illustration |
ภาพ พ่อค้าจีนชาวยูนนาน (หน้า 4) หมู่บ้านจีนฮ่อ (หน้า 6,7) ลานบ้านที่บ้านสันติสุข อำเภอปาย (หน้า 8) ชานเอนกประสงค์ที่บ้านแม่ออรักไทย อำเภอเมือง (หน้า 8) ห้องนอนยกแคร่ไม้, ส่วนเก็บของ (หน้า 9) พื้นที่โล่งใต้หลังคา, ครัวแบบง่ายๆ (หน้า 10) จีนฮ่อพ่อค้าชาวยูนนาน (หน้า 11) บ้านสันติสุข (หน้า 23) ลานบ้าน (หน้า 24) โรงเรียน (หน้า 26) ร้านค้า (หน้า 27) ศาลเจ้า, ถังเก็บน้ำ (หน้า 29) เด็กและผู้ใหญ่จีนฮ่อ (หน้า 30) อ่างเก็บน้ำ (หน้า 35) บ้านรักไทย อำเภอเมือง (หน้า 37) โรงเรียนประถมศึกษา บ้านแม่ออรักไทย (หน้า 39) ศาลา, ยุ้งข้าว (หน้า 41) ศาลเจ้า (หน้า 42) ม้า (หน้า 43) บ้านตัวอย่างในการศึกษารูปตัดและรูปด้าน 1:200 (ดูตัวอย่างทั้งหมด หน้า 52-97) หิ้งบูชาเจ้าแม่กวนอิม (หน้า 102) พื้นที่เอนกประสงค์ในบ้าน (หน้า 103) ห้องนอนอยู่ติดกับครัวไฟ (หน้า 104) บริเวณเก็บของใช้ในบ้าน (หน้า 105) ครัวไฟ (หน้า 106) ที่เก็บฟืน (หน้า 107) ส่วนเก็บของ (หน้า 108) ลานกลางบ้าน (หน้า 109) รั้ว (หน้า 111,112) ประตู (หน้า 114) โรงเลี้ยงสัตว์ (หน้า 115) หลังคาปีกนกโครงร่ม (หน้า 117) หลบหลังคา, บ้านลมไม้ไผ่ปิดจั่ว (หน้า 118) ผนัง (หน้า 119) หลังคามุงใบตองตึง (หน้า 120) ชายคา (หน้า 121) ผนังดินดิบผสมหญ้า (หน้า 123) ผนังฟากไม้ไผ่, โครงสร้างผนัง (หน้า 125,126) โรงเลี้ยงสัตว์ (หน้า 127) เรือนโรงแบบโล่ง, กรงเลี้ยงสัตว์ (หน้า 128) รูปตัดขวางโครงหลังคา (หน้า 134) โครงหลังคา (หน้า 135) ฝาขัดแตะแบบไทย (หน้า 138) ฝาฟากไม้ไผ่ (หน้า 139) ผนังดินดิบผสมหญ้า (หน้า 140) หลังคาปีกนกโครงร่ม (หน้า 144) ผนังดินดิบด้านสกัด (หน้า 145) หลบหลังคา (หน้า 146,147) โครงผนัง (หน้า 148) ผนังภายใน (หน้า 149) เปรียบเทียบผังของสองหมู่บ้าน (หน้า 154,158,167) ผังพื้นบ้านในชนบทจีนตอนใต้ (หน้า 173) ผังพื้นบ้านสอง, สามห้องนอน (หน้า 174) ผังพื้นบ้านและรูปด้าน (หน้า 175,176) บ้านในยูนนานตอนเหนือ, ใต้ (หน้า 177) โครงสร้างแบบจีน (หน้า 180) โครงสร้างแบบพื้นฐานบ้านแบบต่างๆ (หน้า 181,182) บ้านกรณีศึกษา (หน้า 191-196) หลังคา (หน้า 197) ยุ้งข้าว, บ้านแม้วป่าแปก (หน้า 198) บ้านกะเหรี่ยงพะมะลอ (หน้า 199) แผนที่ หมู่บ้านจีนฮ่อ ในจังหวัดเชียงใหม่ เชียงราย และแม่ฮ่องสอน(หน้า 19) หมู่บ้านสันติสุข อำเภอปาย จังหวัดแม่ฮ่องสอน (หน้า 21) หมู่บ้านรักไทย ตำบลแม่ออ อำเภอเมือง จังหวัดแม่ฮ่องสอน (หน้า 33) แผนผัง บ้านกรณีศึกษา (หน้า 52-96) ตาราง พื้นที่ผังบริเวณบ้าน (หน้า 156) พื้นที่ใช้สอย (หน้า 160,161) ห้องนอน (หน้า 162) ห้องครัว (หน้า 163) ชานหน้าบ้าน (หน้า 164) ห้องน้ำและส้วม (หน้า 165) |
|
|