งานวิจัยชิ้นนี้ศึกษาประวัติศาสตร์ของพิธีกรรมความเชื่อปู่เยอ ย่าเยอ เมืองหลวงพระบาง สปป.ลาว โครงสร้างระบบผีในหลวงพระบาง เพื่อให้เห็นถึงกระบวนการเปลี่ยนแปลงบทบาทและหน้าที่ของพิธีกรรมความเชื่อดังกล่าว รวมทั้งศึกษากระบวนการต่อรอง ให้ความหมายใหม่ ของกลุ่มคนต่างๆ ในท้องถิ่นที่มีต่อพิธีกรรมปู่เยอ ย่าเยอ ในบริบทการพัฒนาสมัยใหม่ การวิจัยพบว่าพิธีกรรมความเชื่อ ปู่เยอ ย่าเยอ เป็นความเชื่อเกี่ยวกับผีบรรพบุรุษและผีอารักษ์ในชุมชน การให้ความหมายของพิธีกรรมเกิดขึ้นตั้งแต่อดีตจนถึงปัจจุบัน ดำเนินต่อไปไม่หยุดนิ่ง การให้ความหมายมีทั้งการกีดกัน กำจัดความเชื่อนี้ออกไปจากสังคม และความพยายามดึงพิธีกรรมนี้กลับเข้ามาในสังคมใหม่ ทำให้ความหมายและความเชื่อของพิธีกรรมเปลี่ยนแปลงไปจากเดิม จากผีบรรพบุรุษ ผีอารักษ์ มาเป็นความเชื่อปัจเจกบุคคล ต่อมาเมื่อลาวเปลี่ยนแปลงการปกครอง เปิดประเทศเพื่อการท่องเที่ยว ความหมายของปู่เยอ ย่าเยอ กลับถูกใช้เพื่อดึงดูดเรื่องการท่องเที่ยวของลาว (หน้า ง - จ)

ศึกษาประวัติศาสตร์ของพิธีกรรมความเชื่อปู่เยอ ย่าเยอ เมืองหลวงพระบาง สปป.ลาว โครงสร้างระบบผีในหลวงพระบาง เพื่อให้เห็นกระบวนการเปลี่ยนแปลงบทบาทและหน้าที่ของพิธีกรรมความเชื่อดังกล่าว รวมทั้งศึกษากระบวนการต่อรอง ให้ความหมายใหม่ ของกลุ่มคนต่างๆ ในท้องถิ่นที่มีต่อพิธีกรรมปู่เยอ ย่าเยอ ในบริบทการพัฒนาสมัยใหม่ (หน้า ง, 7, 127)

งานวิจัยชิ้นนี้ผู้วิจัยได้ใช้แนวคิดหลายแนวคิดมาอธิบายพิธีกรรมความเชื่อปู่เยอ ย่าเยอ ทั้งทฤษฎีศาสนาและความเชื่อ ที่มนุษย์มักใช้ความเชื่ออธิบายในสิ่งที่ไม่มีเหตุผล เชื่อว่ามีพลังอำนาจเหนือธรรมชาติที่เข้ามาควบคุมมนุษย์ บางสังคมเชื่อว่าเมื่อมนุษย์ตายแล้ว วิญญาณยังคงวนเวียนในฐานะผีบรรพบุรุษ และจะมีรูปแบบพิธีกรรมในการ "เข้าหา" อำนาจของสิ่งศักดิ์สิทธิ์ที่แตกต่างกันไป ชาวลาวสมัยโบราณเชื่อว่าผีกับมนุษย์อยู่ตรงข้ามกัน พื้นที่ของผีอยู่ข้างบน ส่วนมนุษย์อยู่ข้างล่าง ทฤษฎีพิธีกรรมที่เป็นสัญลักษณ์ที่สื่อถึงความเชื่อ อาจจะเป็นศาสนาหรือไม่ก็ได้ บทบาทหน้าที่ของพิธีกรรมต่อสังคมหนึ่งๆ จะแบ่งได้หลายประเภท และมักมีตำนานที่ถูกแต่งขึ้นเพื่ออธิบายการกำเนิดของพิธีกรรมและความเชื่อนั้นๆ อยู่เสมอ ทฤษฎีชายขอบในแง่ของมิติพื้นที่ทางความคิด เศรษฐกิจ การเมือง วัฒนธรรม สังคมและสิ่งแวดล้อม ที่มีการช่วงชิงความหมายจากกลุ่มคนในสังคมต่างๆ ที่เกิดขึ้นอยู่ตลอดเวลาทั้งในอดีตและปัจจุบัน (หน้า 12 - 34)

พื้นที่ศึกษา คือ เมืองหลวงพระบาง สปป.ลาว ซึ่งเป็นพื้นที่ที่มีความเชื่อและแสดงออกเรื่องความเคารพเรื่องปู่เยอ ย่าเยอมาช้านาน โดยกลุ่มคนที่ศึกษาประกอบด้วย (1) กลุ่มรัฐ ที่มีอำนาจในการจัดพิธีกรรม (2) กลุ่มชาวบ้านที่ศรัทธาพิธีกรรมและความเชื่อปู่เยอ ย่าเยอ (3) กลุ่มนักธุรกิจรายย่อยในพื้นที่ที่ไม่มีบทบาทมากในระบบเศรษฐกิจขนาดใหญ่ ภาครัฐไม่ค่อยให้ความสนใจหรือรับรองความมั่นคงในอาชีพมากนัก (หน้า 9 – 10)

ไม่มีข้อมูล

ไม่มีข้อมูล

ไม่มีข้อมูล

คนลาวจะสร้างบ้านโดยเสาเรือนตั้งอยู่บนหิน เพื่อป้องกันปลวกจากดินทำลายเนื้อเสาไม้ (หน้า 38)

ไม่มีข้อมูล

ไม่มีข้อมูล

พิธีกรรมปู่เยอ ย่าเยอ สะท้อนภาพกลไกการจัดความสัมพันธ์ของคนในชุมชน เป็นแกนกลางการรวมกลุ่มของคนในชุมชน โดยเฉพาะเด็กและวัยรุ่นเพศชาย ให้ตระหนักถึงความเป็นชุมชนเดียวกัน ส่วนผู้ใหญ่หรือผู้อาวุโสจะใช้พิธีกรรมนี้ในการแสดงตัวตนการมีส่วนร่วมกับชุมชน (หน้า 85 – 87, 132)

ไม่มีข้อมูล

ชาวลาวสมัยโบราณเชื่อว่าผีเป็นขั้วตรงข้ามของมนุษย์ในจักรวาล พื้นที่ของผีอยู่ข้างบน ส่วนคนอยู่ข้างล่าง ผีกับมนุษย์สัมพันธ์ใกล้ชิดกัน ผูกพันในรูปแบบความสัมพันธ์เชิงอำนาจกับพื้นที่ ผีมีอำนาจเหนือมนุษย์ ดังนั้นผีจึงมีอำนาจเหนือพื้นดินมนุษย์ เป็นความเชื่อแบบจิตนิยมที่เชื่อถือผีฟ้าผีแถน (เป็นผีบนสวรรค์มีอำนาจควบคุมสรรพสิ่ง) ผีบรรพบุรุษ ผีมเหสักข์หลักเมือง (คุ้มครองประชาชนในบ้านเมืองให้รอดพ้นจากภัยอันตราย) คนลาวสมัยโบราณเชื่อว่าคนตายแค่ร่างกายสลาย แต่ดวงวิญญาณยังอยู่ ยังติดต่อกับคนที่มีชีวิตอยู่เพื่อให้ความคุ้มครองดูแลลูกหลาน นั่นคือผีบรรพบุรุษ ผีบรรพบุรุษที่สำคัญได้แก่ ผีปู่เยอ ย่าเยอ ผีนาค เป็นต้น (หน้า 35 - 36, 43 - 45, 127) ต่อมาศาสนาพราหมณ์ - ฮินดู และพุทธ เข้ามาในสังคมลาว ผสมผสานกับความเชื่อดั้งเดิมจนเป็นพื้นฐานระบบความเชื่อสืบต่อกันมา ทำให้เกิดประเพณี พิธีกรรม แนวปฏิบัติเพื่อบูชาสิ่งศักดิ์สิทธิ์เพื่อส่งผลดีกับตัวเองและสังคม เรียกพิธีกรรมนั้นว่า "ฮีตสิบสอง คองสิบสี่" ซึ่งเนื้อหาของพิธีกรรมฮีตสิบสองมีการเปลี่ยนแปลงไปตามยุคสมัยของสังคม ปรับเนื้อหาให้สอดคล้องตามหลักคำสอนของศาสนาพุทธมากขึ้น ส่วน "คองสิบสี่" เป็นสิ่งที่ปฏิบัติสืบต่อกันมาจนเป็นหลักการสำคัญที่ทุกคนในสังคมต้องปฏิบัติทั้งชนชั้นปกครอง คนธรรมดา พระสงฆ์ (หน้า 35 - 36, 45 - 57, 127 - 129) พิธีกรรมความเชื่อปู่เยอ ย่าเยอ ได้รับการสนับสนุนจากสถาบันกษัตริย์ของลาว ให้ชาวบ้านที่อยู่ในพื้นที่หอผีเป็นผู้ดูแลและจัดพิธีกรรม กษัตริย์ถือว่าปู่เยอ ย่าเยอ เป็นผีบรรพบุรุษในตำนาน จึงมีพิธีกรรมเกี่ยวกับปู่ย่าทั้งงานบุญเดือน 5 งานเลี้ยงผีเดือน 6 และงานบุญเดือน 12 ต่อมาเมื่อลาวเปลี่ยนระบอบการปกครองมาเป็นสังคมนิยมในปี ค.ศ.1975 ระบบความเชื่อเกี่ยวกับผี พิธีกรรมที่ไม่เป็นวิทยาศาสตร์จะถูกห้าม พิธีกรรมและความเชื่อปู่เยอ ย่าเยอ ได้รับผลกระทบไปด้วย มีสภาพตกเป็นเป็นชายขอบ อยู่ภายใต้การชี้นำและความต้องการของรัฐ (หน้า 3 - 6) ความเชื่อผีปู่เยอ ย่าเยอ เป็นส่วนหนึ่งของความเชื่อเรื่องการนับถือผี คนลาวแบ่งผีออกเป็น 2 ระดับคือผีร้ายและผีดี โดย ปู่เยอ ย่าเยอ ถูกจัดอยู่ในกลุ่มผีดี เป็นผีบรรพบุรุษ ซึ่งเชื่อกันว่าปู่เยอ ย่าเยอ เป็นผู้ที่มีพลังบันดาลความอุดมสมบูรณ์ให้กับชุมชน ต้องมีพิธีกรรมเลี้ยงผีปู่ย่าอยู่เสมอ ไม่เช่นนั้นอาจเกิดปัญหาต่างๆ ตามมาได้ พิธีกรรมปู่เยอ ย่าเยอ ในอดีต เริ่มจากการนำหุ่นปู่เยอ ย่าเยอ สิงขร ออกมาฟ้อนในงานบุญเดือน 5 หรืองานบุญปีใหม่ลาว เดือน 6 จะมีพิธีเลี้ยงผี จัดที่หอผีปู่เยอ ย่าเยอ ในวัดอาฮาม จากนั้นงานบุญเดือน 12 ก็จะนำหุ่นออกมาฟ้อนร่วมงานบุญเดือน 12 อีกครั้ง (แต่เมื่อลาวเปลี่ยนการปกครองมาเป็นระบอบสังคมนิยม การจัดงานบุญเดือน 12 จึงถูกล้มเลิกไป - ดูรายละเอียดของพิธีกรรมโดยละเอียดได้ที่หน้า 70 - 76) ผู้ประกอบพิธีกรรม เรียกกันในภาษาลาวว่า "ขวัญจ้ำ" มีหน้าที่กำกับดูแลพิธีกรรม เชิญวิญญาณปู่ย่าลงมาร่วมพิธีกรรม ฝึกหัดการเชิดหุ่น ระดมทุนเพื่อเป็นค่าใช้จ่ายในการประกอบพิธีกรรม การจะเป็น "ขวัญจ้ำ" ได้ ต้องมีคุณสมบัติเป็นลูกหลานเกี่ยวข้องกับขวัญจ้ำคนก่อน รู้รายละเอียดของพิธีกรรม มีคุณธรรม ได้รับการยอมรับจากวิญญาณปู่เยอ ย่าเยอ ผ่านการเข้าทรง ซึ่งขวัญจ้ำส่วนใหญ่เป็นเพศชาย (หน้า 76 - 79) นอกจากนี้บทบาทของ "ขวัญจ้ำ" ยังเป็นหัวหน้าเครือข่ายความสัมพันธ์ที่เชื่อมโยงกลุ่มบุคคลต่างๆ ให้เข้ามามีส่วนร่วม ในพิธีกรรมนี้ผ่านการระดมทุนจากผู้ศรัทธาอีกด้วย (หน้า 81) กลุ่มผู้ศรัทธาในปู่เยอ ย่าเยอ เริ่มจากกลุ่มเครือญาติ พัฒนามาเป็นชุมชนเมืองที่ใหญ่ขึ้น มีกลุ่มผู้ศรัทธาทั้งในเมืองหลวงพระบาง และต่างเมืองต่างแขวงในลาว รวมทั้งในต่างประเทศ ผู้ศรัทธามีทั้งข้าราชการในระบบ ชาวบ้าน พ่อค้า เมื่อมีงานบุญก็จะมาเข้าร่วมเสมอ หรือส่งเงินมาร่วมทำบุญด้วย (หน้า 79 - 80) พิธีกรรมและความเชื่อในปู่เยอ ย่าเยอ แบ่งออกเป็นความสัมพันธ์ในระดับต่างๆ (1) ระดับปัจเจกบุคคล มีการแสดงออกบนบานศาลกล่าวตามความต้องการของตน เช่น การรักษาโรคที่ไม่ทราบสาเหตุ คุ้มครองชีวิต ความปลอดภัยในการเดินทาง คุ้มครองครอบครัว การค้าขายให้ได้กำไร (หน้า 104 - 107) (2) ระดับครอบครัว - ตระกูล คือความเชื่อที่ว่าปู่เยอ ย่าเยอ เป็นผีบรรพบุรุษ คุ้มครองลูกหลานให้ปลอดภัยจากอันตราย (3) ระดับชุมชน ปู่เยอ ย่าเยอ คือผีอารักษ์เมือง ทำหน้าที่คุ้มครองบ้านเมือง สมาชิกในชุมชน (หน้า 81 - 85) ตำนานปู่เยอ ย่าเยอ เป็นสิ่งที่สะท้อนความคิด ความเชื่อ ของชาวหลวงพระบางในอดีตออกมา เช่น (1) ตำนานความเชื่อเรื่องต้นกำเนิดของมนุษย์และชนชาติ ทั้งความเชื่อเรื่องมนุษย์เกิดมาจากธรรมชาติจากหมากน้ำเต้า ปุง หรือมีมนุษย์คู่แรกที่เป็นผู้ให้กำเนิดเผ่าพันธุ์ นั่นคือปู่เยอ ย่าเยอ หรือ เชื่อว่าอำนาจของแถนเป็นผู้ที่สร้างมนุษย์ (2) ตำนานความเชื่อเกี่ยวกับอำนาจของความอุดมสมบูรณ์ เชื่อว่ามีอำนาจที่คอยกำหนดความอุดมสมบูรณ์ของธรรมชาติ ของชุมชน พิธีกรรมเลี้ยงปู่เยอ ย่าเยอ ในช่วงเดือน 6 ของลาว เป็นพิธีกรรมที่แสดงถึงความกตัญญูต่อความดีของปู่เยอ ย่าเยอ (3) ตำนานความเชื่อเกี่ยวกับขวัญ ขวัญ คือแหล่งกำเนิดของพลังชีวิต ความเชื่อเรื่องขวัญของลาวจะผูกพันกับความเชื่อเรื่องผี แถน และความอุดมสมบูรณ์ ในพิธีกรรมเลี้ยงปู่เยอ ย่าเยอ ความเชื่อเรื่องขวัญแสดงออกมาในรูปแบบการจัดพิธีกรรมเซ่นไหว้อย่างละเอียด ให้วิญญาณปู่ย่าทั้งสองพอใจ (4) ตำนานความเชื่อในยุคอุดมคติและการปลดปล่อย ปู่เยอ ย่าเยอ เป็นภาพตัวแทนของการปลดปล่อยมนุษย์ให้รอดพ้นจากความทุกข์ยากลำบาก ทั้งเรื่องสัตว์ร้าย ภัยธรรมชาติ การขโมยไฟเพื่อมาให้แสงสว่างกับโลกมนุษย์ (5) ความเชื่อเกี่ยวกับการนับถือผี ผีเป็นอำนาจภายนอกที่เข้ามาเกี่ยวข้องกับชีวิตมนุษย์ ปู่เยอ ย่าเยอ ถือเป็นผีบรรพบุรุษประจำเครือญาติ เมื่อเครือญาติขยายออกไปก็ถือเป็นผีอารักษ์ประจำเมือง (หน้า 63 - 68)

ตำนานปู่เยอ ย่าเยอ จัดอยู่ในประเภทนิยายปรัมปรา เช่น ตำนานปู่เยอ ย่าเยอสร้างโลกเกิดจากคำถามว่าโลกเกิดมาได้อย่างไร นิยายปรัมปราเรื่อง "ปู่เยอ ย่าเยอ ลงมาเมืองลุ่ม" อธิบายให้เห็นภาพสองเฒ่าที่เป็นมนุษย์คู่แรกของโลก เป็นผู้สร้างโลก ให้กำเนิดสรรพสิ่ง คนลาวถือว่าปู่เยอ ย่าเยอ เป็นต้นกำเนิดของคนลาว เมื่อสร้างพื้นดินเกิดขึ้นแล้วจึงมีตำนานเกี่ยวกับกำเนิดของมนุษย์เรื่อง "หมากน้ำเต้าปุง" เมื่อมนุษย์เกิดขึ้นแล้ว การต่อสู้ดิ้นรนเอาชีวิตรอดจากภัยต่างๆ ทั้งภัยจากสัตว์ร้ายและภัยธรรมชาติจึงเกิดขึ้น นิยายปรัมปราเรื่อง "ปู่เยอ ย่าเยอลงมาเมืองลุ่ม" กล่าวถึงวีรกรรมสองเฒ่าในการปราบสัตว์ร้าย "มีแต่ปู่เยอ ย่าเยอ ที่หาญกล้าออกไปไล่ฆ่าสัตว์ทั้งสอง" นอกจากนี้ปู่เยอ ย่าเยอ ยังทำหน้าที่ให้ความอบอุ่นแก่มนุษย์ ด้วย "การขโมยไฟมาให้โลกมนุษย์" เป็นส่วนหนึ่งในการสร้างบ้านเมือง (หน้า 58 - 63)

ไม่มีข้อมูล

ไม่มีข้อมูล

ไม่มีข้อมูล

ไม่มีข้อมูล

หลังการเปลี่ยนแปลงการปกครองมาเป็นระบอบสังคมนิยมในเดือนธันวาคม ค.ศ.1975 "การปฏิวัติทางวัฒนธรรม" ของพรรคประชาชนปฏิวัติลาว ทำให้พิธีกรรมความเชื่อเรื่องปู่เยอ ย่าเยอ ได้รับผลกระทบตามไปด้วย เนื่องจากผู้ปกครองเห็นว่าเป็นความงมงาย สิ้นเปลือง ขัดกับหลักวิทยาศาสตร์ ทำให้พิธีกรรมถูกจำกัดให้เล็กลงและถูกควบคุมโดยรัฐ ผู้ที่เกี่ยวข้องกับพิธีกรรมถูกส่งไปอบรมอุดมการณ์ใหม่ ขณะที่การเปลี่ยนแปลงระบบเศรษฐกิจมาเป็นระบอบสังคมนิยมก็ทำให้พิธีกรรมความเชื่อดั้งเดิม ไม่มีผลต่อการเพิ่มผลผลิต ถูกลดความสำคัญลงไปด้วย จนกระทั่งเมื่อหลวงพระบางได้รับการยอมรับให้เป็นเมืองมรดกโลกในปี ค.ศ.1998 เป็นเมืองแห่งการท่องเที่ยว พิธีกรรมและความเชื่อปู่เยอ ย่าเยอ จึงถูกรื้อฟื้นขึ้นมาอีกครั้ง มีการประดิษฐ์สร้างใหม่ให้ตอบสนองต่อตลาดการท่องเที่ยวทางวัฒนธรรมร่วมสมัย แสดงให้เห็นถึงความเป็นรากเหง้าขั้นพื้นฐานของเมืองหลวงพระบาง (หน้า 89 - 93,96 - 99) ปู่เยอ ย่าเยอ ถูกเลือกให้เป็นสัญลักษณ์หนึ่งในการอธิบายถึงความเป็นมรดกโลกและเป็นวัฒนธรรมอันทรงคุณค่าของลาว บางครั้งถูกยกให้เป็นผีบรรพบุรุษของชาติเลยทีเดียว ขณะเดียวกันก็กลายเป็นสินค้าทางวัฒนธรรมที่แสดงความเป็นลาว เป็นหลวงพระบาง และเป็นมรดกโลก เป็นช่องทางให้นักธุรกิจผลิตตุ๊กตาปู่เยอ ย่าเยอ ออกขาย โดยไม่ถือว่าเป็นการลบหลู่ผี ทำให้ปู่เยอ ย่าเยอ มีตัวตน จับต้องได้ ไม่ต้องอาศัยจินตนาการ นักท่องเที่ยวที่ซื้อไปส่วนใหญ่จะตั้งไว้ที่ห้องรับแขกเพื่อแสดงว่าเคยมาหลวงพระบางแล้ว (หน้า 108 - 113)

ไม่มีข้อมูล

ไม่มีข้อมูล

งานวิจัยนี้มีภาพประกอบเพื่อให้เข้าใจความหมายของพิธีกรรมปู่เยอ ย่าเยอมากยิ่งขึ้น เช่น ภาพที่ 2 หน้า 146 แสดงถึงพิธีกรรมการเชิญปู่เยอ ย่าเยอ ออกมาร่วมงานบุญเดือน 5 ณ หอผีปู่เยอ ย่าเยอ หรือ รูปที่ 14 หน้า 152 ที่แสดงถึงหนังสือแนะนำเรื่องปู่เยอ ย่าเยอ ที่นำเสนอสัญลักษณ์ชาติเข้าสู่เวทีโลกาภิวัตน์